Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 658/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "M." w G.
o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 lipca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Powód J. P. wniósł o uchylenie uchwały nr 13/2011 Walnego Zgromadzenia
Spółdzielni Mieszkaniowej „M." z dnia 20 czerwca 2011 r., podtrzymującej decyzję
rady nadzorczej o wykreśleniu go z rejestru członków spółdzielni. Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 18 stycznia 2012 r. powództwo to oddalił. Ustalił, że powód był
członkiem pozwanej spółdzielni od 1996 r. W 2007 r. większość mieszkańców
budynku, w którym mieszkał powód, dokonała przekształcenia praw spółdzielczych
w odrębną własność, a następnie - w 2010 r. - założyła wspólnotę mieszkaniową,
zlecając zarząd innemu podmiotowi, niż pozwana spółdzielnia. Spowodowało
to podjęcie przez radę nadzorczą pozwanej uchwały z 21 lutego 2011 r.
o skreśleniu powoda z rejestru członków na podstawie § 33 ust. 2 pkt 4 statutu.
Walne Zgromadzenie pozwanej zaskarżoną w niniejszej sprawie uchwałą nr
13/2011 z 20 czerwca 2011 r. podtrzymało decyzję rady nadzorczej. Sąd Okręgowy
ocenił, że powód spełnił kryteria określone w § 33 ust. 2 pkt 4 statutu, to znaczy nie
wykonuje obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych,
ponieważ wyszedł spod zarządu nieruchomością wspólną wykonywanego przez
pozwaną w wyniku podjęcia przez właścicieli odrębnych lokali w budynku przy ul. D.
14 uchwały przewidzianej w art. 241
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o
spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r, Nr 119, poz. 1116 z
późn. zm. – dalej „u.s.m.”), na podstawie której w zakresie ich praw i obowiązków
oraz zarządu nieruchomością wspólną będą miały zastosowanie przepisy ustawy z
dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz.
903 ze zm.) i wyboru innego zarządcy nieruchomości niż pozwana. Statutowa
przesłanka wykreślenia, zastosowana przez pozwaną, miała na celu pozbawienie
członków, którzy nie są już związani ze spółdzielnią i nie wnoszą opłat, możliwości
decydowania o jej losach, ze skutkiem dla tych jej członków, którzy realizują swoje
prawa do lokali w ramach pozwanej. Sąd podzielił stanowisko Spółdzielni. Uznał, że
obecnie członkostwo powoda ma wyłącznie formalny charakter i zachwiana została
w nim korelacja praw oraz obowiązków właściwa dla członka organizacji o
charakterze korporacyjnym. Celem spółdzielni mieszkaniowej jest zaspokajanie
3
potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin, przez
dostarczanie im samodzielnych lokali mieszkalnych, domów jednorodzinnych, lub
lokali o innym przeznaczeniu (art. 1 u.s.m.), tymczasem powód i inni mieszkańcy
bloku zrezygnowali ze współpracy ze spółdzielnią na tej płaszczyźnie. Sąd nie
dopatrzył się nierównego traktowania członków, skoro wszystkie osoby, które
wyszły spod zarządu pozwanej zrezygnowały z członkostwa w niej, albo zostały
wykreślone. Nie stwierdził też sprzeczności uchwały z dobrymi obyczajami, ani
podjęcia jej bez zapewnienia powodowi prawa do obrony.
Sąd odwoławczy dokonał odmiennej oceny prawnej ustalonych faktów.
Przede wszystkim poddał kontroli zgodność postanowień statutu z art. 24 § 3
ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz .U. z 2003 r,
Nr 188, poz. 1848 z późn. zm. – dalej „pr. spółdz.”) i art. 23 ust. 2 u.s.m.,
stwierdzając, że członkostwo nabywcy prawa odrębnej własności lokalu
w spółdzielni podlega ochronie, zaś naruszenie tego prawa - z uwagi na brzmienie
art. 23 ust. 2 u.s.m. w związku z art. 58 § 1 k.c. – jest nieważne. Sąd wskazał, że
art. 23 ust. 2 u.s.m. nakłada na spółdzielnię mieszkaniową obowiązek przyjęcia
w poczet członków właściciela lokalu podlegającego przepisom tej ustawy, w tym
nabywcy prawa odrębnej własności lokalu wybudowanego przez spółdzielnię.
