Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 290/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa J. G. i in. przeciwko Izbie Celnej w W.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
1. oddala skargi kasacyjne w zakresie dotyczącym orzeczenia
o zwrocie kosztów dojazdu do i z miejsca pełnienia służby;
2. w pozostałym zakresie uchyla zaskarżony wyrok i
przekazuje sprawę w tej części Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12
października 2011 r., oddalił powództwa J. G., G. G., J. K., S. L.-M. i W. S.
przeciwko Izbie Celnej o zasądzenie kwot potrąconych z ich wynagrodzeń tytułem
zwrotu kosztów dojazdu do i z miejsca pełnienia służby, poniesionych przez stronę
pozwaną, oraz o zasądzenie równoważnika pieniężnego mającego kompensować
koszty dojazdu do i z miejsca pełnienia służby.
Powodowie: […] w pozwach skierowanych przeciwko Izbie Celnej wnieśli o
zasądzenie na ich rzecz szczegółowo określonych kwot tytułem równoważnika
pieniężnego za nieprzyznanie im lokalu mieszkalnego lub kwatery tymczasowej w
związku z przeniesieniem do pełnienia służby celnej w innej miejscowości, za okres
od 14 czerwca 2004 r. do dnia wniesienia pozwu i na przyszłość wraz z odsetkami,
domagali się również zwrotu kosztów dojazdów do i z miejsca pełnienia służby,
potrąconych im z wynagrodzenia na pokrycie kosztów dojazdów autokarem
pozwanej do i z miejsca zamieszkania za okres od 1 marca 2005 r. do 1 grudnia
2007 r. wraz z ustawowymi odsetkami.
Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie pełnili służbę jako funkcjonariusze celni
w Urzędzie Celnym w L. Decyzjami Prezesa Głównego Urzędu Ceł z 29 marca
2001 r. wydanymi na podstawie art. 18 ust. 2 i 5 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o
Służbie Celnej (jednolity tekst: Dz. U. 2004 r. Nr 156, poz. 1641 ze zm.; dalej jako:
„ustawa o Służbie Celnej z 1999 r.”) każdy z powodów, za uprzednio wyrażoną
przez siebie zgodą, został przeniesiony z dniem 1 kwietnia 2001 r. do pełnienia
służby w Urzędzie Celnym w […]. Uzasadnieniem tych decyzji było zniesienie
Urzędu Celnego w L.
Powódka J. G. została przeniesiona do ponownie utworzonego Urzędu
Celnego w L. z dniem 30 września 2008 r. Pozostali powodowie w dalszym ciągu
wykonują swoje obowiązki służbowe w Urzędzie Celnym w W.
Po przeniesieniu do W. żaden z powodów nie otrzymał lokalu mieszkalnego
lub kwatery tymczasowej w W. lub pobliskiej miejscowości. Do 28 lutego 2005 r.
dyrektor Izby Celnej w W. zapewniał funkcjonariuszom tej Izby bezpłatny dojazd
służbowym autokarem z ich miejsca zamieszkania do miejsca pełnienia służby na
trasie od L. do W. i z powrotem. Jednakże od 1 marca 2005 r., ze względów
ekonomicznych, dyrektor Izby Celnej wprowadził opłaty za dojazdy powodów.
3
Powodowie wyrazili zgodę na piśmie na comiesięczne potrącanie z ich
wynagrodzenia kosztów dojazdów do i z miejsca pełnienia służby.
Strona pozwana pismami z 16 i 17 stycznia 2008 r. poinformowała powodów,
że nie przysługuje im prawo do równoważnika pieniężnego, ponieważ zostali
przeniesieni do pełnienia służby w innej miejscowości po 31 stycznia 2003 r. W
piśmie z 24 stycznia 2008 r. strona pozwana wyjaśniła ponadto, że dojazdy z L. do
W. nie są podróżą służbową.
Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Rejonowy uznał
powództwa za bezzasadne. Według art. 231 ust. 1 aktualnie obowiązującej ustawy
z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej, która weszła w życie 31 października
2009 r., w sprawach ze stosunku służbowego, zaistniałych przed dniem wejścia w
życie tej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Zatem do oceny prawnej
roszczeń powodów o zasądzenie równoważników pieniężnych mają zastosowanie
przepisy poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej.
