Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZP 2/13
UCHWAŁA
Dnia 2 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
Protokolant Anna Matura
w sprawie z wniosku Z. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 2 lipca 2013 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego
[…] z dnia 24 kwietnia 2013 r.,
Czy w świetle art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.),
okres co najmniej 6-ciu miesięcy pobierania zasiłku dla
bezrobotnych, warunkujący nabycie prawa do świadczenia
przedemerytalnego, powinien przypadać bezpośrednio po
rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn wymienionych w art. 2 ust. 1
cytowanej ustawy.
podjął uchwałę:
2
okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, określonego w art.
2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych (jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r. poz. 170) nie
musi przypadać bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z
przyczyn wymienionych w art. 2 ust. 1 tej ustawy.
UZASADNIENIE
Sformułowane w sentencji postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 24
kwietnia 2013 r. zagadnienie prawne wyłoniło się w sprawie z wniosku Z. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o świadczenie przedemerytalne,
przy rozpoznawaniu apelacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 7 stycznia 2013 r., oddalającego
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14
maja 2012 r., którą organ rentowy odmówił Z. K. prawa do świadczenia
przedemerytalnego.
W sprawie ustalono, że Z. K., po rozwiązaniu z dniem 31 maja 2011 r.
umowy o pracę przez E. K., prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe z przyczyn ekonomicznych
(likwidacja etatu), w okresie od dnia 17 maja 2011 r. do dnia 30 sierpnia 2011 r.
podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, a od dnia 23 sierpnia 2011 r. został
zarejestrowany jako bezrobotny w Powiatowym Urzędzie Pracy w […]. Prawo do
zasiłku dla bezrobotnych przysługiwało mu od dnia 31 sierpnia 2011 r. przez okres
dłuższy niż 6 miesięcy. W okresie pobierania zasiłku nie odmówił bez uzasadnionej
przyczyny podjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych. W dniu 1
marca 2012 r. Z. K. złożył wniosek o świadczenie przedemerytalne, który został
negatywnie rozpoznany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Okręgowy uznał, że świadczenie przedemerytalne wnioskodawcy nie
przysługuje, gdyż wszystkie przesłanki określone w art. 2 ust. 1 pkt 5 oraz art. 2 ust.
3
3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych muszą być
spełnione łącznie, zaś oba przepisy należy interpretować jako integralną całość.
Oznacza to, że 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym
mowa w art. 2 ust. 3 ustawy, powinien przypadać bezpośrednio po rozwiązaniu
stosunku pracy. Ponieważ tak się nie stało, a wnioskodawca dobrowolnie
zrezygnował z zarobkowej działalności rolniczej, nie może skutecznie ubiegać się o
świadczenie przedemerytalne.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego, Sąd
Apelacyjny powziął poważne wątpliwości co do przedstawionego na podstawie art.
390 § 1 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego o
treści określonej w postanowieniu z dnia 24 kwietnia 2013 r. W uzasadnieniu
swojego postanowienia Sąd Apelacyjny przedstawił w szczególności, że
wątpliwości budzi wykładnia art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych w zakresie tego, czy wymagany okres pobierania zasiłku dla
bezrobotnych powinien przypadać bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z
przyczyn wymienionych w art. 2 ust. 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w orzecznictwie (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 23 maja 2012 r. I UK 437/11, LEX nr 1214558, wyrok Sądu Apelacyjnego w
Lublinie w z dnia 24 sierpnia 2011 r. III AUa 642/11 wyrok Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 15 stycznia 2013 r. III AUa 1083/12 LEX nr 1254316)
prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym usytuowanie wymogu
dotyczącego przebycia okresu korzystania z zasiłku dla bezrobotnych w przepisie
art. 2, wymieniającym inne przesłanki nabycia prawa do świadczenia wskazywałoby
na konieczność całościowej analizy przepisu. Jeżeli ustawodawca wymienił
wszystkie przesłanki nabycia prawa do świadczenia w treści jednego przepisu to
usytuowanie to nie jest przypadkowe. Oznaczałoby to, że okres pobierania zasiłku
dla bezrobotnych powinien przypadać bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy
z przyczyn wymienionych w ustawie. Ponadto treść art. 2 ust. 3 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych bezpośrednio nawiązuje do treści art. 2 ust. 1
ustawy o świadczeniach przedemerytalnych stanowiąc, że świadczenie
przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1. Jeżeli świadczenie
przedemerytalne przysługuje osobie wymienionej w treści art. 2 ust. 1 po upływie co
4
najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, to oznaczałoby
bezpośrednie następstwo korzystania z zasiłku po rozwiązaniu stosunku pracy. W
innym przypadku osoba, która po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn
określonych w art. 2 ust. 1 podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników lub
podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, przestaje być osobą wymienioną
w art. 2 ust. 1, a staje się rolnikiem lub osobą prowadzącą działalność pozarolniczą.
