Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 47/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Michał Laskowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie W. P.
dot. odszkodowania i zadośćuczynienia
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 11 października 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w
G.
z dnia 22 maja 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania przez Sąd Apelacyjny w postępowaniu
odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 7 czerwca 2011 r. zaliczono
- na podstawie art. 420 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 417 k.p.k. - na poczet orzeczonej
wobec W. P. wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z dnia 14 stycznia 2009 r. sprawie
II K …/05 kary łącznej 3 lat pozbawienia wolności okres rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w K. (sygn. akt II K
…/06) od dnia 10 listopada 1998 r. do dnia 3 grudnia 1998 r., w której to sprawie
został on prawomocnie uniewinniony. W piśmie z dnia 12 czerwca 2009 r. W. P.
złożył do Sądu Okręgowego w G. wniosek „o odszkodowanie za niesłuszne
skazanie” domagając się zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za
niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie II K …/06.
Wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 22 maja 2012 r. (sygn. akt XI Ko …/09-
O) oddalono wniosek W. P. o zasądzenie do Skarbu Państwa odszkodowania i
zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania
w sprawie II K …/06. Wyrok ten został trzymany w mocy wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 11 października 2012 r.
Od tego wyroku kasację na korzyść W. P. wniósł jego pełnomocnik,
zarzucając temu orzeczeniu rażące naruszenie prawa, które mogło mieć istotny
wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie naruszenie przepisów prawa
procesowego art. 457 § 3 k.p.k. polegające na naruszeniu reguł prawidłowej
kontroli instancyjnej poprzez:
- niewłaściwe rozpoznanie zarzutu podniesionego w mowie końcowej
pełnomocnika dotyczącego naruszenia przepisu art. 22 § 1 k.p.k. wyrażające się
aprobatą bezpodstawnego zawieszenia przez Sąd Okręgowy postępowania
dotyczącego odszkodowania za niesłuszne aresztowanie, a tym samym
umożliwienie Sądowi Rejonowemu w S. dokonanie z urzędu zaliczenia oczywiście
niesłusznego aresztowania na poczet innej orzeczonej przez ten Sąd kary
pozbawienia wolności, wbrew treści złożonego przez W. P. wniosku o zasądzenie
odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie;
- niewłaściwe rozpoznanie zarzutu naruszenia »przepisu art. 199 par. 1 pkt 2
k.p.c. w związku z art. 558 k.p.k. wyrażające się w poglądzie, iż zarzut zawisłości
sporu mógłby ewentualnie dotyczyć postępowania przed Sądem Rejonowym w S.,
3
podczas gdy dotyczy właśnie sprawy o odszkodowanie na podstawie przepisów z
rozdz. 58 k.p.k. jako wszczętej wcześnie;
- niewłaściwe rozpoznanie zarzutu naruszenia przepisu art. 6 k.p.k. ,
będącego dyrektywą wynikającą z Konstytucji RP (art. 42 ust.2 ) oraz ze
zobowiązań prawnomiędzynarodowych ( art. 14 ust. 3 Międzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 6 ust. 3 lit. C Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka) wyrażające się w aprobującej ocenie nie zawiadomienia przez
Sąd Okręgowy Sądu Rejonowego w S., iż wnioskodawca (skazany) ma
ustanowionego z urzędu pełnomocnika, w toczącej się na podstawie przepisów
rozdz. 58 k.p.k. przed Sądem Okręgowym sprawie oraz nie pouczeniu
wnioskodawcy o prawie do korzystania z pomocy innego obrońcy z urzędu W
postępowaniu przed Sądem Rejonowym zwłaszcza, że w okresie tym
Wnioskodawca ( skazany) pozbawiony był wolności.
Prokurator w odpowiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie jako oczywiście
bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zasadnym okazał się zarzut pełnomocnika wnioskodawcy dotyczący
nieprawidłowej kontroli odwoławczej dokonanej przez Sąd Apelacyjny. W
szczególności Sąd ten przyjął, że postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 7
czerwca 2011 r. o zaliczeniu na poczet kary łącznej pozbawienia wolności okresu
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w K. (sygn. akt II K …/06) stało się prawomocne z dniem 1 lipca 2011 r., co miało
przesądzić o dezaktualizacji roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie za
niesłuszne pozbawienie wolności (s. 5 uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego).
