Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 56/13
UCHWAŁA
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa T. W.
przeciwko P. B.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 10 października 2013 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w G.
postanowieniem z dnia 28 maja 2013 r.,
- "Czy wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego
w elektronicznym postępowaniu upominawczym powoduje
konieczność uzupełnienia 3/4 opłaty sądowej od pozwu?
- w przypadku odpowiedzi pozytywnej na to pytanie,
czy pobranie tej części opłaty następuje na podstawie art. 50537
§ 1
k.p.c., czy też na podstawie art. 1303
§ 2 k.p.c. w orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji?"
podjął uchwałę:
W razie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego
w elektronicznym postępowaniu upominawczym opłata sądowa
od pozwu nie podlega uzupełnieniu.
2
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienie prawne powstało w sprawie, w której powód
wniósł pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym i uiścił opłatę
sądową obliczoną zgodnie z art. 19 ust. 2 pkt 2 u.k.s.c. jako czwartą część opłaty
stosunkowej.
Nakazem zapłaty wydanym w dniu 5 marca 2012 r. w elektronicznym
postępowaniu upominawczym powództwo zostało uwzględnione.
Od nakazu tego pozwany wniósł sprzeciw, w wyniku czego postanowieniem
z dnia 8 maja 2012 r. Sąd stwierdził utratę mocy nakazu zapłaty w całości oraz
przekazał sprawę do rozpoznania właściwemu Sądowi Rejonowemu w R.
Zarządzeniem z dnia 21 czerwca 2012 r. powód został wezwany do
usunięcia braków formalnych pozwu i jego uzupełnienia, w terminie
dwutygodniowym pod rygorem umorzenia postępowania, przez złożenie dwóch
egzemplarzy pozwu na odpowiednim urzędowym formularzu oraz dwóch
egzemplarzy załączników i wykazania, że osoba, która podpisała pozew była
uprawniona do reprezentacji powoda. Powód w zakreślonym terminie usunął
powyższe braki.
Zarządzeniem z dnia 21 stycznia 2013 r. został ponadto wezwany do
uiszczenia uzupełniającej opłaty od pozwu w terminie dwutygodniowym pod
rygorem umorzenia postępowania. Ponieważ opłaty tej nie uiścił, Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 11 marca 2013 r. umorzył postępowanie w sprawie
wskazując jako podstawę prawną art. 50537
§ 1 k.p.c. i stwierdzając, że powód,
mimo wezwania, nie usunął w sprawie przekazanej z elektronicznego
postępowania upominawczego braków formalnych pozwu przez uzupełnienie opłaty
sądowej.
Rozpoznając zażalenie, w którym powód zarzucił naruszenie art. 50537
§ 1
k.p.c., art. 19 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 oraz art. 10 u.k.s.c. i art.
130 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy w G. powziął poważną wątpliwość przedstawioną w
opisanym na wstępie zagadnieniu prawnym.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Elektroniczne postępowanie upominawcze wprowadzone zostało ustawą
z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego
i zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 26, poz. 156 - dalej: „ustawa nowelizacyjna
z 2009 r.”), a jego celem jest usprawnienie postępowania cywilnego. Jednocześnie
w art. 19 ust. 2 pkt 2 u.k.s.c. ustawodawca uregulował kwestię opłat sądowych
pobieranych w tym postępowaniu wskazując, że od pozwu wniesionego
w elektronicznym postępowaniu upominawczym pobiera się czwartą część opłaty
należnej od pozwu w zwykłym postępowaniu. Nie wprowadził natomiast żadnego
przepisu dotyczącego obowiązku pobrania w jakimkolwiek momencie tego
postępowania pozostałych, nieuiszczonych przez powoda 3
/4 części opłaty.