Dopóki więc powód jest właścicielem takiego mieszkania, ma skuteczne roszczenie
o przyjęcie go w poczet członków pozwanej. Postanowienie § 33 ust. 2 pkt 4 statutu
pozwanej, zdaniem Sądu, narusza art. 23 ust. 2 u.s.m., który nie uzależnia
roszczenia o przyjęcie w poczet członków spółdzielni od sposobu w jaki
sprawowany jest zarząd nieruchomością wspólną, co oznacza, że roszczenie
o przyjęcie w poczet członków przysługuje każdemu właścicielowi lokalu - także nie
posiadającemu prawa do lokalu w spółdzielni. Stwierdzenie, że uchwała wydana
została w oparciu o sprzeczne z prawem postanowienie statutu spowodowało jej
uchylenie przez Sąd drugiej instancji. Dodatkowo Sąd ten powołał jako podstawę
rozstrzygnięcia art. 42 § 3 pr. spółdz., uchwały wykreślające powoda z grona
członków pozwanej uznał bowiem za naruszające jego interes, ponieważ
pozbawiały go szeregu praw z jakich dotychczas korzystał w spółdzielni, w tym
prawa do nieodpłatnego korzystania z działalności społecznej, oświatowej
i kulturalnej prowadzonej przez pozwaną oraz udziału w pożytkach, o jakich mówi
4
art. 5 u.s.m. Wykreślenie powoda Sąd uznał za niekorzystne także dla pozwanej,
która pozbawiona zostanie możliwości pobierania od powoda opłat za korzystanie
z jej działalności.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
pozwana zarzuciła błędną wykładnię art. 23 ust. 2 u.s.m., niewłaściwe
zastosowanie § 33 ust. 2 pkt 4 statutu w zw. z art. 24 § 3 pr. spółdz., w zw. z art. 58
§ 1 i 3 k.c. i w zw. z art. 23 ust. 2 u.s.m., wynikające z błędnej wykładni art. 23
ust. 2 u.s.m. zarzuciła także niewłaściwe zastosowanie art. 42 § 3 pr. spółdz. w zw.
z art. 4 ust. 5 i art. 5 u.s.m.
We wnioskach pozwana domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku
w całości i orzeczenia co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji powoda oraz
zasądzenia od powoda na rzecz pozwanej kosztów dotychczasowego
postępowania oraz kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca słusznie zarzuciła błędną wykładnię art. 23 ust. 2 u.s.m.
polegająca na wywiedzeniu z niego nieprawidłowego wniosku o istnieniu po stronie
spółdzielni mieszkaniowej obowiązku przyjęcia w poczet członków każdego
właściciela mieszkania wybudowanego przez spółdzielnię, niezależnie od tego, czy
spółdzielnia nadal zarządza nieruchomością wspólną czy też zarząd ten ustał,
a prawa i obowiązki właścicieli lokali określają przepisy ustawy o własności lokali.
Artykuł 23 ust. 2 u.s.m. nakłada na spółdzielnię obowiązek przyjęcia w poczet
członków jedynie właściciela lokalu podlegającego przepisom ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych. Tak zakreślony obowiązek nie znajduje więc
zastosowania wobec właścicieli lokali, którzy - na podstawie art. 241
ust. 1 u.s.m. -
podjęli uchwałę, że w zakresie ich praw i obowiązków oraz zarządu nieruchomością
wspólną będą miały zastosowanie przepisy ustawy o własności lokali, ani też do
nabywców prawa odrębnej własności lokalu w takiej nieruchomości. Stosunki
między właścicielami lokali określają od chwili podjęcia uchwały przepisy ustawy
o własności lokali, a nie prawo spółdzielcze, dotyczy to także praw i obowiązków
5
spółdzielni mieszkaniowej, z której majątku wyodrębnione zostały lokale, a która
nadal pozostaje właścicielem dwu lub więcej lokali niewyodrębnionych. W związku
z tym treść art. 23 ust. 2 u.s.m. nie stanowi argumentu na rzecz niedopuszczalności
zastrzeżenia w statucie postanowień uprawniających do wykreślenia z rejestru
członków właścicieli lokali tworzących wspólnotę mieszkaniową wyłączoną spod
działania prawa spółdzielczego, w której zarząd nieruchomością wspólną odjęty
został spółdzielni.
Natomiast pozwana nie ma racji podnosząc wadliwość stanowiska Sądu
Apelacyjnego co do sprzeczności postanowienia § 33 ust. 2 pkt 4 statutu w zw.
