V CZ 29/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:30-09-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:II CSK 568/10 II CZ 141/12 III CZ 77/12 IV CZ 147/12 IV CZ 166/12 I CKN 486/00 II CKN 897/97 IV CK 229/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 29/13
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie B. B.
przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "J." w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 26 marca 2013 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w Ś. z dnia 11 grudnia 2012 r., którym oddalone zostało powództwo B.
B. skierowanie przeciwko pozwanej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „J.” z
siedzibą w B. o zapłatę kwoty 9.795 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem
równowartości zwaloryzowanych udziałów członkowskich i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ś.
Podstawą wyroku kasatoryjnego było stwierdzenie, że Sąd Rejonowy nie
rozpoznał istoty sprawy oraz że wydanie orzeczenia merytorycznego wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Ustalenia i rozważania
Sądu Rejonowego zostały ograniczone do podniesionego przez pozwaną zarzutu
przedawnienia roszczenia, który został uwzględniony. W ocenie Sądu Okręgowego
zarzut powyższy był bezzasadny. Sąd Rejonowy przyjął, że sporne udziały
stanowiły udziały ponadobowiązkowe, niezadeklarowane przez członka. Między
stronami bezsporna była okoliczność, że wypłata równowartości zwaloryzowanych
udziałów mogła nastąpić najwcześniej po dniu 1 stycznia 1999 r. Powód po dniu
1 stycznia 1999 r. pozostawał członkiem pozwanej spółdzielni i brak podstaw do
przyjęcia, aby kiedykolwiek wypowiedział te udziały. W ocenie Sądu Okręgowego
Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że roszczenie o wypłatę równowartości tych
udziałów stało się wymagalne z dniem 1 stycznia 1999 r. i z tym dniem rozpoczął
bieg termin przedawnienia, a roszczenie uległo przedawnieniu w czasie trwania
członkostwa. Tymczasem rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia
powoda nastąpiło po wykreśleniu powoda ze spółdzielni, co było następstwem
uprawomocnienia się wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 19 września 2008 r., I ACa
…/08, oddalającego apelację powoda o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
członków w tym przedmiocie. Sąd odwoławczy wskazał, że w myśl art. 21 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz.
1848; dalej – „pr. spółdz.”) w razie ustania członkostwa w spółdzielni zwrot wpłat
dokonanych na udziały nie może nastąpić przed zatwierdzeniem sprawozdania
finansowego za rok, w którym członek wystąpił z żądaniem. W rozpoznawanej
sprawie zatwierdzenie takie nastąpiło w dniu 26 czerwca 2009 r., a powód wniósł
3
pozew w dniu 14 marca 2012 r., co skutkowało przerwaniem biegu trzyletniego
terminu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 29 § 1 pr. spółdz.).
Zażalenie na wyrok Sądu Okręgowego do Sądu Najwyższego wniosła
pozwana. Zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie art. 386 § 4 k.p.c.
