Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 290/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
Protokolant Joanna Sałachewicz
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie J. K.
oskarżonego z art. 241 § 1 dkk w zw. z art. 58 dkk z 1969 r. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 26 listopada 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 13 marca 2013 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 23 sierpnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej umorzenia
postępowania karnego w stosunku do czynów przypisanych
oskarżonemu w punktach pierwszym i drugim wyroku Sądu
pierwszej instancji i w tym zakresie przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w O. w
postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 23 sierpnia 2012r. J. K. został uznany za
winnego popełnienia czterech występków, w tym dwóch (przypisanych w punktach
pierwszym i drugim) wyczerpujących znamiona art. 241 § 1 k.k. z 1969r. w zw. z art.
58 k.k. z 1969r. w zw. z art. 4 § 1 k.k., za które wymierzono odpowiednio kary roku i
10 miesięcy pozbawienia wolności oraz roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
nadto przypisano mu popełnienie w warunkach ciągu przestępstw czynów z art.
270 § 1 k.k., za które wymierzono karę roku pozbawienia wolności (punkt trzeci)
oraz popełnienie czynu z art. 270 § 3 k.k., za który wymierzono karę 4 miesięcy
pozbawienia wolności (punkt czwarty); orzeczono karę łączną w wysokości 2 lat
pozbawienia wolności, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone na 5 lat;
na podstawie art. 71 § 1 k.k. wymierzono oskarżonemu grzywnę w wysokości 180
stawek dziennych, po 100 zł każda; na podstawie art. 41 § 2 k.k. orzeczono wobec
oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej związanej z importem towarów spoza granic RP na okres 5 lat; na
poczet kary grzywny zaliczono oskarżonemu okres zatrzymania i aresztowania w
dniach od 20 do 27 lipca 2009r. oraz obciążono go kosztami procesu.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca J. K., kwestionując zasadność
przypisania oskarżonemu winy w zakresie wszystkich przypisanych mu czynów.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 13 marca 2013r. został zmieniony
wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że uchylono orzeczenia o karze
łącznej, o warunkowym zawieszeniu jej wykonania, o wymierzeniu kary grzywny, o
orzeczeniu środka karnego oraz zaliczeniu na poczet grzywny okresu zatrzymania i
tymczasowego aresztowania (punkt I. a), a następnie uchylono orzeczenia zawarte
w punktach I, II i IV wyroku Sądu Rejonowego i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.,
wobec przedawnienia karalności, umorzono postępowania karne w tym zakresie,
kosztami postępowania obciążając Skarb Państwa (punkt I. b); w zakresie czynu
przypisanego w punkcie III wyrok Sądu Rejonowego został uchylony i w tej części
sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego na niekorzyść J. K. wniósł Prokurator
Generalny, z zachowaniem terminu określonego w art. 524 § 3 k.p.k., w części
dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I. b – w zakresie uchylenia
3
orzeczenia zawartego w punktach I i II wyroku Sądu Rejonowego i umorzenia
postępowania w tym zakresie.
Prokurator Generalny podniósł zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na
treść wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego, mianowicie art. 433 § 1
k.p.k. oraz art. 437 § 2 k.p.k., polegającego na dokonaniu wadliwej kontroli
instancyjnej wyroku Sądu Rejonowego w K. i wydania orzeczenia o umorzeniu
postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zakresie czynów przypisanych
w punktach I i II tego wyroku, z rażącą obrazą przepisów prawa karnego
materialnego – art. 101 § 1 pkt 3 k.k. w zw. z art. 102 k.k. w sytuacji, gdy nie
nastąpiło przedawnienie karalności tych czynów.
Autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł wniesioną
kasację, a obrońca J. K. wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego była w pełni zasadna. Rozstrzygnięcie
Sądu Okręgowego uznające, że w stosunku do obu przypisanych oskarżonemu
przez Sąd Rejonowy występków korupcyjnych nastąpiło przedawnienie karalności
rzeczywiście rażąco naruszyło przepisy art. 101 § 1 pkt 3 k.k. w zw. z art. 102 k.k.,
tym samym w taki też sposób naruszając przepisy prawa procesowego dotyczące
prawidłowej kontroli odwoławczej – art. 433 § 1 k.p.k.
