Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 123/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa E. D.
przeciwko B. R. i S. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 23 listopada 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód E. D. domagał się zasądzenia na swoją rzecz solidarnie od
pozwanych B. R. i S. K. - likwidatorów Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w W.
kwoty 103.688 zł z odsetkami ustawowymi tytułem należnego mu udziału w
podziale środków pieniężnych uzyskanych ze sprzedaży majątku tej Spółdzielni.
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r. oddalił powództwo,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Powód był członkiem RSP w W. od 16 października 1978 r. i pracował tam
jako kierowca do 10 listopada 1999 r.; rozwiązanie stosunku pracy z powodem
nastąpiło na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ustawy z 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 14 ze zm.).
Od dnia 1 lutego 2002 r. powód jest emerytem; wcześniej pobierał rentę z tytułu
niezdolności do pracy, pozostając członkiem RSP.
W dniu 15 listopada 2002 r. Walne Zgromadzenie Członków RSP w W.
podjęło uchwałę o wykreśleniu z rejestru członków osób już niepracujących w
spółdzielni, w tym powoda. Pismem z dnia 15 listopada 2002 r. RSP powiadomiła
powoda, że wykreślenie z rejestru członków na podstawie powyższej uchwały
nastąpiło stosownie do § 11 ust. 1 i 2 statutu spółdzielni; zawiadomienie o
wykreśleniu wysłane zostało powodowi również z pismem z dnia 18 sierpnia 2009 r.
skierowanym do jego pełnomocnika. Powód nie skorzystał z możliwości
zaskarżenia uchwały, w związku z czym stała się ona w pełni skuteczna. RSP do
dnia 29 grudnia 2006 r. uregulowała wszystkie swoje zobowiązania wobec powoda,
w tym z tytułu udziałów podstawowych i zwaloryzowanych, kompensując swoje
wzajemne wierzytelności za usługi transportowe świadczone na jego rzecz.
RSP w W. została postawiona w stan likwidacji z dniem 1 stycznia 2010 r.
Sąd Okręgowy w O. prawomocnym postanowieniem z dnia 6 grudnia 2010 r.
umorzył postępowanie w sprawie z powództwa E. D. przeciwko Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej w W. o ustalenie stosunku członkostwa z uwagi na
zakończenie postępowania likwidacyjnego wobec pozwanej i wykreślenia jej z
3
Krajowego Rejestru Sądowego. Zdeponowana w Związku Rewizyjnym Rolniczych
Spółdzielni Produkcyjnych w O. kwota 103.688 zł, jako ewentualna należność
powoda z tytułu udziału majątku w zlikwidowanej Spółdzielni, została wypłacona
innym jej członkom.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał, że skoro
w chwili otwarcia i zakończenia likwidacji RSP powód nie był jej członkiem a jego
udziały zostały wcześniej w pełni rozliczone, powództwo - w świetle art. 125 § 5a
i art. 128 § 1 Prawa spółdzielczego - nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz
powoda kwotę 103.688 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 stycznia 2011 r. i
orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny wskazał, że z ustaleń Sądu pierwszej instancji nie wynika,
jakie kwoty zostały wypłacone powodowi tytułem zwrotu udziałów. Zgromadzony
w sprawie materiał dowodowy pozwala jedynie stwierdzić wypłatę 382,14 zł tytułem
różnicy udziałów zwaloryzowanych; nie można więc uznać, iż zostały wypłacone
również udziały podstawowe oraz pozostała część udziałów zwaloryzowanych,
a tym samym, że RSP uregulowała wszystkie zobowiązania wobec powoda.
Nie ma też podstaw do przyjęcia, że spółdzielnia kiedykolwiek złożyła powodowi''
oświadczenie o potrąceniu własnej wierzytelności.
Ustalenie wysokości kwot wypłaconych powodowi tytułem udziałów nie ma
jednak istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Zawiadomienie
o wykreśleniu powoda z listy członków spółdzielni nie została mu doręczone - jak
wymagał tego art. 24 § 3 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym
w 2002 r. - wraz z uzasadnieniem; wskazanie podstawy wykreślenia przez
powołanie § 11 ust. 1 i 2 statutu nie czyniło zadość wymaganiu przewidzianemu
w powołanym przepisie i uniemożliwiło powodowi poznanie motywów podjętej
w tym przedmiocie uchwały. Powód nie został również wysłuchany stosownie do art.