Powodowie zostali bowiem przeniesieni do pełnienia służby w Urzędzie Celnym w
W. z dniem 1 kwietnia 2001 r. na podstawie art. 18 ust. 2 i 5 ustawy o Służbie
Celnej z 1999 r. Według art. 18 ust. 2 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r.
funkcjonariusza celnego można było, gdy wymagały tego ważne względy służbowe,
przenieść na takie samo lub równorzędne stanowisko do innego urzędu, w tej
samej lub innej miejscowości. Ponadto zgodnie z art. 20 ust. 1 tej ustawy,
przeniesienie funkcjonariusza celnego do innej miejscowości, z której dojazd jest
znacznie utrudniony, wymagało zapewnienia funkcjonariuszowi odpowiednich
warunków mieszkaniowych, z uwzględnieniem jego sytuacji rodzinnej. W art. 20
ust. 3 przewidziano, że minister właściwy do spraw finansów publicznych określi w
drodze rozporządzenia szczegółowe warunki przyznawania świadczeń, o których
mowa w art. 20 ust. 1.
Począwszy od 22 maja 2000 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra
Finansów z dnia 14 kwietnia 2000 r. w sprawie przyznawania świadczeń
związanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego do pełnienia służby w innej
miejscowości (Dz. U. Nr 36, poz. 403). Przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia stanowił,
że funkcjonariuszowi celnemu przeniesionemu do pełnienia służby w innej
miejscowości przyznaje się lokal mieszkalny lub tymczasową kwaterę w
4
miejscowości, w której stale lub czasowo pełni służbę, albo w miejscowości
pobliskiej. Za miejscowość pobliską uważa się miejscowość, do której czas dojazdu
publicznymi środkami transportu przewidziany w rozkładzie jazdy, łącznie z
przesiadkami, nie przekracza w obie strony dwóch godzin (§ 2 ust. 2
rozporządzenia). Ustawą z dnia 19 marca 2004 r. - Przepisy wprowadzające
ustawę Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 623), która weszła w życie 1 maja 2004 r.,
wprowadzono do ustawy o Służbie Celnej art. 20a, stanowiący w ust. 1, że: „W
wypadku, o którym mowa w art. 20 ust. 1, jeżeli zapewnienie funkcjonariuszowi
odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemożliwe lub utrudnione oraz jeżeli
on sam lub członkowie jego rodziny nie posiadają lokalu mieszkalnego w miejscu
pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej, funkcjonariuszowi celnemu
przysługuje równoważnik pieniężny.” Z kolei art. 20a ust. 2 zawierał delegację
ustawową dla Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia wysokości
i warunków przyznawania równoważnika pieniężnego. Na podstawie tego przepisu
Minister Finansów wydał rozporządzenie z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie
świadczeń związanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego do pełnienia
służby w innej miejscowości (Dz. U. Nr 120, poz. 1254, dalej jako: „rozporządzenie
z 2004 r.”), które w § 12 stanowiło, że do czasu przyznania lokalu mieszkalnego lub
tymczasowej kwatery funkcjonariuszowi przyznaje się równoważnik pieniężny.
Jednocześnie w § 25 ust. 1 tego rozporządzenia wskazano, że: „Przepisy
dotyczące równoważnika pieniężnego mają odpowiednio zastosowanie do
funkcjonariuszy, spełniających warunki do jego otrzymania, przeniesionych do
pełnienia służby w innej miejscowości po dniu 31 października 2003 r.”
Powodowie zostali przeniesieni do pełnienia służby w Urzędzie Celnym w W.
przed 31 października 2003 r. Dlatego też, w ocenie Sądu Rejonowego, wobec
treści § 25 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r., brak jest podstaw prawnych do
zasądzenia na ich rzecz równoważnika pieniężnego, zarówno za okres sprzed
wytoczenia powództw, tj. tak jak o to wnosili powodowie począwszy od 14 czerwca
2004 r., jak i za okres od dnia wytoczenia powództw („równoważnik na przyszłość”).