polegające na błędnym przyjęciu, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy
i nie przeprowadził postępowania dowodowego w całości i wniosła o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
Powód wniósł o oddalenie zażalenie i zasądzenie od pozwanej kosztów
postępowania zażaleniowego przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze jednolicie
przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie kontroli prawidłowości
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
postępowania, co może mieć miejsce jedynie w wypadkach wskazanych w art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c., tj. nieważności postępowania w pierwszej instancji, nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo niezbędności przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Samodzielny charakter i cel wskazanego
środka odwoławczego znacząco różni go od skargi kasacyjnej, służącej do
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, co sprawia, że Sąd
Najwyższy przy rozpoznawaniu takiego zażalenie nie może oceniać zasadności
oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Zawężona kognicja Sądu
Najwyższego co do zasady obejmuje jedynie ustalenie, czy przyczyna uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
przyjęta przez sąd drugiej instancji rzeczywiście stanowi jedną z podstaw
przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Tylko w przypadku przyjęcia przez sąd
drugiej instancji, że przed sądem pierwszej instancji doszło do nieważności
postępowania, Sąd Najwyższy sprawdza, czy nieważność taka rzeczywiście
4
wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie ma charakter formalny, bowiem odnosi się
do przesłanek procesowych i nie sięga meritum sprawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41; z dnia
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54; z dnia 19 grudnia 2012 r.,
II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy uchylił wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania wskazując na nierozpoznanie
istoty sprawy oraz konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości w celu wydania wyroku. W judykaturze Sądu Najwyższego, co do
nierozpoznania istoty sprawy jako przyczyny wydania orzeczenia kasatoryjnego
w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c., jednolicie przyjmuje się, że występuje ona wtedy,
gdy sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania
pozwu lub zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu
(por. wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok
SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok SN z dnia
17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok SN z dnia 10 czerwca 2011 r.,
II CSK 568/10, OSNC 2012/B/40). Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem
w tak rzadkich przypadkach, jak w razie oddalenia powództwa ze względu na błędne
przyjęcie braku legitymacji procesowej, błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie
nie jest jeszcze wymagalne albo wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu
przedawnienia. Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie z uwagi na bezpodstawne
przyjęcie, że doszło do przedawnienia roszczenia zachodzi ostatnia ze wskazanych
przyczyn. Z tego względu zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. nie może się ostać.
Prawidłowość oceny Sądu Okręgowego w kwestii przedawnienia roszczenia
dochodzonego przez powoda pozostać musi poza kognicją Sądu Najwyższego
z przyczyn, które podano wyżej. Usprawiedliwione przyjęcie występowania
w rozpoznawanej sprawie podstawy do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania czyni zbędnym dokonywanie
oceny, czy wydanie wyroku przez sąd drugiej instancji wymagało przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Obie przyczyny uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przewidziane
5
w art. 386 § 4 k.p.c. są samoistne i wystąpienie już jednej z nich pozwala sądowi
drugiej instancji wydać orzeczenie kasatoryjne.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., postanowił jak wyżej, pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego końcowemu rozstrzygnięciu w myśl art. 108 § 2 w zw.
z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
es
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie B. B.
przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "J." w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 26 marca 2013 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w Ś. z dnia 11 grudnia 2012 r., którym oddalone zostało powództwo B.
B. skierowanie przeciwko pozwanej Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „J.” z
siedzibą w B. o zapłatę kwoty 9.795 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem
równowartości zwaloryzowanych udziałów członkowskich i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ś.
Podstawą wyroku kasatoryjnego było stwierdzenie, że Sąd Rejonowy nie
rozpoznał istoty sprawy oraz że wydanie orzeczenia merytorycznego wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Ustalenia i rozważania
Sądu Rejonowego zostały ograniczone do podniesionego przez pozwaną zarzutu
przedawnienia roszczenia, który został uwzględniony. W ocenie Sądu Okręgowego
zarzut powyższy był bezzasadny. Sąd Rejonowy przyjął, że sporne udziały
stanowiły udziały ponadobowiązkowe, niezadeklarowane przez członka. Między
stronami bezsporna była okoliczność, że wypłata równowartości zwaloryzowanych
udziałów mogła nastąpić najwcześniej po dniu 1 stycznia 1999 r. Powód po dniu
1 stycznia 1999 r. pozostawał członkiem pozwanej spółdzielni i brak podstaw do
przyjęcia, aby kiedykolwiek wypowiedział te udziały. W ocenie Sądu Okręgowego
Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że roszczenie o wypłatę równowartości tych
udziałów stało się wymagalne z dniem 1 stycznia 1999 r. i z tym dniem rozpoczął
bieg termin przedawnienia, a roszczenie uległo przedawnieniu w czasie trwania
członkostwa. Tymczasem rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia
powoda nastąpiło po wykreśleniu powoda ze spółdzielni, co było następstwem
uprawomocnienia się wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 19 września 2008 r., I ACa
…/08, oddalającego apelację powoda o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
członków w tym przedmiocie. Sąd odwoławczy wskazał, że w myśl art. 21 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz.