W ocenie Sądu Apelacyjnego przyjęcie koncepcji, że okres korzystania z
zasiłku dla bezrobotnych nie musi nastąpić bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku
pracy mogłoby teoretycznie prowadzić do sytuacji, gdy po rozwiązaniu stosunku
pracy z przyczyn wskazanych w ustawie ubezpieczony prowadziłby przez wieloletni
okres inną działalność, dającą źródło utrzymania bądź nawiązałby kolejny stosunek
pracy, rozwiązany następnie z innych przyczyn niż wskazane w ustawie i mógłby
nabyć prawo do świadczenia. Taka wykładnia art. 2 ust. 3 ustawy byłaby sprzeczna
z celem świadczenia przedemerytalnego, którym jest zapewnienie pomocy
osobom, które utraciły zatrudnienie z przyczyn nieleżących po ich stronie, a które
ze względu na wiek i staż mogą w niedługim czasie nabyć prawo do emerytury.
Sąd Apelacyjny powołał się także na odmienne stanowisko, oparte na
wykładni gramatycznej art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych,
zgodnie z którym jeżeli ustawodawca nie wprowadził wprost warunku
bezpośredniości pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
zasiłku dla bezrobotnych, to nie stanowi przeszkody do nabycia prawa do
świadczenia podjęcie jakiejkolwiek aktywności zawodowej pomiędzy rozwiązaniem
stosunku pracy a nabyciem prawa do zasiłku. Koniecznym warunkiem do nabycia
prawa do świadczenia byłoby zatem przebycie wymienionego w ustawie okresu
pobierania zasiłku dla bezrobotnych - co najmniej przez 6 miesięcy, bez względu na
to, czy okres korzystania z zasiłku przypadał bezpośrednio po rozwiązaniu
stosunku pracy z przyczyn wymienionych w treści art. 2 ust. 1 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja
2012 r. I BU 15/11, LEX nr 1215398 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z
dnia 16 stycznia 2013 r. III AUa 1626/12).