Z mocy art. 231 ust. 1 aktualnie obowiązującej ustawy o Służbie Celnej z 2009 r., w
sprawach ze stosunku służbowego, zaistniałych przed dniem wejścia w życie tej
ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Skoro powodowie zostali przeniesieni
5
do pełnienia służby w Urzędzie Celnym w W. przed dniem wejścia w życie ustawy z
2009 r. o Służbie Celnej, tj. przed 31 października 2009 r., to dla oceny prawnej ich
roszczeń o zasądzenie równoważników pieniężnych przyznania im lokalu
mieszkalnego lub tymczasowej kwatery, zastosowanie mają przepisy
dotychczasowe. Oznacza to, że w dalszym ciągu powodom nie przysługuje prawo
do równoważnika pieniężnego do czasu przyznania im lokalu mieszkalnego lub
tymczasowej kwatery, z uwagi na treść § 25 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r.
Za nieuzasadnione Sąd pierwszej instancji uznał także roszczenia powodów
o zwrot potrąconych z ich wynagrodzeń kosztów dojazdów służbowym autobusem
z miejsca ich zamieszkania do miejsca pełnienia służby, począwszy od 1 marca
2005 r. Zdaniem Sądu, nieodpłatne dowozy funkcjonariuszy celnych do końca
lutego 2005 r. wynikały jedynie z dobrej woli jednostki, w której pełnili służbę, a po
tej dacie Izba Celna zapewnia funkcjonariuszom transport do miejsca pełnienia
służby jedynie za pokryciem przez nich kosztów paliwa, bez kosztów remontu
autokaru i wynagrodzenia kierowcy. W obowiązującym stanie prawnym nie ma
bowiem przepisów prawa, z których wynikałby obowiązek pozwanej Izby Celnej
zapewniania funkcjonariuszom celnym transportu do miejsca pełnienia służby. Nie
można też tracić z pola widzenia, że wszelkie wydatki Izby Celnej pokrywane są ze
środków budżetu państwa i muszą mieć prawne uzasadnienie. Ponadto, zdaniem
Sądu, wobec dostępności środków komunikacji publicznej pomiędzy L. a W., trudno
uznać, aby W. był miejscowością, z której dojazd do L. jest znacznie utrudniony.
Apelacje od powyższego wyroku wnieśli wszyscy powodowie, zaskarżając
go w całości. W odpowiedzi na apelacje powodów strona pozwana wniosła o ich
oddalenie w całości.
Sąd Okręgowy– Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12
kwietnia 2012 r., oddalił apelacje.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i oceny materialnoprawne
dokonane przez Sąd pierwszej instancji. W ocenie Sądu Okręgowego zarzut
naruszenia art. 233 k.p.c. okazał się niezasadny. Wbrew twierdzeniom powodów
Sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, którą było rozstrzygnięcie, zgodnie
z właściwymi przepisami prawa, zasadności przyznania powodom prawa do
6
równoważnika pieniężnego za wskazany okres oraz na przyszłość, jak również
kwestia zwrotu kosztów dojazdu do i z miejsca pełnienia służby.
Do rozstrzygnięcia żądań powodów w zakresie równoważników pieniężnych
zastosowanie miały przepisy poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 24 lipca
1999 r. o Służbie Celnej oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze. Sąd
Rejonowy właściwie powołał art. 20 oraz 20a tej ustawy oraz § 25 rozporządzenia z
2004 r. Powodowie zostali przeniesieni do pełnienia służby w Urzędzie Celnym w
W. przed 31 października 2003 r., dlatego też, w oparciu o właściwe przepisy, brak
było podstaw do zasądzenia dochodzonego przez nich równoważnika pieniężnego
zarówno za okres przeszły jak i na przyszłość. Sąd Rejonowy przeanalizował
przepisy obowiązujące w chwili wyrokowania oraz przepisy dotychczasowe, trafnie
uznając, że dla oceny prawnej roszczeń powodów w zakresie równoważników
pieniężnych zastosowanie powinny mieć przepisy poprzednio obowiązujące. Na ich
podstawie stwierdzić należało, że prawo do równoważnika pieniężnego mieli
funkcjonariusze celni przeniesieni do pełnienia służby w innej miejscowości po 31
października 2003 r., a zatem nie powodowie, którzy przeniesieni zostali z dniem 1
kwietnia 2001 r. Nie sposób uznać, aby doszło do naruszenia art. 178 ust. 1 lub art.