1848; dalej – „pr. spółdz.”) w razie ustania członkostwa w spółdzielni zwrot wpłat
dokonanych na udziały nie może nastąpić przed zatwierdzeniem sprawozdania
finansowego za rok, w którym członek wystąpił z żądaniem. W rozpoznawanej
sprawie zatwierdzenie takie nastąpiło w dniu 26 czerwca 2009 r., a powód wniósł
3
pozew w dniu 14 marca 2012 r., co skutkowało przerwaniem biegu trzyletniego
terminu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 29 § 1 pr. spółdz.).
Zażalenie na wyrok Sądu Okręgowego do Sądu Najwyższego wniosła
pozwana. Zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie art. 386 § 4 k.p.c.
polegające na błędnym przyjęciu, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy
i nie przeprowadził postępowania dowodowego w całości i wniosła o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.
Powód wniósł o oddalenie zażalenie i zasądzenie od pozwanej kosztów
postępowania zażaleniowego przed Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze jednolicie
przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie kontroli prawidłowości
uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
postępowania, co może mieć miejsce jedynie w wypadkach wskazanych w art. 386
§ 2 i § 4 k.p.c., tj. nieważności postępowania w pierwszej instancji, nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo niezbędności przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Samodzielny charakter i cel wskazanego
środka odwoławczego znacząco różni go od skargi kasacyjnej, służącej do
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, co sprawia, że Sąd
Najwyższy przy rozpoznawaniu takiego zażalenie nie może oceniać zasadności
oceny prawnej dokonanej przez sąd odwoławczy. Zawężona kognicja Sądu
Najwyższego co do zasady obejmuje jedynie ustalenie, czy przyczyna uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
przyjęta przez sąd drugiej instancji rzeczywiście stanowi jedną z podstaw
przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Tylko w przypadku przyjęcia przez sąd
drugiej instancji, że przed sądem pierwszej instancji doszło do nieważności
postępowania, Sąd Najwyższy sprawdza, czy nieważność taka rzeczywiście
4
wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie ma charakter formalny, bowiem odnosi się
do przesłanek procesowych i nie sięga meritum sprawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013/3/41; z dnia
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54; z dnia 19 grudnia 2012 r.,
II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy uchylił wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania wskazując na nierozpoznanie
istoty sprawy oraz konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości w celu wydania wyroku. W judykaturze Sądu Najwyższego, co do
nierozpoznania istoty sprawy jako przyczyny wydania orzeczenia kasatoryjnego
w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c., jednolicie przyjmuje się, że występuje ona wtedy,
gdy sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania
pozwu lub zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu
(por. wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok
SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok SN z dnia
17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok SN z dnia 10 czerwca 2011 r.,
II CSK 568/10, OSNC 2012/B/40). Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem
w tak rzadkich przypadkach, jak w razie oddalenia powództwa ze względu na błędne
przyjęcie braku legitymacji procesowej, błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie
nie jest jeszcze wymagalne albo wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu
przedawnienia. Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie z uwagi na bezpodstawne
przyjęcie, że doszło do przedawnienia roszczenia zachodzi ostatnia ze wskazanych
przyczyn. Z tego względu zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. nie może się ostać.
Prawidłowość oceny Sądu Okręgowego w kwestii przedawnienia roszczenia
dochodzonego przez powoda pozostać musi poza kognicją Sądu Najwyższego
z przyczyn, które podano wyżej. Usprawiedliwione przyjęcie występowania
w rozpoznawanej sprawie podstawy do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania czyni zbędnym dokonywanie
oceny, czy wydanie wyroku przez sąd drugiej instancji wymagało przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości. Obie przyczyny uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przewidziane
5
w art. 386 § 4 k.p.c. są samoistne i wystąpienie już jednej z nich pozwala sądowi
drugiej instancji wydać orzeczenie kasatoryjne.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., postanowił jak wyżej, pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego końcowemu rozstrzygnięciu w myśl art. 108 § 2 w zw.
z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
es