Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 26/13
POSTANOWIENIE
Dnia 21 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku D. K.
przy uczestnictwie Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów
[…]
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 sierpnia 2013 r.,
zażalenia uczestnika postępowania
na postanowienie Sądu Okręgowego w P.
z dnia 15 stycznia 2013 r.,
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r., uwzględniając
apelację wnioskodawczyni D. K., uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w S. z
dnia 31 maja 2012 r. - którym oddalony został wniosek o ustanowienie służebności
przesyłu na rzecz uczestnika Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych
[…] na oznaczonej nieruchomości stanowiącej własność wnioskodawczyni - i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Sąd Rejonowy przyjął, że uczestnik postępowania nabył służebność
gruntową odpowiadającą służebności przesyłu co do pierwszej nitki rurociągu
z dniem 1 stycznia 1985 r., co do drugiej z dniem 1 stycznia 2004 r. W ocenie Sądu
Okręgowego nie rozpoznano istoty sprawy, bowiem błędnie uwzględniono
podniesiony przez uczestnika zarzut nabycia służebności, obciążającej
nieruchomość wnioskodawczyni, przez zasiedzenie przed wprowadzeniem z dniem
3 sierpnia 2008 r. do Kodeksu cywilnego art. 3051
- 3054
. Zdaniem Sądu
Okręgowego w ówczesnym stanie prawnym dopuszczalne było nabycie przez
zasiedzenie takiej służebności gruntowej jedynie na rzecz właściciela
nieruchomości władnącej, gdyż wtedy spełniała ustawowe przesłanki przewidziane
w art. 285 § 1 i 2 k.c., podczas gdy służebność przesyłu uregulowana w art. 3051
-
3054
k.c., przysługuje przedsiębiorcy, który zamierza wybudować albo którego
własność stanowią posadowione na cudzym gruncie urządzenia określone w art. 49
§ 1 k.c., bez względu na to czy sam jest podmiotem praw rzeczowych do
innej nieruchomości. W rozpoznawanej sprawie uczestnik nie wykazał, aby przez
okres czasu wymagany dla stwierdzenia nabycia służebności gruntowej
przez zasiedzenie przysługiwała mu własność albo użytkowanie wieczyste
nieruchomości, którą można byłoby określić mianem nieruchomości władnącej.
Stwierdzając błędnie nabycie przez uczestnika służebności gruntowej, Sąd
Rejonowy zaniechał zatem zbadania materialnej podstawy żądania wniosku
o ustanowienie służebności przesyłu, bowiem nie ustalił, czy istnieją podstawy do
ustanowienia żądanej służebności i nie określił wynagrodzenia należnego
3
wnioskodawczyni, co usprawiedliwiało uchylenie zaskarżonego postanowienia
Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie Sądu Okręgowego
w całości wniósł uczestnik postępowania. Skarżący podniósł zarzut naruszenia art.
386 § 4 k.p.c. polegającego na przyjęciu, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty
sprawy oraz naruszenia art. 292 k.c. przez przyjęcie, że w stanie prawnym
obowiązującym przed uregulowaniem służebności przesyłu w art. 3051
-3054
k.c. dla
nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności
przesyłu konieczne było wykazywanie istnienia nieruchomości władnącej.