92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji RP.
Sąd odwoławczy stwierdził, że nie doszło także do naruszenia art. 65 § 1 i 2
k.c. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że nieodpłatne dowozy funkcjonariuszy do
końca lutego 2005 r. wynikały z dobrej woli Izby Celnej, podobnie jak zapewnienie
im transportu po tej dacie, jedynie za pokryciem kosztów paliwa. Pracodawca nie
ma bowiem obowiązku zapewnienia pracownikom transportu do miejsca pracy, a
tym bardziej transportu bezpłatnego. Powodowie wyrazili zgodę na dokonywanie
potrąceń z ich wynagrodzeń, i nie sposób stwierdzić, aby znajdowali się pod presją
ze strony pozwanej Izby Celnej. Za presję nie można bowiem uznać świadomości,
że jeśli nie uiszczą opłaty za przewóz (która była niższa niż w transporcie
publicznym), to nie będą mogli z niego korzystać. Dlatego, zdaniem Sądu
Okręgowego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że nie było podstaw
prawnych do zasądzenia na rzecz powodów równoważnika pieniężnego oraz do
zapewnienia im bezpłatnych dojazdów do miejsca pełnienia służby, a w
7
konsekwencji zwrotu kosztów dojazdów służbowym autobusem z miejsca ich
zamieszkania do miejsca pełnienia służby.
W skargach kasacyjnych identycznej treści powodowie […] zaskarżyli w
całości wyrok Sądu Okręgowego, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach procesu z
uwzględnieniem kosztów dotychczasowego postępowania.
Skarżący zarzucili naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie
art. 20a ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r. w związku z § 25 ust. 1
rozporządzenia z 2004 r., przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
prawo do równoważnika pieniężnego mieli funkcjonariusze celni przeniesieni do
pełnienia służby w innej miejscowości po 31 października 2003 r., podczas gdy
kontrola przez Sąd drugiej instancji wskazanych przepisów, przeprowadzona
zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, powinna była doprowadzić do odstąpienia
od zastosowania § 25 ust. 1 powołanego rozporządzenia.
Ponadto skarżący zarzucili naruszenie przepisów prawa procesowego, a
mianowicie: 1) art. 233 § 1 w związku z art. 382 i w związku z art. 391 § 1 k.p.c., co
polegało na: (a) nieuwzględnieniu, bez wyjaśnienia dlaczego, wiarygodnych i
mających dla sprawy znaczenie dowodów z pism pozwanego z 20 stycznia 2009 r.,
pism pozwanego 16 stycznia 2008 r. nr 45000-KA-163-138/07/08/wb oraz z 24
stycznia 2008 r. nr 45000-KA-163-138/07/wb, jak również z treści wyjaśnień
dyrektora strony pozwanej; (b) nierozważeniu, wbrew treści dowodów, że dla stron
niniejszego postępowania okolicznością bezsporną było, że W. jest miejscowością,
z której dojazd jest znacznie utrudniony, jak również, że skarżący znajdowali się
pod presją ze strony pozwanego oraz że żądali zwrotu kwot potrącanych z ich
uposażeń, ponadto twierdzili, że potrącania te są bezprawne (mają charakter
świadczeń nienależnych); 2) art. 378 § 1 i art. 382 w związku z art. 391 k.p.c., przez
nierozpoznanie sprawy co do meritum i całkowite pominięcie zarzutów zgłoszonych
w apelacji; 3) art. 382 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
przez: (a) pominięcie znacznej części zebranego w sprawie materiału dowodowego
odnoszącego się do bezspornego dla stron faktu, że W. jest miejscowością, z której
dojazd jest znacznie utrudniony, jak również wywierania na skarżących presji, aby
wyrazili zgodę na dokonywanie przez pozwanego potrąceń z ich uposażeń oraz
8
niezmiennego i wielokrotnie artykułowanego przez skarżących stanowiska co do
bezprawności potrąceń dokonywanych przez pozwanego z ich uposażenia; (b)
niedokonanie żadnych istotnych ustaleń; niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku i
nieprzytoczenie przepisów prawa, a także brak ustalenia w drodze wykładni ich
znaczenia; brak omówienia w uzasadnieniu przyczyn, dla których innym dowodom
Sąd drugiej instancji odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, przez co
zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Uzasadniając konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący podnieśli, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne są częściowo uzasadnione, co prowadziło do ich
częściowego uwzględnienia.
