Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 51/13
POSTANOWIENIE
Dnia 20 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa I. C. – T., Z.
C. – H. i M. C.
przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie […] i Regionalnemu Zarządowi
Gospodarki Wodnej w P. oraz Agencji Nieruchomości Rolnych Oddziałowi
Terenowemu w P.
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 września 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej - Skarbu Państwa - Wojewody […]
i Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w P.
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 1 lutego 2013 r.
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Sąd drugiej instancji, w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, uchylił wyrok zaskarżony apelacją przez jedną
z powódek i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. Uzasadniając to rozstrzygnięcie stwierdził, że Sąd Rejonowy
nie rozważył, czy przedmiotowa nieruchomość w całości bądź w części faktycznie
spełniała warunki do uznania jej za nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 ust.
1 lit. e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Sąd odwoławczy uznał, że wobec umorzenia postępowania
administracyjnego w tym przedmiocie decyzjami Wojewody z 24 marca 2010 r.
i 8 kwietnia 2010 r. sąd powszechny był zobowiązany rozstrzygnąć, czy zespół
dworsko-parkowy oraz nieruchomości leśne spełniały warunki do uznania ich za
nieruchomości ziemskie w rozumieniu przepisów dekretu. Uchylenie się Sądu
pierwszej instancji od zbadania tej przesłanki o decydującym znaczeniu dla
rozstrzygnięcia sporu ocenił Sąd odwoławczy jako nierozpoznanie istoty niniejszej
sprawy.
Natomiast w odniesieniu do pozostałej części nieruchomości, tj. zespołu
dworsko-folwarcznego, brak w aktach decyzji administracyjnej o umorzeniu
postępowania nie pozwala rozstrzygnąć, czy sąd powszechny może badać czy ten
składnik majątku stanowił nieruchomość ziemską w rozumieniu dekretu.
W konsekwencji Sąd odwoławczy przyjął, że w odniesieniu do zespołu
dworsko-parkowego i lasów dopuszczalna była droga sądowa do dokonania oceny
wystąpienia przesłanki z art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r.,
co jednak zostało już, ale tylko w odniesieniu do zespołu dworsko-parkowego,
negatywnie przesądzone wiążącym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 24 maja
2012 r. w sprawie …239/12, stwierdzającym, że zespół dworsko-parkowy nie
przeszedł na własność Skarbu Państwa. Również z tej przyczyny Sąd odwoławczy
uznał za konieczne uchylenie zaskarżonego wyroku oddalającego powództwo.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd pierwszej instancji powinien natomiast
rozstrzygnąć, czy majątek ziemski w części stanowiącej lasy podlegał działaniu
wyżej wymienionego przepisu dekretu, a w odniesieniu do części stanowiącej
3
zespół dworsko-folwarczny Sąd ten powinien najpierw rozstrzygnąć
o dopuszczalności drogi sądowej dla ewentualnego dokonania takiej oceny.
Z tych przyczyn Sąd odwoławczy uznał, że wyrok podlegał uchyleniu
na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
Pozwany Skarb Państwa zaskarżył wyrok Sądu drugiej instancji zażaleniem,
zarzucając mu naruszenie art. 386 § 2 i § 4 k.p.c.
Żalący uznał za chybioną tezę Sądu Okręgowego, że Sąd Rejonowy
nie rozpoznał istoty sprawy, podczas gdy zdaniem żalącego rozpoznał on wnikliwie
stan faktyczny i stan prawny. Żalący podnosi, że sąd powszechny nie ma,
co do zasady, kognicji do oceny „podpadania” nieruchomości pod przepisy dekretu,
a w niniejszej sprawie nie zaistniała sytuacja pozwalająca na odstąpienie od tej
zasady.
W ocenie skarżącego nie wystąpiła także przesłanka konieczności
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, a tylko w takiej sytuacji
Sąd odwoławczy miałby prawo uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania.
W pozostałej części uzasadnienia zażalenia skarżący wskazuje
na naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. oraz art. 383 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.