Sąd Apelacyjny podkreślił, że w obydwu rozpoznawanych sprawach
wątpliwość budziła wprawdzie przerwa w pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych,
5
spowodowana aktywnością zawodową ubezpieczonego, tym niemniej teza zawarta
w uzasadnieniu wyroku dotyczy również problematyki „bezpośredniości” pomiędzy
okresem pobierania prawa do zasiłku dla bezrobotnych a rozwiązaniem stosunku
pracy z przyczyn wymienionych w art. 2 ust. 1 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych. Zgodnie bowiem z tezą wyroku Sądu Najwyższego I BU 15/11
z literalnej treści art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych wynika, iż warunkiem uprawniającym do uzyskania świadczenia
przedemerytalnego jest pobieranie zasiłku dla bezrobotnych przez okres co
najmniej 6 miesięcy, a ustawodawca nie sprecyzował kolejnego wymagania, że ten
6-miesięczny okres nieprzerwanego pobierania zasiłku dla bezrobotnych powinien
przypadać po rozwiązaniu „ostatniego” stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne implikuje odwołanie się do derywacyjnej
teorii wykładni, zgodnie z którą wykładnia polega nie tylko na ustaleniu znaczenia
przepisu (teoria klaryfikacyjna, ewentualnie – semantyczna), ale także na
rekonstrukcji pełnej i jednoznacznej normy postępowania. Wymaga to przytoczenia
art. 2 ustawy z dnia z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 170) in extenso. W myśl ust. 1tego artykułu
prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która:
1) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu
likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu
przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku
służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat
- kobieta oraz 61 lat - mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury,
wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub
2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. Nr
69, poz. 415, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o promocji zatrudnienia", w
6
którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co
najmniej 55 lat - kobieta oraz 60 lat - mężczyzna oraz posiada okres
uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla
mężczyzn, lub
3) do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie
krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność, w rozumieniu przepisów
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o
systemie ubezpieczeń społecznych", i za ten okres opłaciła składki na
ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co
najmniej 56 lat - kobieta i 61 lat - mężczyzna i posiada okres uprawniający do
emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub
4) zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od
dnia ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pobieranej
nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat, i do dnia, w którym ustało prawo
do renty, ukończyła co najmniej 55 lat - kobieta oraz 60 lat - mężczyzna i
osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla
kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub
5) do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w
rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była
zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający
do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, lub
6) do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub
stosunku służbowego, z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności
pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała
w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiadała okres
uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla
mężczyzn.
Z przepisów tych wynika, że prawo do świadczenia przedemerytalnego
przysługuje nie tylko pracownikom, z którymi rozwiązano stosunek pracy z powodu
likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, lub z przyczyn
7
dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ale także osobom, które
nie mogą znaleźć zatrudnienia po okresie ponad pięcioletniego pobierania renty z
tytułu niezdolności do pracy, a także - znajdującym się w podobnej sytuacji osobom
prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą po ogłoszeniu upadłości.
Celem tych unormowań jest zapewnienie wsparcia socjalnego osobom, które
utraciły źródło utrzymania nie ze swojej winy, a z uwagi na wiek nie są w stanie
skutecznie konkurować na rynku pracy - do dnia nabycia przez te osoby uprawnień
emerytalnych.
Stosownie do ust. 2 cytowanego artykułu - za okres uprawniający do
emerytury, o którym mowa w ust. 1, uważa się okres ustalony zgodnie z przepisami
art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227,
z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o emeryturach i rentach z FUS".
Przepis ten obliguje do uwzględnienia wszystkich okresów składkowych i
nieskładkowych, a także okresów ubezpieczenia społecznego rolników, za które
opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, przypadające przed
dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16
roku życia, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w
gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i
nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu
wymaganego do przyznania świadczenia, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia
tego okresu.
Najbardziej istotny jest ust. 3 art. 2, zgodnie z którym świadczenie
przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6
miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji
zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki:
1) nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna;
2) w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej
przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w
ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych;
8
3) złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie
nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy
dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla
bezrobotnych.
4. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin złożenia
wniosku, o którym mowa w ust. 3 pkt 3.
5. Do okresu 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w
ust. 3, wlicza się:
1) okresy, za które, zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, prawo
do zasiłku dla bezrobotnych nie przysługiwało;
2) okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu przepisów ustawy
o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub
robót publicznych podjętego w tym okresie; w przypadku gdy zatrudnienie lub
inna praca zarobkowa ustanie po upływie 6-miesięcznego okresu, o którym
mowa w ust. 3 pkt 3, prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje,
jeżeli wniosek o przyznanie tego świadczenia zostanie złożony w terminie
nieprzekraczającym 14 dni od dnia ustania zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, albo
zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych.
5a. Przepis ust. 4 stosuje się odpowiednio do terminu złożenia wniosku, o
którym mowa w ust. 5 pkt 2.
Wykładnia semantyczna tych przepisów wskazuje, że nabycie prawa do
świadczenia przedemerytalnego nie zostało uzależnione od zarejestrowania się w
urzędzie pracy w charakterze bezrobotnego bezpośrednio po utracie źródła
utrzymania z przyczyn niezależnych od pracownika, przedsiębiorcy lub rencisty.