W zakresie podstawy kasacyjnej odnoszącej się do przepisów postępowania
za nietrafny należało uznać zarzut dotyczący naruszenia art. 328 § 2 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd
Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Rejonowego, co
spełnia minimalne standardy konstrukcji uzasadnienia orzeczenia sądu
odwoławczego. Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego pozostawia wiele do
życzenia, jednak jego powierzchowność, lapidarność oraz brak pogłębionej analizy
podstaw prawnych roszczeń powodów i przyczyn oddalenia tych roszczeń nie
stanowią na tyle rażących uchybień, aby pozwalały one na uwzględnienie skargi
kasacyjnej tylko ze względu na naruszenie przepisów odnoszących się do sposobu
sporządzania pisemnych motywów rozstrzygnięcia. W postępowaniu przed sądem
odwoławczym art. 328 § 2 k.p.c. stosuje się odpowiednio, a więc z uwzględnieniem
istoty i swoistości postępowania przed tym sądem (art. 391 § 1 k.p.c.). Jeżeli sąd
drugiej instancji w pełni podziela ocenę dowodów, jakiej dokonał sąd pierwszej
instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania w uzasadnieniu wydanego
orzeczenia przyczyn, dla których określonym dowodom odmówił wiarygodności i
mocy dowodowej. W takim wypadku wystarczy stwierdzenie, że podziela
argumentację zamieszczoną w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji, w
9
którym poszczególne dowody zostały wyczerpująco omówione, i przyjmuje
ustalenia sądu pierwszej instancji za własne. Nie ma też przeszkód, aby sąd drugiej
instancji odwołał się do oceny prawnej sądu pierwszej instancji, jeżeli ją podziela i
uznaje za wyczerpującą (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca
2012 r., I CSK 72/12, LEX nr 1215604). Z treści uzasadnienia zaskarżonego
wyroku wynika zaś, że Sąd Okręgowy w pełni zaakceptował i ustalenia faktyczne, i
oceny prawne Sądu Rejonowego. W rezultacie, choć uzasadnienie zaskarżonego
wyroku zostało sporządzone w taki sposób, że zrozumienie jego treści wymaga
uprzedniego zapoznania się z motywami orzeczenia Sądu pierwszej instancji, to
jednak nie można uznać tego za uchybienie, które całkowicie uniemożliwiałoby
Sądowi Najwyższemu kontrolę prawidłowości zastosowania przez Sąd odwoławczy
prawa procesowego i materialnego. Tymczasem, jak wynika z utrwalonych
poglądów judykatury, tylko tego rodzaju rażące uchybienia mogłyby uzasadniać
zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia: 5 października 2005 r., I UK 49/05, OSNP 2006, nr 17-18, poz.
280; 16 października 2009 r., I UK 129/09, LEX nr 558286; 8 czerwca 2010 r., I PK
29/10, LEX nr 599519).
