Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 680/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa M. T. i W. T.
przeciwko Gminie Miasta W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od pozwanej na rzecz
powodów kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 8 listopada 2011 r. zasądził od
pozwanej Gminy Miasta W. na rzecz powodów M. T. i W. T. kwotę 422400 zł z
odsetkami, oddalił dalej idące powództwo i orzekł o kosztach procesu. Ustalił, że
powodowie są właścicielami działki nr 413 położonej w W. Zgodnie z ustaleniami
planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego Miasta W. z dnia 28 lutego
1992 r. teren, na którym położona jest ta działka, wszedł w skład terenu centrum
usługowego (kompleks urbanistyczny oznaczony symbolem E- 94 U). Decyzją
z dnia 17 listopada 2008 r. - wydaną na wniosek M. G. z dnia 5 lutego 2001 r. -
Burmistrz Miasta W. ustalił warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dla
inwestycji polegającej na budowie centrum handlowo – usługowego na bliżej
oznaczonych działkach, w tym na działce nr 413. Działka ta w uchwalonym dnia
26 listopada 2008 r. planie zagospodarowania przestrzennego Miasta W. weszła w
skład terenów ciągów pieszych i placów. Teren jej został przeznaczony na
realizację celów publicznych (plac publiczny). Decyzją z dnia 3 kwietnia 2009 r.
Burmistrz Miasta W. orzekł o wygaśnięciu decyzji z dnia 17 listopada 2008 r. Sąd
pierwszej instancji uznał, że pozwana Gmina jest zobowiązana do wyrównania
powodom szkody jaką ponieśli w związku z uchwalonym dnia 26 listopada 2008 r.
planem zagospodarowania przestrzennego, gdyż obiektywne obniżenie wartości
działki 413 jest rezultatem wynikłego z tego planu istotnego ograniczenia
możliwości korzystania z tej nieruchomości w sposób zgodny z dotychczasowym
przeznaczeniem. Wskazał art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz. U. 2012. 647 ze
zm., dalej: „u.p.z.p.”), jako podstawę prawną tego rozstrzygnięcia.
Zarówno ustalenia Sądu Okręgowego, jak i jego rozważania prawne zostały
przez Sąd Apelacyjny uznane za prawidłowe, toteż wyrokiem z dnia 16 maja 2012
r. tenże Sąd oddalił apelację pozwanej.
Skarga kasacyjna pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 232 i 227 w zw. z art.
391§ k.p.c., art. 382, 378§1 k.p.c., art. 36 ust. 1 pkt. 1 u.p.z.p., art. 4 ust. 1 u.p.z.p.,
3
a także art.87 ust. 3 tej ustawy i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 36 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p. jeżeli w związku z uchwaleniem
planu miejscowego albo jego zmianą korzystanie z nieruchomości lub jej części
w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się
niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty
nieruchomości może żądać od gminy odszkodowania za poniesioną rzeczywistą
szkodę. Użyte przez ten przepis pojęcie „rzeczywista szkoda” obejmuje także
obiektywny spadek wartości nieruchomości, który wynika z uniemożliwienia lub
istotnego ograniczenia możliwości korzystania z niej w wyniku uchwalenia planu
miejscowego (por. wyroki SN z dnia: 12 października 2007 r., V CSK 230/07 nie
publ., 17 grudnia 2008 r., I CSK 191/08 nie publ.). Wobec powyższego
właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, której wartość uległa
obiektywnemu obniżeniu w związku z zaistnieniem przesłanek określonych w art.
36 ust. 1 u.p.z.p., przysługuje w stosunku do gminy roszczenie o odszkodowanie
już za samo obniżenie wartości nieruchomości.
Istota zarzutów skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia,
że z naruszeniem art. 36 ust. 1 u.p.z.p. Sąd Apelacyjny uznał, iż w związku
z uchwalonym dnia 26 listopada 2008 r. miejscowym planem zagospodarowania
przestrzennego korzystanie przez powodów z nieruchomości stanowiącej działkę
nr 413 w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem
stało się niemożliwe.
Z przytoczonym twierdzeniem niepodobna się zgodzić.
W myśl art. 140 k.c. korzystanie przez właściciela z rzeczy (nieruchomości)
zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem jego prawa jest możliwe
w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego. Do takich
ustaw w szczególności należy ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym,
w świetle której działalność wpływająca na sposób zagospodarowania
przestrzennego oraz wykorzystania gruntów może być podjęta tylko wówczas, gdy
jest zgodna z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego.