Brak także w tym postępowaniu odpowiednika art. 19 ust. 4 u.k.s.c. przewidującego
obowiązek pobrania od pozwanego ¾ części opłaty, w razie wniesienia zarzutów
od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym. Również art. 50537
k.p.c., który miał zastosowanie w sprawie w swojej pierwotnej wersji, nie zawierał
odpowiedniego uregulowania w tym przedmiocie i przewidywał obowiązek powoda
usunięcia określonych braków pozwu w razie przekazania sprawy do sądu
właściwości ogólnej z uwagi na brak podstaw do wydania nakazu zapłaty
w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 50533
k.p.c.), uchylenia
z urzędu nakazu zapłaty (art. 50534
k.p.c.) oraz prawidłowego wniesienia sprzeciwu
(art. 50536
k.p.c.).
Także po nowelizacji art. 50537
k.p.c., dokonanej ustawą z dnia 10 maja
2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2013 r., poz.
654 - dalej: ”ustawa nowelizacyjna z 2013”), która weszła w życie z dniem
7 lipca 2013 r., nie nastąpiła zmiana w regulacji objętej zagadnieniem prawnym,
gdyż ustawodawca wprowadził obowiązek wezwania powoda – pod rygorem
umorzenia postępowania - do uiszczenia opłaty uzupełniającej od pozwu tylko
w razie przekazania sprawy do sądu właściwości ogólnej z powodu braku podstaw
do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym
(art. 50533
) oraz uchylenia z urzędu nakazu zapłaty (art. 50534
). Nie doszło również
do zmiany art. 19 u.k.s.c., a zatem nadal żaden przepis nie przewiduje obowiązku
pobrania ¾ opłaty od pozwu w razie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty
4
wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, na co słusznie zwrócił
uwagę także Sąd Okręgowy w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia
prawnego.
Podkreślić przy tym trzeba, że fakt, iż ustawodawca zmieniając art. 50537
ustawą nowelizacyjną z 2013 r., nie objął obowiązkiem uzupełnienia opłaty od
pozwu sytuacji wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego
w elektronicznym postępowaniu upominawczym, choć nakazał pobranie takiej
opłaty w dwóch pozostałych wypadkach przekazania sprawy do sądu właściwości
ogólnej, świadczy jednoznacznie o tym, że świadomie nie zamierzał
wprowadzać obowiązku uzupełnienia opłaty w razie wniesienia sprzeciwu.
W uzasadnieniu projektu do ustawy nowelizacyjnej z 2009 r. (druk sejmowy nr 859
z 31 lipca 2008 r.) wskazano, że wprowadzenie odrębnego postępowania
elektronicznego wywołuje potrzebę zmian w określeniu opłat sądowych, co znalazło
wyraz w art. 19 ust. 2 u.k.s.c. Jednocześnie ustawodawca wyraźnie stwierdził,
że opłata w wysokości ¼ nie będzie uzupełniana w razie wniesienia sprzeciwu,
uchylenia nakazu i stwierdzenia braku podstaw do jego wydania, co jednoznacznie
wskazuje na wolę ustawodawcy w tym przedmiocie, choć znane mu były wyrażane
w tej kwestii zastrzeżenia. Stwierdził jednak, że taka regulacja ma na celu
skłonienie jak największej ilości powodów do rezygnacji ze zwykłego postępowania
upominawczego angażującego wszystkie sądy w Polsce, zajmującego czas
i generującego duże koszty tradycyjnych doręczeń. Wskazał, że poprzestanie
na pobieraniu tylko ¼ opłaty w sprawach, które zostaną zakończone prawomocnym
nakazem zapłaty nie powoduje różnicy w ostatecznej wysokości opłaty ponieważ
w dotychczasowym postępowaniu upominawczym ¾ opłaty jest zwracane
jeżeli uprawomocnił się nakaz zapłaty, a rezygnacja z uzupełnienia opłaty
w pozostałych przypadkach powinna uczynić elektroniczne postępowanie
upominawcze znacznie atrakcyjniejszym dla powodów od dotychczasowego
postępowania upominawczego.