Cytowana ustawa nie zawiera także przepisu, który pozbawiałby takie osoby prawa
do świadczenia przedemerytalnego w przypadku poszukiwania nowego
zatrudnienia lub jego podjęcia w okresie przed otrzymywaniem zasiłku dla
bezrobotnych. Przeciwny pogląd, przedstawiony w zagadnieniu prawnym i
wskazanych tam wyrokach sądów wynikał, w ocenie Sądu Najwyższego, z
9
pominięcia przy wykładni tych przepisów pełnej treści relewantnego art. 2 ust. 3 pkt
5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.
W pierwszej kolejności należy dokonać wykładni podpunktu drugiego, z
którego wynika, że do okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych wlicza się okresy
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, albo zatrudnienia w ramach prac
interwencyjnych lub robót publicznych podjętego w okresie otrzymywania zasiłku
dla bezrobotnych; w przypadku gdy zatrudnienie lub inna praca zarobkowa ustanie
po upływie 6-miesięcznego okresu pobierania zasiłku. W takim przypadku prawo do
świadczenia przedemerytalnego przysługuje, jeżeli wniosek o przyznanie tego
świadczenia zostanie złożony w terminie nieprzekraczającym 14 dni od dnia
ustania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, albo zatrudnienia w ramach prac
interwencyjnych lub robót publicznych. Innymi słowy świadczenie przedemerytalne
przysługuje również wtedy, gdy np. po dwóch miesiącach otrzymywania zasiłku dla
bezrobotnych dojdzie do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przez
pięć miesięcy, jeżeli niezwłocznie po tym okresie nieudanego znalezienia stałego
źródła utrzymania osoba taka zgłosi wniosek o świadczenie przedemerytalne.
Konstatacja ta znajduje także potwierdzenie w uzasadnieniu projektu ustawy
o świadczeniach przedemerytalnych, który w punkcie III stwierdza, że osobom,
które utraciły pracę nie ze swojej winy, proponuje się z pierwszym okresie po
utracie pracy cykl działań aktywizacyjnych, w celu pozyskania dla tych osób
zatrudnienia. Po upływie sześciomiesięcznego okresu pobierania zasiłku, o ile nie
uda się przez ten okres uzyskać zatrudnienia, osoby te mogą złożyć wniosek do
Zakładu Ubezpieczeń społecznych o przyznanie prawa do świadczenia
przedemerytalnego.
W ocenie Sądu Najwyższego wykładnia teleologiczna tych przepisów
prowadzi do konkluzji, że świadczenie przedemerytalne powinno być przyznane
tylko w sytuacji, gdy osoba w wieku przedemerytalnym nie ma rzeczywistej
możliwości znalezienia zatrudnienia, co powinno być poprzedzone aktywnym
poszukiwaniem takiego źródła przychodów. Również aspekt fiskalny (ogromne
dotacje wypłacane przez budżet Państwa na świadczenia wypłacane przez ZUS)
nakazuje taką wykładnię tych przepisów, aby wypłata świadczeń
przedemerytalnych miała zastosowanie tylko do tych osób, które po nieudanych
10
próbach pozyskania źródła zarobku, nie są w stanie znaleźć stałej pracy. Celem
ustawy jest więc wspieranie aktywności takich osób, a nie – propagowanie biernej
postawy.
