Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 52/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Magdalena Kostro-Wesołowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w
W. działającego na rzecz pracownika J. K.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Szpitalowi Klinicznemu […]
o wynagrodzenie za pracę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 15 listopada 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed Sądem
Okręgowym i sprawę przekazuje temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w W. wniósł o zasądzenie od
Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 1 […] na rzecz pracownika J.
2
K. kwoty 44.830 zł, w tym 38.000 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za pracę
oraz 6.830 zł tytułem skapitalizowanych odsetek na dzień 10 grudnia 2007 r. wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 11 grudnia 2007 r.
Sąd Rejonowy IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 27 października 2009 r. oddalił powództwo. Apelację wniesioną przez powoda
od tego wyroku Sąd Okręgowy oddalił wyrokiem z dnia 11 lutego 2010 r.,
Na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej, wniesionej od orzeczenia
Sądu Okręgowego Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 10 lutego 2011 r., II PK 194/10,
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 lipca
2011 r., uchylił wyrok Sądu Rejonowego z dnia 27 października 2009 r. i sprawę
przekazał do ponownego rozpoznania temu Sądowi.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2012 r., zasądził od strony
pozwanej na rzecz J. K. kwotę 522,92 zł tytułem wyrównania dodatku stażowego
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 grudnia 2007 r. do dnia zapłaty (pkt I) i
oddalił dalej idące powództwo (pkt II). Zasądził od Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego (pkt III). Koszty sądowe zaliczył na rachunek Skarbu
Państwa (pkt IV).
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powodowego Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego, Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 15
listopada 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok pkt II w ten sposób, że zasądził od
strony pozwanej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego […] na rzecz
strony powodowej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W.,
działającego na rzecz pracownika J. K. kwotę 90,20 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 11 grudnia 2007 r. do dnia 15 listopada 2012 r. i dalej ustawowe
odsetki do dnia zapłaty, tytułem skapitalizowanych odsetek od wyrównania dodatku
stażowego (pkt I), dalej idącą apelację oddalił (pkt II), nie obciążył strony
powodowej kosztami zastępstwa prawnego na rzecz strony pozwanej (pkt III).
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła w całości strona powodowa. Jako
podstawy skargi wskazała:
3
1) nieważność postępowania - art. 379 pkt 4 w związku z art. 39815
§ 2 k.p.c.,
2) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik
sprawy: art. 39820
zdanie pierwsze k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c.
W uzasadnieniu skargi w odniesieniu do zarzutu wskazanego w pkt 1
podniesiono, że w płaszczyźnie gwarancji procesowych prawa do sądu wyrok
kasatoryjny Sądu Najwyższego, który zapadł 10 lutego 2011 r., II PK 194/10,
wywoływał ten skutek, że wszyscy sędziowie sądów powszechnych, którzy
uczestniczyli w wydaniu uchylonych wyroków, zostali naznaczeni cechą iudex
inhabilis i z mocy prawa podlegali wyłączeniu przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Reguła wyłączenia ma w tym wypadku charakter bezwzględny, co oznacza, że
sędziowie Sądu Okręgowego, którzy wydali wyrok 11 lutego 2010 r., następnie
uchylony na skutek skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy, nie mogli orzekać w
sprawie. Tymczasem w wydaniu aktualnie zaskarżonego wyroku uczestniczyli
sędziowie: K. D. oraz R. K.
W odniesieniu do zarzutu wskazanego w pkt 2 podniesiono, że Sądy obu
instancji nie dochowały reguły związania wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2011 r. (art. 39820
zdanie pierwsze
k.p.c.), jeśli chodzi o niezależność zasady ekwiwalentności świadczeń od zasady
swobody umów i wykładnię art. 112 i 130 ustawy- Prawo o szkolnictwie wyższym.
Naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. polega, według skarżącego, na całkowitym
nierozpoznaniu przez Sąd odwoławczy istotnych zarzutów apelacji, w tym na braku
odniesienia się do fikcji wymiaru czasu pracy określonego w umowie na 1/18
pełnego wymiaru czasu pracy.