Tak przedstawiona, jednoznaczna wola ustawodawcy uległa zmianie
w ustawie nowelizacyjnej z 2013 r. jedynie w odniesieniu do sytuacji, gdy brak było
podstaw do wydania nakazu zapłaty oraz gdy sąd z urzędu uchylił już wydany
nakaz gdyż miejsce pobytu pozwanego nie jest znane lub gdyby nie można mu było
5
doręczyć nakazu w kraju albo gdy okaże się, że pozwany w chwili wniesienia
pozwu nie miał zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego
do jego reprezentowania, a braki te nie zostały usunięte. Chodzi więc o sytuacje,
w których mogło dość do wykorzystania elektronicznego postępowania
upominawczego do wszczęcia postępowania sądowego, mimo takich braków, które
uniemożliwiały jego wszczęcie i prowadzenie, a mogły zostać nie wykryte
w postępowaniu elektronicznym przed wydaniem nakazu zapłaty. W istocie chodzi
więc o sytuacje, gdy mogło dojść do nadużycia tego postępowania, co uzasadnia
obciążenie powoda pełną opłatą. Takiego uzasadnienia zaś brak, gdy powód
prawidłowo wykorzystał postępowanie elektroniczne, doszło do wydania nakazu
zapłaty i przekazanie sprawy według właściwości ogólnej wynikało jedynie
z wniesienia sprzeciwu.
Obowiązek uzupełnienia opłaty w razie wniesienie sprzeciwu od nakazu
zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie wynikał
zatem, ani nie wynika z żadnego przepisu. W literaturze jednolicie stwierdzono,
że brak podstawy prawnej do pobierania opłaty uzupełniającej w tym wypadku.
Powszechnie przyjmuje się, że obowiązki fiskalne nie mogą być nakładane na
strony jeżeli przepis wyraźnie tak nie stanowi, podobnie jak negatywne skutki
procesowe wobec strony, która nie dokonała czynności procesowej mogą
następować jedynie wówczas, gdy wynika to wyraźnie z przepisów prawa.
Nie ma podstaw, by obowiązek uzupełnienia opłaty wywodzić w drodze
analogii lub odpowiedniego stosowania przepisu, który go nie przewiduje. Literalna
i systemowa wykładnia art. 50537
§ 1 k.p.c. oraz art. 19 u.k.s.c. prowadzi do
jednoznacznego wniosku, że w razie skierowania sprawy do sądu właściwości
ogólnej z powodu wniesienia sprzeciwu, umorzenie postępowania może nastąpić
tylko w razie nieuzupełnienia braków formalnych pozwu wyraźnie określonych
w tym przepisie: a więc przed 7 lipca 2013 r. braków formalnych wynikających
z konieczności dostosowania pozwu do postępowania ogólnego, a po tej dacie
braków w postaci konieczności wykazania umocowania zgodnie z art. 68
zd. pierwsze k.p.c. oraz dołączenia pełnomocnictwa zgodnie z art. 89 § 1 zd.
pierwsze i drugie k.p.c. Nie ma żadnych podstaw do stosowania powyższego
przepisu w drodze analogii czy też odpowiednio do uzupełnienia opłaty od pozwu
6
w razie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym
postępowaniu upominawczym, podobnie jak nie ma również podstaw
do stosowania w takim przypadku art. 130 § 1 i 2 oraz art. 1303
§ 2 k.p.c.,
jak sugerował Sąd Okręgowy.
Przedstawiona wyżej wykładnia językowa i systemowa oraz niebudząca
wątpliwości wola ustawodawcy znajduje potwierdzenie także w wykładni
funkcjonalnej. Jak wskazano wyżej wprowadzenie elektronicznego postępowania
upominawczego miało na celu przyspieszenie i usprawnienie postępowania
sądowego, natomiast niepobieranie opłaty uzupełniającej po wniesieniu sprzeciwu
od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym
miało na celu obniżenie kosztów tego postępowania ponoszonych przez strony
i w wyniku tego zachęcenie jak największej liczby zainteresowanych do rezygnacji
z wytoczenia powództwa w zwykłym postępowaniu i skorzystania z możliwości
wytoczenia go w elektronicznym postępowaniu upominawczym, preferowanym
przez ustawodawcę jako szybsze, sprawniejsze i tańsze.
