Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 753/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Józef Frąckowiak
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa T. K.
przeciwko O. – K. i Wspólnicy Spółce Komandytowo-Akcyjnej
z siedzibą w W.
o stwierdzenie nieważności uchwał,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 19 czerwca 2012 r., sygn. […],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powoda kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód T. K. wniósł przeciwko O. – K. i Wspólnicy Spółce Komandytowo -
Akcyjnej w W. pozew o stwierdzenie nieważności dwóch uchwał walnego
zgromadzenia tej spółki podjętych 11 kwietnia 2011 r., w tym uchwały nr 4, która
dotyczyła podziału zysku spółki za rok 2010. Sąd Okręgowy w W. wyrokiem
zaocznym z dnia 20 lipca 2011 r. oddalił powództwo w całości. Ustalił, że powód do
końca 2010 r. był komplementariuszem pozwanej. W dniu 11 kwietnia 2011 r.
odbyło się nadzwyczajne walne zgromadzenie spółki, w którym powód uczestniczył
jako były komplementariusz. W czasie zgromadzenia podjęto m.in. uchwałę nr 4 w
przedmiocie podziału zysku spółki za rok 2010, w której nie uwzględniono powoda.
Po jej podjęciu powód oświadczył, że głosował przeciwko uchwale i zażądał
zaprotokołowania swojego sprzeciwu. W pozwie zarzucił, że pozbawienie go prawa
do udziału w zysku narusza art. 126 § 1 pkt 1 k.s.h. w zw. z art. 65 § 5 k.s.h. Sąd
Okręgowy uznał jednak, że podjęcie uchwały nie wpływa na sytuację prawną
powoda, gdyż sposób podziału zysku wynika wprost ze statutu, co dopuszcza art.
147 § 1 k.s.h., zaś art. 65 § 5 k.s.h. kreuje roszczenie występującego wspólnika
przeciwko spółce o zapłatę. Mimo więc, że art. 146 k.s.h. wymaga corocznego
podejmowania uchwały o podziale zysku lub pokryciu strat w spółce, to uchwała
sprzeczna z proporcją określoną w statucie nie pozbawia powoda roszczenia o
wypłatę udziału określonego statutowo, należnego za czas, w którym był
wspólnikiem. Stwierdzenie nieważności uchwały nr 4 nie doprowadziłoby do
potwierdzenia istnienia wierzytelności pieniężnej ani do uzyskania przez powoda
tytułu egzekucyjnego. Nie jest też warunkiem dochodzenia roszczeń pieniężnych
od spółki.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację powoda, który domagał się zmiany
zaskarżonego wyroku w części odnoszącej się do uchwały nr 4 i stwierdzenia jej
nieważności. Sąd zwrócił uwagę, że możliwość wytoczenia powództwa
przewidzianego w art. 425 k.s.h. warunkowana jest jedynie sprzecznością uchwały
z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, nie wymaga natomiast istnienia
po stronie powoda interesu prawnego do wystąpienia z powództwem.
Sąd odwoławczy wskazał, że art. 126 k.s.h. nakazuje w sprawach
nieuregulowanych w dziale dotyczącym spółki komandytowo-akcyjnej stosować
3
odpowiednio: przepisy dotyczące spółki jawnej - w zakresie stosunku prawnego
komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak
i wobec osób trzecich, a także do wkładów tych wspólników do spółki,
z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy, zaś w pozostałych sprawach stosuje
się przepisy odnoszące się do spółki akcyjnej, w szczególności dotyczące kapitału
zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego
zgromadzenia. Zdaniem Sądu, art. 147 k.s.h. stanowiący, że komplementariusz
oraz akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów
wniesionych do spółki, chyba że statut stanowi inaczej, nie dotyczy zasady wypłaty
zysku lecz sposobu jego podziału, natomiast prawo byłego komplementariusza do
udziału w zysku wynika z postanowień bezwzględnie obowiązującego art. 65 § 5
k.s.h., zgodnie z którym wspólnik występujący albo spadkobierca wspólnika
uczestniczą w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych. Uchwała
sprzeczna z tym przepisem jest uchwałą nieważną. Sąd Apelacyjny uznał, że
pozwana nie wykazała, iżby w 2010 r. nie było przynoszących zysk spraw
niezakończonych.
Pozwana Spółka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną
opartą na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie prawa
materialnego upatrywała w błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 65
§ 5 k.s.h. oraz w błędnej wykładni art. 6 k.c. Jako przepisy postępowania, których
naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, skarżąca wskazała art. 328
§ 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. We wnioskach domagała się uchylenia zaskarżonego
wyroku w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie uchylenia tego wyroku i orzeczenia przez Sąd
Najwyższy co do istoty sprawy, a także zasądzenia od powoda na rzecz pozwanej
kosztów postępowania według norm przepisanych.