z art. 24 § 3 pr. spółdz. Identyczne zagadnienie było przedmiotem rozstrzygnięcia
przez Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 283/12 (nie publ.). W uzasadnieniu wyroku
z dnia 31 stycznia 2013 r. wyrażony został pogląd, akceptowany przez skład
rozstrzygający niniejszą sprawę, że w obowiązującym stanie prawnym stosunek
członkostwa nie musi być powiązany z określonym prawem majątkowym do lokalu
obciążającym zasoby spółdzielni ani ze stosunkami natury obligacyjnej –
sprawowaniem zarządu przez spółdzielnię mieszkaniową nieruchomością wspólną,
w której udziały związane są z odrębną własnością lokalu członka. Trwałość
stosunku członkostwa jest chroniona, jego zerwanie może nastąpić tylko w formach
przewidzianych w art. 24 ust. 1 pr. spółdz i wymaga wystąpienia przesłanek
określonych w art. 24 ust. 2 lub 3 tej ustawy. Wyłączną przyczyną wykreślenia
mogą być wypadki niewykonywania przez członka obowiązków statutowych
z przyczyn przez niego niezawinionych. Ukształtowanie się w przewidzianej
prawem formie wspólnoty mieszkaniowej łączącej właścicieli – członków spółdzielni,
którym przysługuje odrębna własność lokali związanych z tą samą nieruchomością
i zrezygnowanie przez nich z zarządu nieruchomością wspólną przez spółdzielnię
nie mieści się w pojęciu niewykonywania obowiązków statutowych z przyczyn
niezawinionych. Niewykonywanie obowiązków to stan, w którym członek spółdzielni
nie realizuje obowiązków, które nakłada na niego statut, lecz nie można mu
postawić zarzutu, że czyni to w sposób zawiniony. Statut nie może jednak nakładać
na członka obowiązku niekorzystania z praw przyznanych w art. 241
u.s.m.,
ani obowiązku rezygnacji z poddawania się zarządzaniu przez spółdzielnię
nieruchomością wspólną – byłyby to bowiem obowiązki sprzeczne z ustawą.
6
Skarżący nie wskazuje zresztą żadnego obowiązku statutowego, który ciążyłby na
powodzie i był przez niego niewykonywany. Argumenty, którymi uzasadnia
umieszczoną w § 33 ust. 2 pkt. 4 statutu przyczynę wykreślenia w postaci wyjścia
przez członków spółdzielni – właścicieli lokali spod zarzadzania nieruchomością
wspólną w wyniku powstania wspólnoty mieszkaniowej, jeśli było to jedyne prawo
członka do lokalu w spółdzielni, odwołują się do braku obowiązków majątkowych,
a zatem do nieistnienia obowiązków, a nie do ich niewykonywania, przy
jednoczesnym zachowaniu uprawnień korporacyjnych. W powołanym orzeczeniu
Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na wnioski płynące z treści art. 26 ust. 1 u.s.m.
in fine, potwierdzającego niezależność stosunku członkostwa od tego, czy
członkowi przysługują prawa majątkowe do lokalu znajdującego się w zasobach
spółdzielni, czy też do nieruchomości przez tą spółdzielnię zarządzanej.
Podkreślane przez skarżącą negatywne skutki jakie mogą wyniknąć dla innych
członków z wykonywania praw korporacyjnych przez powoda nie przekonują do jej
stanowiska, ponieważ art. 42 § 3 pr. spółdz. zapewnia ochronę spółdzielni i jej
członków przed podobnymi działaniami, których podjęcie wydaje się zresztą mało
realne, jeśli zważyć, że - jak wynika z ustaleń - gros spółdzielców, wobec których
pozwana zastosowała postanowienie § 33 ust. 2 pkt 4 statutu, nie sprzeciwiło się tej
decyzji.
Skarżąca częściowo tylko ma rację kwestionując uwzględnienie przez Sąd
drugiej instancji jako przesłanki stwierdzenia, że uchwała o wykreśleniu powoda
z grona członków spółdzielni jest dla niego krzywdząca wobec faktu pozbawienia go
w ten sposób możliwości korzystania nieodpłatnie z działalności społecznej,
oświatowej i kulturalnej prowadzonej przez spółdzielnię, a także z pożytków
przewidzianych w art. 5 u.s.m. Prawo korzystania z działalności społecznej, oświatowej
i kulturalnej podobnie jak prawo uczestniczenia w korzyściach przewidzianych w art. 5
ust. 2 u.s.m. nie jest powiązane z dysponowaniem prawem do lokalu podlegającego
przepisom tej ustawy, lecz z członkostwem w spółdzielni. Jedynie uprawnienia
wskazane w art. 5 ust. 1 u.s.m., jak słusznie wskazuje pozwana, nie przysługują
właścicielom lokali, który utworzyli wspólnotę mieszkaniową, gdyż w tym zakresie
zastąpiły je przepisy ustawy o własności lokali. Nie zmienia to jednak faktu,
że wykreślenie powoda pociąga za sobą utratę szeregu korzyści przysługujących
7
członkom, wobec czego przesłanka wniosku Sądu Apelacyjnego była ostatecznie
prawidłowa.
W konsekwencji - pomimo zasadności części zarzutów, zaskarżone
orzeczenie odpowiadało prawu, co uzasadnia oddalenie skargi kasacyjnej na
podstawie art. 39814
k.p.c.
jw