Nie są trafne przedstawione w uzasadnieniu zagadnienia prawnego zarzuty
i argumenty Sądu Okręgowego, mające wykazać, że niepobieranie uzupełniającej
opłaty od pozwu w razie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego
w elektronicznym postępowaniu upominawczym narusza zasadę równości
obywateli wobec prawa, wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Jak jednolicie
przyjmuje się w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zasada ta oznacza,
że podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą, powinny
być traktowane równo, tzn. według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno
dyskryminujących jak i faworyzujących (porównaj miedzy innymi wyroki z dnia
9 marca 1988 r. U 7/87, OTK z 1988r., poz. 1, z dnia 28 maja 2002 r. P 10/01,
OTK ZU 2/A/2002/35 i z dnia 12 lutego 2008 r. SK 82/06, OTK ZU 1/A/2008/3).
Jednak nawet ewentualne odstępstwo od restrykcyjnie rozumianej zasady równości
nie oznacza dyskryminowania lub faworyzowania określonej grupy podmiotów
i naruszenia zasady równości .
Przy ocenie zachowania zasady równości wobec prawa porównaniu powinny
podlegać prawa i obowiązki podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji
7
prawnej, a okoliczności dotyczące tej sytuacji określone w przepisach prawa
powinny być badane w całym ich zakresie. Nie można pominąć, że między zwykłym
a elektronicznym postępowaniem upominawczym występowały i występują nie tylko
podobieństwa, ale też różnice, szczególnie po zmianach dokonanych ustawą
nowelizacyjną z 2013 r. Trudno więc porównywać, w aspekcie konstytucyjnej
zasady równości wobec prawa, uprawnienia i obowiązki stron tych postępowań.
W szczególności zabieg taki jest nieuprawniony, gdy ogranicza się do jednego tylko
elementu sytuacji procesowej stron: obowiązku fiskalnego. Z samego faktu,
że strona dochodząca swoich roszczeń w zwykłym postępowaniu upominawczym
obowiązana jest ponieść wyższe opłaty sądowe niż strona, która skorzystała
z możliwości wyboru elektronicznego postępowania upominawczego, w żaden
sposób nie można wyprowadzić logicznego wniosku o dyskryminacyjnym
charakterze- wobec strony zwykłego postępowania upominawczego - regulacji
prawnej nie przewidującej obowiązku uzupełnienia opłaty od pozwu w razie
wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu
upominawczym, jak uczynił to Sąd Okręgowy.
Ustawodawca ma prawo, preferując z racjonalnych powodów określony tryb
postępowania sądowego, wprowadzić przepisy czyniące go atrakcyjniejszym
dla strony, jeżeli przysługuje jej prawo wyboru dochodzenia roszczenia na drodze
jednego z dwóch postępowań sądowych przewidzianych dla tego rodzaju roszczeń.
Skorzystanie z dochodzenia roszczenia w elektronicznym postępowaniu
upominawczym jest dobrowolne i fakultatywne a wybór stanowi uprawnienie strony
powodowej. Trudno regulację taką uznać za naruszenie zasady równości obywateli
wobec prawa tylko dlatego, że strona, która wybrała zwykle postępowanie
upominawcze obowiązana jest ponieść wyższą opłatę sądową. Brak bowiem
jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że jest ona nierówno traktowana i doszło do jej
dyskryminacji wobec prawa, skoro miała zapewnioną wolność wyboru trybu
postępowania sądowego i wyboru tego dokonała, kierując się niewątpliwie własnym
interesem procesowym.
Z tych wszystkich przyczyn nie ma podstaw do uznania, że omówiona wyżej
regulacja prawna, zawarta w art. 50537
k.p.c. i art. 19 u.k.s.c., nie przewidująca
obowiązku uzupełnienia opłaty od pozwu w razie wniesienia sprzeciwu od nakazu
8
zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, narusza
konstytucyjną zasadę równości obywateli wobec prawa, co uzasadniało udzielenie
na przedstawione zagadnienie prawne odpowiedzi jak w uchwale.
jw