Wykładnię taką potwierdza także art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (jednolity tekst: Dz.U. z
2008 nr 69, poz. 415 ze zm.), zgodnie z którym okres pobierania zasiłku wynosi: 1)
6 miesięcy - dla bezrobotnych zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na
obszarze powiatu, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku
poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała 150%
przeciętnej stopy bezrobocia w kraju; 2) 12 miesięcy - dla bezrobotnych: a)
zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze powiatu, jeżeli stopa
bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień
nabycia prawa do zasiłku przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju
lub b) powyżej 50 roku życia oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni
okres uprawniający do zasiłku. W myśl ust. 5 - bezrobotny, który utracił status
bezrobotnego na okres krótszy niż 365 dni z powodu podjęcia zatrudnienia, innej
pracy zarobkowej, pozarolniczej działalności lub uzyskiwania przychodu w
wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę
miesięcznie i zarejestrował się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny w
okresie 14 dni od dnia ustania zatrudnienia, zaprzestania wykonywania innej pracy
zarobkowej, prowadzenia pozarolniczej działalności, pobierania zasiłku
chorobowego po ustaniu zatrudnienia, zaprzestaniu wykonywania innej pracy
zarobkowej, prowadzenia pozarolniczej działalności lub osiągania przychodu
przekraczającego połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie,
posiada prawo do zasiłku na czas skrócony o okres pobierania zasiłku przed utratą
statusu bezrobotnego. Z przepisów tych wynika, że podjęcie działalności
zarobkowej nawet przez okres do jednego roku nie pozbawia prawa do pozostałej
części zasiłku dla bezrobotnych.
W kontekście przedstawionych wyżej rozważań również wykładnia art. 2 ust.
3 pkt 5 podpunkt 1) ustawy o świadczeniach przedemerytalnych powinna
implikować zadania aktywizacyjne przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy.
Zgodnie z interpretowanym przepisem - do okresu sześciu miesięcy pobierania
11
zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ust. 3, wlicza się okresy, za które,
zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, prawo do zasiłku dla
bezrobotnych nie przysługiwało. Zgodnie z art. 75 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy o
promocji zatrudnienia - bezrobotnemu, o którym mowa w ust. 1, spełniającemu
warunki określone w art. 71, zasiłek przysługuje: 1) po upływie okresu wskazanego
w art. 33 ust. 4 pkt 3 - w przypadku wymienionym w ust. 1 pkt 1 i 1a; 2) po okresie
90 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy - w przypadku
wymienionym w ust. 1 pkt 2 i 8; 3) po okresie 180 dni od dnia zarejestrowania się w
powiatowym urzędzie pracy - w przypadku wymienionym w ust. 1 pkt 3; 4) po
upływie okresu, za który otrzymał ekwiwalent, odprawę lub odszkodowanie, o
których mowa w ust. 1 pkt 4 i 5.
Dotyczy to więc np. sytuacji, gdy w okresie sześciu miesięcy
poprzedzających zarejestrowanie w PUP osoba rejestrująca się spowodowała
rozwiązanie ze swej winy stosunku pracy lub stosunku służbowego bez
wypowiedzenia (art. 52 k.p.); w takim przypadku zasiłek będzie przysługiwał
dopiero po okresie 180 dni od dnia zarejestrowania się w PUP, przy czym tego
okresu karencyjnego nie wlicza się do przysługującego okresu pobierania zasiłku.
Jeśli ów okres wynosi sześć miesięcy, oznacza to, że po upływie karencji można w
istocie mówić o nabyciu prawa do nowego zasiłku, jeśli są spełnione warunki
przewidziane w art. 71 ustawy o promocji zatrudnienia. Sankcja pozbawienia przez
pewien okres prawa do zasiłku ma miejsce również wtedy, gdy osoba
zarejestrowana w charakterze bezrobotnego wcześniej sama wypowiedziała
stosunek pracy lub stosunek służbowy albo zawarła porozumienie rozwiązujące (a
więc albo dobrowolnie przyjęła ofertę złożoną w tej mierze przez pracodawcę, albo
sama wystąpiła z taką ofertą) z innych przyczyn niż „dotyczących zakładu pracy"
lub w trybie art. 55 § 11
k.p. Wówczas prawo do zasiłku nie przysługuje przez
okres karencyjny wynoszący 90 dni, liczonych od dnia zarejestrowania się w
powiatowym urzędzie pracy; o ten czas ulega skróceniu okres pobierania zasiłku
ustalany według zasad określonych w art. 73 ustawy o promocji zatrudnienia.