W uzasadnieniu wyroku Sąd ad quem wywiódł, że zarzut popełnienia
czynów z art. 241 § 1 w zw. z art. 58 k.k. z 1969r. przedstawiony został J. K. po raz
pierwszy w dniu 11 sierpnia 2009r. i dotyczył czynów popełnionych w okresie „od
miesiąca lutego 1996r. do dnia 31 grudnia 1996r.” (pierwszy) oraz „od 20 marca
1996r. do dnia 18 lipca 1996r.” (drugi). Wskazując, że do tych czynów mają
zastosowanie przepisy obowiązującego Kodeku karnego o przedawnieniu, a art.
101 § 1 pkt 3 k.k. przewiduje w tym przypadku dziesięcioletni okres przedawnienia,
Sąd ten uznał, iż ich przedawnienie nastąpiło odpowiednio w dniu 31 grudnia 2006r.
oraz w dniu 18 lipca 2006r., co spowodowało wystąpienie ujemnej przesłanki
4
procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. i implikowało umorzenie w tym
zakresie postępowania karnego (str. 10 uzasadnienia).
Argumentacja ta byłaby zasadna, gdyby oparta została na prawidłowych
ustaleniach co do przebiegu czynności procesowych jakie miały miejsce w sprawie.
Tymczasem Prokurator Generalny w kasacji wykazał, że przebieg czynności był
odmienny od przyjętego przez Sąd Okręgowy.
Po raz pierwszy postanowienie o przedstawieniu J. K. zarzutów sporządzone
zostało w dniu 18 kwietnia 2000r. (k.134). Postanowienie to, prawidłowo powołane
przez Sąd ad quem w odniesieniu do czynu z art. 270 § 3 k.k. (punkt czwarty
wyroku Sądu pierwszej instancji) istotnie nie zawierało zarzutów popełnienia
przestępstw korupcyjnych (k.134 i n.). Nie dostrzegł bądź zignorował jednak Sąd
Okręgowy, że w dniu 3 października 2000r. (k.270) wydane zostało postanowienie
o uzupełnieniu postanowienia o przedstawieniu podejrzanemu zarzutów (art. 314
k.p.k.) i to postanowienie obejmowało również zarzuty popełnienia dwóch czynów z
art. 229 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. (zarzuty IV. i V. – k. 281-282).
Zgodnie z art. 313 § 1 k.p.k., postępowanie przygotowawcze z fazy ad rem
przekształca się w fazę in personam po sporządzeniu postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, ogłoszenia go podejrzanemu i przesłuchaniu go, „chyba
że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z
powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju”. Taka też sytuacja wystąpiła
w tej sprawie. J. K. nie przebywał w miejscu zamieszkania, a ustalenia policji
wskazywały, że przebywa poza granicami kraju (k.312), co spowodowało
wystąpienie prokuratora z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
oskarżonego, zaakceptowanym przez Sąd Rejonowy (k.439 i n.), a następnie
poszukiwanie go litem gończym (k.468). Warto dodać, że wśród zarzutów
stawianych podejrzanemu wówczas J. K. przy zastosowaniu tymczasowego
aresztowania były również te dwa dotyczące przestępstw korupcyjnych.
Zatrzymanie J. K. przez Straż Graniczną nastąpiło w dniu 20 lipca 2009r.
(k.1170) i dopiero wówczas ogłoszono mu postanowienie o przedstawieniu
zarzutów oraz go przesłuchano (k.1181).
W tej sytuacji nie może budzić wątpliwości, że wobec J. K., także w
odniesieniu do występków korupcyjnych, śledztwo znalazło się w fazie in personam
5
wraz ze sporządzeniem w dniu 3 października 2000r. postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, pomimo iż nie zostało ono niezwłocznie ogłoszone ani nie
doszło do przesłuchania podejrzanego, właśnie z powodu jego ukrywania się i
nieobecności w kraju.
Równie kategorycznie trzeba stwierdzić, że korupcyjne zarzuty zawarte w
postanowieniu z dnia 3 października 2000r. są tymi samymi zarzutami, które
znalazły się w późniejszym okresie w akcie oskarżenia, a następnie zostały
przypisane w wyroku Sądu Rejonowego. Tożsamość czynów określona w tych
zarzutach wynika jednoznacznie z porównania ich opisów – dotyczących tych
samych miejsc zarzucanych występków, tego samego czasu, tego samego
sposobu działania (za pośrednictwem Z. P.) i tych samych funkcjonariuszy
publicznych, którym wręczano korzyści majątkowe. Zupełnie bez znaczenia w tym
kontekście były modyfikacje opisów czynów co do wartości czy częstotliwości
udzielanych korzyści.