Tymczasem prawomocność tego postanowienia nie jest oczywista. Wnioskodawca
w dniu 28 kwietnia 2011 r., został zatrzymany i osadzony w Areszcie Śledczym w
G. Z informacji o osobie z Krajowego Rejestru Karnego znajdującej się na k. 144-
145 wynika, że od dnia 28 kwietnia 2011 r. rozpoczął wykonywanie kary 3 lat
pozbawienia wolności w sprawie II K …/05, co oznaczało, że skuteczne doręczenie
mu orzeczenia mogło nastąpić od tego momentu wyłącznie w trybie określonym w
art. 134 § 2 k.p.k. Brak jest jednak informacji, że faktycznie zostały spełnione
warunki skutecznego doręczenia wnioskodawcy postanowienia Sądu Rejonowego
4
w S. za pośrednictwem administracji zakładu, w którym go osadzono. W aktach
sprawy znajdują się natomiast dwie sprzeczne informacje – na odpisie
postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 7 czerwca 2011 r. zaznaczono, że
postanowienie stało się prawomocne w dniu 1 lipca 2011 r. (k. 135), natomiast w
notatce urzędowej z dnia 2 sierpnia 2011 r. (k. 131) wskazano, że „(…)
postanowienie z dnia 7.06.2011 r. W. P. odebrał w dniu 26.06.2011 r. (…)”, co
wyklucza by postanowienie to stało się prawomocne w dniu 1 lipca 2011 r.
Okoliczności te powinny wzbudzić wątpliwości Sądu odwoławczego, który powinien
je wyjaśnić. Brak bowiem prawidłowego doręczenia odpisu postanowienia o
zaliczeniu okresu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kary orzeczonej w
innej sprawie podważałby tezę Sądu odwoławczego o prawomocnym charakterze
tego postanowienia. Kwestia ta wymaga więc dokonania stosownych ustaleń przez
Sąd odwoławczy, co powinno nastąpić w trakcie ponownego rozpoznania sprawy.
Niezależnie od powyższych okoliczności należy wskazać, że w trakcie tego
ponownego rozpoznania Sąd Apelacyjny powinien mieć także na względzie treść
wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (sprawa Włoch przeciwko Polsce,
skarga nr 33475/08), który zajął odmienne stanowisko od wyrażonego w treści
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2007 r. (I KZP, OSNKW
2007/10/70). W szczególności, z uzasadnienia wyroku Trybunału wynika, że sąd
rozpoznając wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie, powinien rozważyć, czy
dokonane wcześniej zaliczenie pozbawienia wolności na poczet orzeczonej w
innym postępowaniu kary rzeczywiście w pełni kompensuje szkodę i krzywdę, jakiej
doznał wnioskodawca wskutek niesłusznego pozbawienia wolności (§§ 29-32
uzasadnienia). Szeroką analizę znaczenia tego wyroku dla wykładni i stosowania
przepisów rozdziału 58 k.p.k. przedstawiła Małgorzata Wąsek-Wiaderek w
opracowaniu „O odszkodowaniu za niewątpliwe niesłuszne tymczasowe
aresztowanie. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia
10 maja 2011 r. w sprawie Włoch nr 2 p. Polsce” (Palestra 2012, nr 1-2, s. 56 i n.).
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku ogóle nie odniósł się do treści wyroku
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, tymczasem przyjęta przez Trybunał
wykładnia art. 5 ust. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności musi zostać uwzględniona w procesie wykładni przepisów zawartych w
5
rozdziale 58 k.p.k. oraz stosowanych uregulowań Kodeksu cywilnego. Zgodnie
bowiem z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, umowa międzynarodowa ratyfikowana za
uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli
ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Wynika stąd wymóg takiej wykładni
ustawy, która w sposób najdalej idący pozwalałaby zapewnić zgodność z
ratyfikowaną konwencją międzynarodową. Brak możliwości osiągnięcia takiej
zgodności powinien zaś prowadzić do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego
ze stosownym pytaniem prawnym w trybie art. 193 Konstytucji RP.
Sąd, stosując regulacje zawarte w rozdziale 58 k.p.k. nie może więc obecnie
poprzestać na wykładni przepisów zawartych w tym rozdziale przyjętej
w postanowieniu SN 20 września 2007 r., I KZP 28/07, ale zobligowany jest do
odniesienia się do wykładni art. 5 ust. 5 Konwencji przyjętej przez Europejski
Trybunał Praw Człowieka we wskazanym wcześniej wyroku oraz argumentów
przytoczonych przez Trybunał w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia.
Mając na względzie wszystkie powyższe okoliczności, należało orzec jak w
sentencji.