Trafnie natomiast skarżący zarzucili naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. Sąd
Okręgowy odniósł się bowiem do zarzutów apelacji w sposób niezmiernie
lakoniczny, w istocie stwarzając jedynie pozory ich rozważenia. Wynikający z
art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zaś
zarówno zakaz wykraczania poza te granice, jak też nakaz merytorycznego
rozważenia wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji w celu jednoznacznego
określenia podstawy faktycznej i prawnej własnego orzeczenia. Z pisemnych
motywów zaskarżonego orzeczenia wynika tymczasem, że Sąd Okręgowy
całkowicie pominął niektóre zarzuty apelujących, w tym zwłaszcza zarzut
odnoszący się do niedokonania przez Sąd Rejonowy oceny zgodności § 25 ust. 1
rozporządzenia z 2004 r. z art. 20 ust. 1 i art. 20a ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Celnej
z 1999 r., jak również zarzuty dotyczące pominięcia przez ten Sąd dowodów
wskazujących na to, że W. jest miejscowością, z której dojazd do L. jest znacznie
utrudniony. Uchybienia te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Pominięcie
przez Sąd drugiej instancji części materiału dowodowego uzasadnia jednocześnie
10
zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Nie może być natomiast przez Sąd Najwyższy
rozpoznany w ramach kontroli kasacyjnej zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
ponieważ zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, a art. 233 § 1 k.p.c.
dotyczy jednoznacznie i bezpośrednio takiej oceny. W jednolitym i utrwalonym
orzecznictwie Sądu Najwyższego odnoszącym się do konstrukcji skargi kasacyjnej
wielokrotnie stwierdzono, że art. 233 § 1 k.p.c. nie może być podstawą skargi
kasacyjnej.
W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego usprawiedliwiony
okazał się zarzut naruszenia art. 20a ust. 1 i 2 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r. w
związku z § 25 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r. Według utrwalonego orzecznictwa
każdy sąd (w tym Sąd Najwyższy, sąd powszechny i sąd administracyjny) ma
obowiązek dokonania oceny, czy przepis aktu wykonawczego jest zgodny z ustawą
oraz czy nie wykracza poza ustawowe upoważnienie, na podstawie którego został
wydany. W razie stwierdzenia niezgodności przepisu aktu wykonawczego
(rozporządzenia) z ustawą, sąd nie może go stosować (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 24 lutego 2011 r., I PZP 6/10, OSNP 2011,
nr 21-22, poz. 268 i przytoczone w jej uzasadnieniu orzecznictwo). Jak przyjęto w
podstawie prawnej zaskarżonego wyroku, przesłanki uzyskania równoważnika
pieniężnego przez funkcjonariusza celnego określa art. 20 ust. 1 ustawy o Służbie
Celnej z 1999 r. Zgodnie z tym przepisem, przeniesienie funkcjonariusza celnego
do innej miejscowości, z której dojazd jest znacznie utrudniony, wymaga
zapewnienia funkcjonariuszowi odpowiednich warunków mieszkaniowych, z
uwzględnieniem jego sytuacji rodzinnej. Z kolei, według art. 20a ust. 1 tej ustawy, w
wypadku, o którym mowa w art. 20 ust. 1, jeżeli zapewnienie funkcjonariuszowi
odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemożliwe lub utrudnione oraz jeżeli
on sam lub członkowie jego rodziny nie posiadają lokalu mieszkalnego w miejscu
pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej, funkcjonariuszowi celnemu
przysługuje równoważnik pieniężny. Przepis art. 20a został dodany do ustawy o
Służbie Celnej z 1999 r. przez art. 20 pkt 8 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. –
Przepisy wprowadzające ustawę Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 623 ze zm.) z
dniem 1 maja 2004 r., a ustawa w tym zakresie nie zawiera żadnych przepisów
11
przejściowych. W takiej sytuacji, jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z
31 marca 1998 r., K 24/97 (OTK 1998, nr 2, poz. 13), następstwa zdarzeń
prawnych zaistniałych pod rządami dawnych przepisów, gdy trwają one nadal, w
odniesieniu do czasu po zmianie przepisów należy oceniać według norm nowej
ustawy. Jeżeli więc zdarzenia zapoczątkowane pod rządami dawnych przepisów
mają charakter ciągły i trwają nadal, to stosuje się do nich przepisy nowe. Inaczej
mówiąc, jeżeli funkcjonariusze celni przeniesieni przed 1 maja 2004 r. do
miejscowości, z której dojazd jest znacznie utrudniony, nadal nie mają
zapewnionych odpowiednich warunków mieszkaniowych w miejscu pełnienia
służby, zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r., to poczynając od
1 maja 2004 r. ma do nich zastosowanie art. 20a ust. 1 tej ustawy, przewidujący
prawo do równoważnika pieniężnego po spełnieniu przewidzianych w nim
warunków. Z art. 20a ust. 1 i 2 ustawy nie wynika zatem żadne ograniczenie
zakresu podmiotowego uprawnionych do wypłaty równoważnika pieniężnego
funkcjonariuszy celnych. Przepisy ustawy nie uzależniają prawa do otrzymania
równoważnika pieniężnego od chwili przeniesienia funkcjonariusza na inne miejsce
służbowe. Nie zawiera takich ograniczeń ani znowelizowana ustawa o Służbie
Celnej z 1999 r. (art. 20 i 20a w nowym brzmieniu), ani ustawa nowelizującą z 19
marca 2004 r. (Przepisy wprowadzające ustawę Prawo celne). Wobec tego § 25 ust.