Mając na uwadze takie zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku, zniesienie postępowania apelacyjnego w całości, a także uchylenie
poprzedzającego zaskarżone orzeczenie wyroku Sądu Rejonowego z dnia 31
sierpnia 2012 r. w pkt II - IV i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi pierwszej instancji oraz orzeczenie o kosztach postępowania według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Zapadły na skutek rozpoznania apelacji powoda od wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 27 października 2009 r., wyrok Sądu Okręgowego z dnia 11
lutego 2010 r., który został uchylony przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 10
lutego 2011 r., został wydany w składzie trzech sędziów zawodowych: sędziego SO
K. D., sędziego SO R. K. i sędziego SO K. B.
W wydaniu wyroku w dniu 14 lipca 2011 r., którym ponownie rozpoznając
sprawę, po jej przekazaniu przez Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy uchylił wyrok
Sądu Rejonowego z dnia 27 października 2009 r. i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, uczestniczyli trzej sędziowie
zawodowi: sędzia SO A. N., sędzia SO W. M., sędzia SO R. K.
Zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego z dnia 15 listopada 2012 r. został
wydany w składzie trzech sędziów zawodowych: sędzia SO A. N., sędzia SA w SO
K. D., sędzia SA w SO R. K., czyli w składzie Sądu brali udział dwaj członkowie
składu orzekającego w dniu 11 lutego 2010 r., z czym skarżący wiąże zarzut
wydania zaskarżonego wyroku w warunkach nieważności postępowania.
Zgodnie z art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy w razie uwzględnienia skargi
kasacyjnej uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, lub innemu
sądowi równorzędnemu; Sąd Najwyższy może uchylić także w całości lub w części
orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania
sądowi temu samemu lub równorzędnemu. Stosownie do § 2 art. 39815
k.p.c., w
razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym
składzie.
Sąd Najwyższy podziela wyrażony w wyroku z dnia 2 lutego 2011 r., II CSK
423/10, LEX Nr 1324265, pogląd Sądu Najwyższego, że: „Wyjaśniając zakres -
użytego w art. 39815
§ 2 k.p.c. pojęcia przyjąć należy -
zważywszy na cel tego przepisu - że aby skład sądu stał się żaden z
sędziów, którzy wydali uchylone orzeczenie, nie może już uczestniczyć w
ponownym rozpoznaniu sprawy. Innymi słowy, ponowny skład rozpoznający
sprawę, aby był , musi być całkowicie osobowo zmieniony”.
Należy w pełni zgodzić się z argumentacją powołaną w powyższym wyroku
Sądu Najwyższego, która została zapoczątkowana w uchwale Sądu Najwyższego z
5
dnia 29 maja 1963 r., III PO 10/63 (OSNC 1963, nr 11, poz. 239), podjętej na tle
obowiązującego wówczas art. 384 k.p.c. - także nakazującego ponowne
rozpoznanie sprawy w innym składzie - że przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania w innym składzie, ma zapewnić bezstronność w rozpoznaniu sprawy
przy pełnym zachowaniu niezawisłości sędziowskiej przez eliminowanie sytuacji, w
których sędzia przy orzekaniu byłby związany wskazaniami Sądu Najwyższego w
konkretnej sprawie, wbrew - być może - własnemu przekonaniu, któremu dał już
wyraz w uchylonym orzeczeniu. Temu celowi sprzeciwiałaby się częściowa jedynie
zmiana składu sędziowskiego, zwłaszcza gdyby zmiana dotyczyła, np. tylko
jednego sędziego.
Obowiązek rozpoznania sprawy w innym składzie wynika z mocy ustawy;
skład sądu orzekającego z udziałem sędziego, który uczestniczył w wydaniu
uchylonego orzeczenia jest zatem składem sprzecznym z przepisami prawa,
powodującym – stosownie do art. 379 pkt 4 k.p.c. – nieważność postępowania.