4
Poza sporem pozostaje okoliczność, że zgodnie z ustaleniami planu
zagospodarowania przestrzennego Miasta W. z dnia 28 lutego 1992 r. teren działki
413 wszedł w skład terenu centrum usługowego - kompleksu urbanistycznego. I
dalej, że miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone przed 1
stycznia 1995 r. zachowały moc do czasu uchwalenia nowych planów, jednak nie
dłużej niż do dnia 31 grudnia 2003 r. (art. 87 ust. 3 u.p.z.p.; por. wyrok SN z dnia 8
stycznia 2009 r., I CNP 82/08, Biul. SN 2009, nr 5, s.10-11). Niemniej jednak, co
pomija skarżąca, tereny i nieruchomości objęte planami zagospodarowania
przestrzennego, które utraciły moc w tym dniu, nie zmieniały automatycznie z tą
datą swego dotychczasowego przeznaczenia, w szczególności w kontekście art.
140 k.c.
Poza tym niepodobna pominąć decyzji z dnia 17 listopada 2008 r. - wydanej
na wniosek M. G. z dnia 5 lutego 2001 r. - Burmistrza Miasta W. ustalającej warunki
zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji polegającej na budowie
centrum handlowo – usługowego na bliżej oznaczonych działkach, w tym na działce
nr 413. Rację ma skarżąca twierdząc, że decyzja o warunkach zabudowy nie rodzi
praw do terenu oraz nie narusza prawa własności i uprawnień osób trzecich, o
czym stanowi art. 63 ust. 2 u.p.z.p. Niemniej jednak przeocza, że w kontekście art.
36 ust. 1 u.p.z.p. zasadnicze znaczenie ma fakt, że decyzja taka potwierdza
prawnie dopuszczalny sposób korzystania z danej nieruchomości bez względu na
to czy adresatem tej decyzji jest właściciel nieruchomości.
I dalej, że według planu zagospodarowania przestrzennego Miasta W. z
dnia 26 listopada 2008 r. teren działki nr 413 został przeznaczony na realizację
celów publicznych (plac publiczny).
Zasadnie przeto w stanie faktycznym sprawy Sąd Apelacyjny uznał,
że w związku z uchwaleniem planu zagospodarowania przestrzennego z dnia
26 listopada 2008 r. korzystanie z nieruchomości powodów w sposób zgodny
z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe, skoro nieruchomość ta
znalazła się w strefie przeznaczonej na realizację celów publicznych (plac
publiczny). Następnie, że chociaż wcześniej na tej nieruchomości nic nie było
wybudowane to powodom przysługuje roszczenie określone w art. 36 ust. 1
5
u.p.z.p., gdyż wartość ich działki uległa znacznemu obniżeniu. Przecież treść
przepisów planu miejscowego z dnia 26 listopada 2008 r. w odniesieniu do działki
powodów wpłynęła drastycznie na sposób wykonywania przez nich prawa
własności. Skarżąca pomija, że powodowie w wyniku przeznaczenia terenu tej
działki na cele publiczne utracili możliwość korzystania ze swej nieruchomości
w sposób zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem.
Na koniec trzeba zauważyć, że treść przepisów planu miejscowego wraz
z innymi regulacjami wpływa na sposób wykonywania prawa własności
i w określonych okolicznościach prowadzi do wywłaszczenia, o jakim mowa w art.
21 Konstytucji RP, pod którym to pojęciem rozumie się zarówno formalne odjęcie
własności, skutkujące pozbawieniem kogoś tego prawa, jak i tzw. faktyczne
wywłaszczenie. Pod pojęciem faktycznego wywłaszczenia mieszczą się przejawy
ingerencji władzy publicznej, skutkujące naruszeniem istoty prawa (własności),
którym nie towarzyszy formalne odjęcie (odebranie) tego prawa. Z owymi
przejawami mamy do czynienia wówczas, gdy uchwalenie nowego lub nowelizacja
dotychczasowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
doprowadzi do tego, że właściciel utraci możliwość korzystania ze swej
nieruchomości w sposób dotychczasowy lub zgodny z dotychczasowym
przeznaczeniem, albo gdy w sposób drastyczny organ dysponujący tzw.
władztwem planistycznym takie możliwości mu ograniczy. Ma to miejsce zwłaszcza
wtedy, gdy jak w sprawie, dany obszar zostanie mocą miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego przeznaczony na realizację jakichś celów
publicznych.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
es