1 rozporządzenia z 2004 r., zgodnie z którym przepisy dotyczące równoważnika
pieniężnego mają odpowiednio zastosowanie do funkcjonariuszy, spełniających
warunki do jego otrzymania, przeniesionych do pełnienia służby w innej
miejscowości po dniu 31 października 2003 r., wykracza poza granice
upoważnienia ustawowego, naruszając tym samym art. 20a ust. 2 ustawy o Służbie
Celnej z 1999 r. Przepis § 25 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r., wbrew brzmieniu art.
20a ust. 1 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r., pozbawia bowiem prawa do
równoważnika pieniężnego funkcjonariuszy, którym nie zapewniono odpowiednich
warunków mieszkaniowych w związku z przeniesieniem do innej miejscowości
przed 31 października 2003 r. Przepis ten modyfikuje krąg podmiotów
uprawnionych do wypłaty równoważnika pieniężnego, określony w ustawie, przez
co pozostaje w sprzeczności z zasadami wydawania rozporządzeń, określonymi w
art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji RP. W konsekwencji należy stwierdzić,
12
wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, że równoważnik pieniężny przewidziany
przez art. 20a ust. 1 ustawy o Służbie Celnej z 1999 r. przysługuje także
funkcjonariuszom celnym przeniesionym przed 31 października 2003 r. do pełnienia
służby w innej miejscowości, do której dojazd jest znacznie utrudniony, jeżeli nadal
spełniają warunki do jego otrzymywania.
Zaskarżając wyrok Sądu drugiej instancji w całości, a zatem także w
zakresie dotyczącym orzeczenia o zwrocie kosztów dojazdu do i z miejsca
pełnienia służby, pełnomocnik skarżących nie powołał jednak przepisu prawa
materialnego, który mógł, w jego ocenie, stanowić podstawę takiego zwrotu i został
naruszony przez zaskarżony wyrok. Skarg kasacyjnych w tej części nie oparto ani
na przepisach o nienależnym świadczeniu (np. art. 410 k.c.), ani na przepisach o
nieważności czynności prawnych (art. 58 k.c.) albo o wadach oświadczeń woli (art.
84-88 k.c.). Nadal nie wiadomo, z jakich przepisów prawa materialnego (albo
czynności prawnych) powodowie wyprowadzali obowiązek ponoszenia przez
pozwaną Izbę Celną we własnym zakresie kosztów dowozu funkcjonariuszy
celnych do i z miejsca pełnienia służby poza miejscem zamieszkania ani też z
jakimi przepisami prawa było niezgodne obciążenie ich tymi kosztami. Powołanie w
skardze kasacyjnej przepisy prawa procesowego nie regulują żadnej z tych kwestii.
Z tego względu Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną wyłącznie w
granicach jej podstaw oraz w granicach zaskarżenia (art. 39813
§ 1 k.p.c.), oddalił
skargi w tym zakresie.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., art. 39815
§
1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.