W niniejszej sprawie nie występuje sytuacja, w której bezpośrednio po
uchyleniu przez Sąd Najwyższy wyroku sądu odwoławczego i przekazaniu mu
sprawy do ponownego rozpoznania, zapadło przed tym sądem orzeczenie, w
którego wydaniu uczestniczył ten sam sędzia, który brał udział w wydaniu wyroku
uchylonego. Taki skład sądu jest niewątpliwie sprzeczny z ustawą, a postępowanie
przed tym sądem – dotknięte nieważnością (w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c.). W
sprawie dwóch sędziów członków składu orzekającego uczestniczyło w wydaniu
wyroku uchylonego uprzednio (wcześniej) przez Sąd Najwyższy i następnie w
wydaniu wyroku objętego rozpoznawaną skargą kasacyjną, który zapadł po
rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji powoda od wyroku zapadłego przed Sądem
Rejonowym po ponownym rozpoznaniu sprawy, czyli uczestniczyło w wydaniu
chronologicznie „drugiego” wyroku sądu odwoławczego, zapadłego po wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r. W takiej sytuacji, w ocenie Sądu
Najwyższego, również nie może być wątpliwości, że skład odwoławczego sądu
orzekającego jest sprzeczny z przepisami prawa. Zważyć bowiem należy, że Sąd
Najwyższy już we wskazanej wyżej uchwale z dnia 29 maja 1963 r., wypowiedział
się stanowczo, iż sędzia, który brał udział w wydaniu uchylonego orzeczenia nie
może – w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania – nigdy orzekać w
6
tej sprawie oraz wyjaśnił, że wynikające z powołanego przepisu (art. 384 k.p.c.)
wyłączenie obejmuje wyłączenie sędziego nie tylko od wydania kolejno
następującego orzeczenia, ale wyłącza go „raz na zawsze” od udziału w
rozpoznawaniu sprawy. Inaczej rzecz ujmując wyłączenie sędziego od rozpoznania
tej sprawy dotyczy całego jej toku, aż do jej prawomocnego zakończenia.
W późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego taki pogląd został
wyrażony także w postanowieniu z dnia 16 stycznia 1987 r., I CR 385/86 (OSNC
1988, nr 5, poz. 66) i w uchwale z dnia 18 października 1990 r., III CZP 59/90
(OSNC 1991,nr 5-6, poz. 58), zapadłych na gruncie obowiązującego od 1 lipca
1985 r. art. 388 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjął, że w wydaniu wyroku
(postanowienia orzekającego co do istoty sprawy) nie może brać udziału sędzia
uczestniczący w składzie, który wydał którykolwiek z uchylonych wyroków.
Zdaniem Sądu Najwyższego, zarówno wykładnia gramatyczna, jak i
celowościowa przepisu nakazującego ponowne rozpoznanie sprawy w innym
składzie, przemawiają za tym, że nie może nigdy ponownie rozpoznać sprawy
sędzia, który uczestniczył w wydaniu orzeczenia, które zostało już w tej sprawie
uchylone. Ten skład sądu, który wydał uchylone orzeczenie, zostaje z mocy
art. 39815
§ 2 k.p.c. ostatecznie wyłączony od ponownego rozpoznania sprawy.
W konsekwencji, rację ma strona powodowa, że zaskarżony wyrok zapadł w
warunkach nieważności postępowania, skoro w jego wydaniu uczestniczyło dwoje
sędziów, którzy brali udział w wydaniu uchylonego orzeczenia z dnia 11 lutego
2010 r. Skład sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa powoduje
nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c., braną przez Sąd
Najwyższy pod rozwagę z urzędu (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Konsekwentnie Sąd
Najwyższy uchyla wyrok w granicach zaskarżenia, znosi postępowanie w zakresie
dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna powoda okazała się zatem uzasadniona, wobec czego z
mocy art. 39815
k.p.c. w związku z art. 386 § 2 k.p.c. i art. 39821
k.p.c., a w
odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie art. 39821
w
związku z art. 108 § 2 k.p.c. należało orzec, jak w sentencji.
Odnoszenie się do dalej idących zarzutów i podstaw skargi kasacyjnej -
wobec wydania orzeczenia kasatoryjnego i zniesienia postępowania przed Sądem
7
Okręgowym – nie znajduje podstaw.