Sąd Najwyższy rozpoznając zażalenie przysługujące na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c., bada m.in. poprawność zastosowania art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. przez Sąd
drugiej instancji, a więc wystąpienie choćby jednej z alternatywnie ujętych w tym
przepisie przesłanek uchylenia wyroku, tj. nieważności postępowania,
nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo istnienia
konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma bowiem
służyć skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej
z wymienionych wyżej sytuacji. Przy jego rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada
istoty sprawy, tego, co w świetle zgłoszonego żądania i jego podstawy faktycznej
stanowiło przedmiot postępowania, lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd
odwoławczy okoliczności są tymi, które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c.
4
usprawiedliwiają wydanie wyroku kasatoryjnego, zamiast - co powinno być regułą -
wyroku reformatoryjnego. Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c.,
przy całej swojej specyfice, pozostaje zażaleniem, nie służy zatem ocenie
prawidłowości czynności procesowych sądu podjętych w celu wydania
rozstrzygnięcia co do istoty sprawy ani także zaprezentowanego przez ten sąd
poglądu na temat wykładni prawa materialnego mającego zastosowanie w sprawie
(por. postanowienie SN z dnia 5 lipca 2013 r., IV CZ 64/13).
W stanie faktycznym niniejszej sprawy wystąpiła druga z wymienionych
alternatywnych przesłanek uchylenia orzeczenia, a mianowicie nierozpoznanie
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, wobec uchylenia się przez ten Sąd od
zbadania istotnej dla rozstrzygnięcia przesłanki, a mianowicie spełnienia przez
zespół dworsko-parkowy, będący częścią majątku ziemskiego, wymogów uznania
go za nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu PKWN.
W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r., III CZP
21/11 (OSNC 2011/12/133) wyraźnie stwierdzono, że jeśli nie jest możliwe
uzyskanie merytorycznej decyzji administracyjnej koniecznej do rozpoznania
sprawy cywilnej, to sąd powszechny wyjątkowo może rozstrzygnąć, czy w świetle
wymienionego przepisu dekretu PKWN nieruchomość stanowi nieruchomość
ziemską, a to w celu rozpoznania w postępowaniu cywilnym zgłoszonego
roszczenia.
Ponieważ w odniesieniu do zespołu dworsko-parkowego wydano w 2010 r.
decyzje administracyjna, ale umarzające postępowanie administracyjne w tym
przedmiocie, przeto Sąd pierwszej instancji władny był zbadać samodzielnie status
prawny tej części majątku ziemskiego, od czego się uchylił, błędnie powołując się
na przedwczesność prowadzenia tego procesu z uwagi na nieprawomocność wpisu.
Ocena w tym przedmiocie wymagała również zbadania i oceny wiążącego
charakteru wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24 maja 2012 r. (…239/12),
w odniesieniu do zespołu dworsko-parkowego jako niespełniającego wymogów art.
2 ust. 1 lit. e) dekretu.
Natomiast w odniesieniu do zespołu dworsko-folwarcznego Sąd pierwszej
instancji powinien najpierw ocenić, czy w tej materii zapadły merytoryczne decyzje
5
administracyjne i w zależności od wyniku tej oceny ewentualnie przesądzić
o istnieniu lub braku swego wyjątkowego uprawnienia do samodzielnego zbadania
statusu prawnego tej części nieruchomości ziemskiej w kontekście art. 2 ust. 1 lit. e)
dekretu PKWN.
Powyższe okoliczności świadczą o tym, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy o usunięcie niezgodności dochodzonej na mocy art. 10
u.k.w.h. błędnie uznając, że brak merytorycznej decyzji administracyjnej zwalnia ten
Sąd od wyjątkowego, ale niezbędnego dla rozstrzygnięcia, dokonania oceny
statusu wskazanych części nieruchomości ziemskiej, a nadto powołując się na
przedwczesność procesu uzasadnioną nieprawomocnością wpisu.
Wobec powyższego Sąd odwoławczy uprawniony był na podstawie art. 386
§ 4 k.p.c. do wydania zaskarżonego wyroku uchylającego, a zatem kwestionujące
to orzeczenie zażalenie pozwanego Skarbu Państwa podlegało oddaleniu.
Pozostałe zarzuty zażalenia wykraczają poza zakres kontroli
przeprowadzanej przez Sąd Najwyższy w postępowaniu zażaleniowym, wszczętym
na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.