Z przepisów tych w sposób jednoznaczny wynika, że nie ma obowiązku
zgłoszenia się w urzędzie pracy bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z
przyczyn leżących po stronie pracodawcy, ale racjonalne i celowe jest podjęcie
12
prób znalezienia nowej pracy (działalności zarobkowej). Dopiero, gdy próby takie
zakończą się niepowodzeniem, niezbędne będzie otrzymywanie zasiłku dla
bezrobotnych. Interpretowany przepis wyraźnie dopuszcza rozwiązanie stosunku
pracy za wypowiedzeniem przez pracownika, czy na zasadzie porozumienia stron;
odnosi się zatem do sytuacji, gdy po utracie pracy lub źródła utrzymania z
przyczyn niezależnych od osoby w wieku przedemerytalnym, pomimo wysiłków
takiej osoby, nie może ona znaleźć satysfakcjonującej i stałej pracy (działalności
zarobkowej).
Ponadto prawo do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych przysługuje
bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po upływie 7 dni od dnia
zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, z zastrzeżeniem
art. 75 ustawy z 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jeżeli w
okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień aktualnego zarejestrowania jako
osoby bezrobotnej łącznie przez okres co najmniej 365 dni był zatrudniony i
osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za
pracę, od którego istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy, z
zastrzeżeniem art. 104b i art. 105 tej ustawy, oraz z zastrzeżeniem, że w okresie
tym nie uwzględnia się okresów urlopów bezpłatnych trwających łącznie dłużej niż
30 dni. W aspekcie tych przepisów nie można wykluczyć sytuacji, gdy osoba w
wieku przedemerytalnym nie będzie miała wystarczającego do zasiłku dla
bezrobotnych stażu 365 dni zatrudnienia z odpowiednią wysokością dochodów w
wymaganym okresie. Zobligowanie takiej osoby do bezpośredniego zgłoszenia się
w urzędzie pracy po utracie zarobków z przyczyn ekonomicznych, mogłoby
uniemożliwić jej nabycie prawa do zasiłku dla bezrobotnych, a w rezultacie –
nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego.
Reasumując – Sąd Najwyższy uznał, że wykładnia semantyczna,
systemowa, teleologiczna i funkcjonalna prowadzą do konkluzji, że nabycie prawa
do świadczenia przedemerytalnego nie jest uzależnione od pobierania zasiłku dla
bezrobotnych, określonego w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych bezpośrednio po zakończeniu okresów,
wymienionych w art. 2 ust. 1 tej ustawy.
13
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2013 r.,
I BU 15/11(LEX nr 1215398).
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny powstało na
kanwie sprawy dotyczącej działalności rolniczej, podjętej po zakończeniu
zatrudnienia, a przed zgłoszeniem rejestracji w urzędzie pracy, co nie zostało
jednak wyeksponowane w zagadnieniu prawnym. Adekwatna subsumcja będzie
wymagała w tym kontekście dokonania przez Sąd Apelacyjny dodatkowych
ustaleń - np. skorygowania okresu podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, który nie
powinien pokrywać się z ubezpieczeniem pracowniczym – art. 7 ust. 1, art. 16 ust.
3, art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.), przysługiwania prawa do zasiłku dla
bezrobotnych po upływie 7 dni od dnia zarejestrowania się we właściwym
powiatowym urzędzie pracy, zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej oraz
zasadności ubiegania się o zasiłek dla bezrobotnych w aspekcie art. 2 ust. 1 pkt 2
d) oraz e) cytowanej wyżej ustawy o promocji zatrudnienia, z których wynika, że
ilekroć w ustawie jest mowa o bezrobotnym - oznacza to osobę, która nie jest
właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej, w
rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.
Nr 16, poz. 93, ze zm.), o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha
przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu
stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o
powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, nie uzyskuje
przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów
specjalnych produkcji rolnej, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim
gospodarstwie. Nabycie prawa i otrzymywanie do zasiłku dla bezrobotnych
implikuje bowiem także nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego.
Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Najwyższy podjął uchwałę
jak w sentencji.