Z tych przyczyn uczestnik wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na zażalenie wnioskodawczyni wniosła o jego oddalenie
i zasądzenie od uczestnika kosztów postępowania zażaleniowego przed Sądem
Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył:
W pierwszym rzędzie wskazać należy na niepełną kwalifikację prawną
powołanych podstaw zażalenia. Postępowanie w niniejszej sprawie toczyło się
w trybie nieprocesowym stąd przepisy księgi pierwszej kodeksu cywilnego mają
jedynie zastosowanie odpowiednie i każdorazowo wymagają odwołania do
odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zażalenie do Sądu
Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku
sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że celem takiego
zażalenia jest poddanie pod kontrolę prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej
instancji orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
postępowania, co może nastąpić jedynie w wypadkach przewidzianych w art. 386
§ 2 lub § 4 k.p.c., tj. stwierdzenia nieważności postępowania w pierwszej instancji,
przyjęcia, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo że wydanie
orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Konieczność odróżnienia funkcji, które spełniać ma takie zażalenie, od funkcji
4
skargi kasacyjnej, służącej merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji,
sprawia, że Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu takiego zażalenia nie może
oceniać stanowiska sądu drugiej instancji co do meritum sprawy, nawet gdyby
uznawał je za błędne i odbiegające od utrwalonego stanowiska judykatury. W takim
wypadku nieprawidłowe orzeczenie Sądu, gdyby ostało się w toku postępowania
rozpoznawczego, będzie mogło być poddane kontroli dopiero w postępowaniu
kasacyjnym. Tak zawężony przez art. 3941
§ 11
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
zakres kognicji Sądu Najwyższego, co do zasady, obejmuje zatem wyłącznie
ustalenie, czy przyjęta przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania odpowiada
jednej z podstaw przewidzianych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. Jedynie w odniesieniu do przesłanki nieważności postępowania, kognicja
obejmuje ustalenie, czy nieważność taka rzeczywiście wystąpiła. Kontrola w tym
przedmiocie nie sięga jednak meritum sprawy, bowiem dotyczy przesłanek
procesowych (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r.,
IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41; z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12,
OSNC 2013, nr 4, poz. 54; z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5,
poz. 68; z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r.,
IV CZ 166/12, niepubl.).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje - w odniesieniu do
postępowania procesowego - że nierozpoznanie istoty sprawy, jako przewidziana
w art. 386 § 4 k.p.c. podstawa wydania wyroku kasatoryjnego, występuje wtedy,
gdy sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy zaniechał zbadania materialnej
podstawy żądania pozwu lub zarzutów merytorycznych przeciwstawionych
zgłoszonemu roszczeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września
1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22; z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN
486/00, OSP 2003, nr 3, poz. 36; z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 229/04,
niepubl.; z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10, OSNC 2012 - B, poz. 40).
Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem w tak rzadkich przypadkach, jak
w razie oddalenia powództwa ze względu na błędne przyjęcie braku legitymacji
procesowej, błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie nie jest jeszcze
wymagalne albo że wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu przedawnienia.
5
Odnosząc powyższe do postępowania nieprocesowego, którego przedmiotem jest
roszczenie o ustanowienie służebności, można zgodzić się - co do zasady -
ze stanowiskiem, że błędne uwzględnienie przez sąd pierwszej instancji zarzutu
niweczącego żądanie objęte wnioskiem usprawiedliwia przyjęcie, że nie rozpoznał
on istoty sprawy. Przedmiotem sprawy było żądanie właścicielki nieruchomości
ustanowienia służebności przesyłu, uregulowanej w art. 3051
- 3054
k.c., za
wynagrodzeniem. Zdaniem Sądu Rejonowego przeszkodą uwzględnienia wniosku
było uprzednie nabycie przez uczestnika w drodze zasiedzenia służebności o treści
jej odpowiadającej. Skoro Sąd Okręgowy uznał, że nabycie takie nie miało miejsca
stanowisko to, jako związane z merytoryczną oceną zasadności żądania, uchylić
się musi spod oceny Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu zażalenia na
podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a podniesiony przez
skarżącego zarzut naruszenia art. 292 k.c. – z przyczyn wskazanych wyżej - nie
mógł być poddany ocenie Sądu Najwyższego i w konsekwencji uznany za
skuteczny. W istocie był to bowiem błąd rozstrzygnięcia, a nie rozpoznanie
merytorycznej istoty żądania. Tym samym kwestia oceny istnienia podstaw
ustanowienia na rzecz uczestnika służebności, o której w art. 3051
- 3054
k.c.,
procesowo została ponownie otwarta, a postanowienie Sądu Okręgowego nie
uchybia art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c., postanowił jak wyżej, pozostawiając orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego końcowemu rozstrzygnięciu w myśl art. 108 § 2 w zw.
z art. 39821
, art. 3941
§ 3 i art. 13 § 2 k.p.c.
jw