W żadnej mierze tożsamości zarzutów nie podważa również fakt, że w
postanowieniu z dnia 3 października 2000r. (podobnie zresztą jak i modyfikowanym
postanowieniu z dnia 3 października 2001r.) zarzucane czyny korupcyjne
kwalifikowano z art. 229 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., który jest wprost
odpowiednikiem art. 241 § 1 k.k. z 1969r. To przecież nie kwalifikacja prawna
przesądza o tożsamości konkretnych czynów, tym bardziej, że modyfikacja
kwalifikacji wprowadzona już przez prokuratora (k.1259) opierała się na określonej
w art. 4 § 1 k.k. zasadzie względności. Skądinąd, zastosowanie tej zasady może
nasuwać zastrzeżenia, jeżeli uwzględni się pierwotnie przewidywane w art. 229 § 1
k.k. zagrożenie, obowiązujące do nowelizacji tego przepisu, która weszła w życie z
dniem 4 lutego 2001r. (Dz. U. z 2000r., Nr 93, poz.1027).
W pełni zasadnie Prokurator Generalny wskazał, że wobec powyższych
okoliczności i uwzględniając treść art. 15 Przepisów wprowadzających Kodeks
karny, przedawnienie karalności zarzuconych J. K. występków korupcyjnych
nastąpi odpowiednio w dniu 31 grudnia 2016r. (zarzut pierwszy) oraz 18 lipca 2016r.
(zarzut drugi). Niezależnie bowiem od przyjęcia kwalifikacji z art. 241 § 1 w zw. z art.
58 k.k. z 1969r. czy też z art. 229 § 1 w zw. z art. 12 k.k., przedawnie karalności
oceniać trzeba na gruncie przepisów obowiązującego Kodeksu karnego, co
6
przyjmował zresztą i Sąd Okręgowy. Przepis art. 101 § 1 pkt 3 k.k. przewiduje, że
karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 10, gdy
czyn stanowi występek zagrożony karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.
Ten też przepis zastosował Sąd ad quem, przyjmując przedawnienie karalności
czynów korupcyjnych na dni 31 grudnia 2006r. oraz 18 lipca 2006r. Pomijając fakt
wydania postanowienia z dnia 3 października 2000r. Sąd ten w ogóle nie odniósł
się do regulacji przewidzianej w art. 102 k.k., zgodnie z którym „jeżeli w okresie
przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność
popełnionego przez nią przestępstwa określonego w § 1 pkt 1-3 ustaje z upływem
10 lat (...) od zakończenia tego okresu”. Wprawdzie art. 102 k.k. także został
znowelizowany ustawą z dnia 3 czerwca 2005r. (Dz. U. Nr 132, poz. 1109),
wydłużającą okres przedawnienia o 5 lat w powyższych przypadkach, ale i ta
ustawa przewidywała w art. 2, że „do czynów popełnionych przed wejściem w życie
niniejszej ustawy stosuje się przepisy Kodeksu karnego o przedawnieniu w
brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął”. W
sytuacji procesowej J. K. oczywistym jest, że przed wejściem w życie tej ustawy, to
jest do dnia 3 sierpnia 2005r., okres przedawnienia karalności jeszcze nie upłynął,
skoro „podstawowy” – z art. 101 § 1 pkt 3 k.k. – okres upływał dopiero w 2006r. W
konsekwencji, w odniesieniu do obu zarzutów korupcyjnych, podzielić należy
stanowisko wyrażone w kasacji, że przedawnienie ich karalności nastąpi po upływie
20 lat – 10 lat na podstawie art. 101 § 1 pkt 3 k.k. i kolejne 10 lat na podstawie art.
102 k.k.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uwzględnił kasację Prokuratora
Generalnego, konsekwencją czego było uchylenie zaskarżonego wyroku w części
dotyczącej umorzenia postępowania w stosunku do czynów przypisanych J. K. w
punktach pierwszym i drugim wyroku Sądu pierwszej instancji i w tym zakresie
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w O. w
postępowaniu odwoławczym. Jasną jest rzeczą, że ponownie rozpoznając apelację
obrońcy oskarżonego w zakresie dwóch nieprawomocnie przypisanych
oskarżonemu czynów korupcyjnych, Sąd ad quem związany będzie zapatrywaniami
prawnymi wyrażonymi w niniejszym uzasadnieniu – art. 442 § 3 k.p.k.
7
Kierując się przedstawioną powyżej argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak
w części dyspozytywnej wyroku.