Na rozprawie powód wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej pozwanej
i przyznanie mu od pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest uzasadniony zarzut uchybień procesowych odnoszący się do
prawidłowości uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego. Mimo swej lakoniczności
motywy rozstrzygnięcia są zrozumiałe. Sąd Apelacyjny uznał, że uchwała
4
pomijająca powoda przy podziale zysku nie naruszyła art. 147 k.s.h., ponieważ ten
przepis nie przyznaje komplementariuszowi prawa do udziału w zysku, określonego
przez Sąd jako „sama zasada wypłaty zysku” lecz tylko wyznacza zasady podziału
tego zysku. W związku z tym Sąd Apelacyjny poszukiwał przepisu rozstrzygającego
o zasadzie wypłaty zysku i taką rolę przypisał art. 65 § 5 k.s.h.
Zgodzić się natomiast należy ze skarżącym, że wskazany przez Sąd
Apelacyjny przepis nie ma zastosowania w rozpatrywanej sprawie, ponieważ
przedmiotem zaskarżonej uchwały nie był podział zysków ze spraw
niezakończonych w rozumieniu art. 65 § 5 k.s.h. Sprawami niezakończonymi,
o jakich mowa w tym przepisie, są sprawy, które spółka zaczęła prowadzić
w okresie, kiedy komplementariusz był jej wspólnikiem i nie zakończyła ich w tym
czasie, lecz kontynuowała po jego ustąpieniu. Ideą przepisu jest zapewnienie
ustępującemu wspólnikowi udziału w zysku, który jest plonem interesów, do
zapoczątkowania których także on się przyczynił, a z których prowadzenia spółka
czerpie zyski przez dłuższy czas, a niekiedy nawet dopiero po upływie pewnego
czasu i bez wprowadzenia tego przepisu wspólnik po wystąpieniu ze spółki nie
miałby do nich żadnych uprawnień. W doktrynie wskazuje się na podobieństwo
przyjętej konstrukcji z klauzulą earn out. Przedmiotem zaskarżonej uchwały był
podział zysku wypracowanego przez pozwaną w roku 2010. Powód do końca tego
roku pozostawał komplementariuszem, ustąpił dopiero z dniem 31 grudnia.
Uchwała dzieliła więc zysk osiągnięty w czasie, kiedy powód był wspólnikiem.
Przepis przyjęty za podstawę rozstrzygnięcia nie został więc prawidłowo wyłożony,
ani też właściwie zastosowany. Nie oznacza to jednak, że zaskarżone orzeczenie
nie odpowiada prawu. W świetle ustaleń dokonanych przez Sądy, powód z mocy
art. 147 § 1 w zw. z § 18 statutu był uprawniony do otrzymania 4,5% dzielonego
zysku. Statut w tym brzmieniu obowiązywał do czasu wprowadzenia w nim zmian
w styczniu 2011 r. Słusznie więc obydwa Sądy oceniły, że powodowi przysługuje
roszczenie o wypłatę zysku. Obowiązek uwzględnienia w uchwale prawa powoda
nie wynikał jednak z treści art. 65 § 5 k.s.h., który mógł jedynie stanowić
pomocniczy argument w drodze wnioskowania a fortiori, lecz z treści art. 147 § 1
k.s.h. potwierdzającego prawo komplementariusza i akcjonariusza spółki
komandytowo-akcyjnej do udziału w zysku. Jakkolwiek przepis ten ma charakter
5
dyspozytywny i umożliwia odmienne określenie zakresu uprawnień do zysku
w statucie spółki, z czego pozwana skorzystała, oznaczając w statucie proporcje
podziału zysku pomiędzy akcjonariuszy i każdego z komplementariuszy, to jednak
dyspozytywność odnosi się jedynie do struktury podziału zysku, nie uprawnia
natomiast do całkowitego wyłączenia wspólnika od udziału w dzielonym zysku.
Prawo do udziału w zysku uznawane jest – według dominujących poglądów – za
podstawowe uprawnienie majątkowe, stanowiące o istocie statusu wspólnika.
Pozbawienie wspólnika spółki jawnej lub komplementariusza w spółce
komandytowo-akcyjnej prawa do zysku, zwłaszcza gdy nie jest on wyłączony
z uczestniczenia w stratach spółki, jest traktowane jako postanowienie nieważne,
wykraczające poza granice swobody umów przewidzianej w art. 3531
k.c. w zw.
z art. 2 k.s.h. Także więc uchwała pozbawiająca komplementariusza prawa do
podlegającego podziałowi zysku, należnego mu na podstawie art. 147 § 1 k.s.h.
podlega unieważnieniu na podstawie art. 425 § 1 k.s.h. jako sprzeczna
z wynikającym z art. 147 § 1 k.s.h. bezwzględnym prawem do udziału w zysku.
Z uwagi na to, że w sprawie nie miał zastosowania art. 65 § 5 k.s.h.
nie zachodzi potrzeba rozważania zarzutu naruszenia art. 6 k.c. Zarzut ten dotyczył
ciężaru dowodu, że w rozliczanym okresie wystąpił zysk ze spraw niezakończonych
w rozumieniu tego przepisu, tymczasem przedmiotem zaskarżonej uchwały nie był
podział tego rodzaju zysku.
Z tego względu, korzystając z uprawnienia przewidzianego w art. 39814
k.p.c.,
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanej.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 39821
w zw. z art. 391 § 1, art. 98 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2, § 10 pkt 21 i § 12 ust. 4 pkt 3
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (tekst. jedn. Dz.U. z 2013 r., Nr 490).
db