24 § 4 Prawa spółdzielczego. Termin do wniesienia przez E. D. powództwa o
uchylenie uchwały Walnego Zgromadzenia Członków RSP, przewidziany w art. 42
§ 3 Prawa spółdzielczego, nie rozpoczął biegu a wykreślenie go z listy członków nie
4
było skuteczne. W konsekwencji powód zachował prawo do partycypowania w
podziale pozostałego majątku spółdzielni pomiędzy jej członków. Odmowa
wypłacenia mu kwoty złożonej do depozytu i rozdysponowanie jej na rzecz
pozostałych członków przed rozpoznaniem roszczenia powoda w postępowaniu
sądowym uzasadnia odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanych likwidatorów
na podstawie art. 128 § 1 Prawa spółdzielczego.
W skardze kasacyjnej pozwani - w ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania (art. 398J
§ 1 pkt 2 k.p.c.) - zarzucili naruszenie art. 382 i art. 316 § 1
k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez pominięcie przez Sąd Apelacyjny istotnej
części materiału dowodowego zebranego przez Sąd pierwszej instancji
i nieuzupełnienie tego materiału przez przeprowadzenie własnego postępowania
dowodowego. Podstawę naruszenia prawa materialnego skarżący wypełnili
zarzutami błędnej wykładni: art. 499 w związku z art. 60 k.c., art. 24 § 3 oraz art. 24
§ 4 Prawa spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym w 2002 r., art. 26 § 2, art.
125 § 5a Prawa spółdzielczego oraz art. 128 § 1 Prawa spółdzielczego w związku
z art. 441 § 1 k.c. W konkluzji wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z dokonanych w sprawie bezspornych ustaleń faktycznych wynika,
że Walne Zgromadzenie RSP w W., postawionej w stan likwidacji z dniem 1
stycznia 2010 r., podjęło - na podstawie art. 125 § 5 ustawy z dnia 16 września
1982 r.- Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848; dalej:
„pr. spółdz.") - uchwałę o podziale majątku pozostałego po zaspokojeniu wierzycieli
między członków spółdzielni według ilości wypracowanych dniówek. W takiej
sytuacji uprawnionymi do uczestniczenia w tym podziale - stosownie do art. 125 §
5a pr. spółdz. - pozostają również byli członkowie RSP, którym do chwili
postawienia tej spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.
U podstaw zaskarżonego wyroku legło stwierdzenie, że powód nie utracił
statusu członka spółdzielni do chwili zakończenia jej likwidacji i dlatego miał
prawo do udziału w podziale pozostałego majątku niezależnie od tego,
5
czy wcześniej wypłacono mu jego udziały. Ocena ta - co trafnie zarzucili skarżący -
nasuwa jednak istotne zastrzeżenia.
Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że - w świetle art. 24 § 3 pr. spółdz.
w brzmieniu obowiązującym do chwili zmiany tego przepisu, dokonanej ustawą
z dnia z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122, poz. 1024) - wykreślenie członka
z rejestru spółdzielni może być uznane za skuteczne jedynie wtedy,
gdy zawiadomienie o wykreśleniu zawiera uzasadnienie przedstawiające motywy,
którymi kierował się organ spółdzielni uznając, że zachowanie członka wyczerpuje
przesłanki wykreślenia określone w statucie. Wprawdzie przepis ten nie
określał bliżej, jaką treść powinno zawierać wzmiankowane uzasadnienie, ale
zostało to doprecyzowane w znowelizowanym art. 24 § 5 pr. spółdz.
Niewątpliwie wskazanie w zawiadomieniu jedynie postanowień statutu
określających przyczyny wykreślenia członka ze spółdzielni bez wskazania, którą
z nich konkretnie kierował się organ spółdzielni podejmując w tym przedmiocie
uchwałę, może nie wyjaśniać rzeczywistych przesłanek, które legły u podstaw
wykreślenia, a tym samym nie spełniać wymagań przewidzianych w powołanych
przepisach. Przeprowadzona w tym zakresie ocena nie może jednak nie
uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku (zob. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2012 r., II CSK 221/12, nie publ.).
W sprawie niniejszej RSP rozwiązała umowę o pracę z powodem
na podstawie art. 1 oraz art. 10 ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy. Powód nie kwestionował dokonanego w ten sposób wypowiedzenia
stosunku pracy. Powołane w uzasadnieniu wykreślenia powoda ze spółdzielni
postanowienia § 15 ust. 1 i 2 statutu nawiązywały jednoznacznie do przesłanek
tożsamych z przyczynami wcześniejszego rozwiązania z nim stosunku pracy.
Sąd Apelacyjny okoliczności tej nie rozważył. W konsekwencji przedwcześnie
wyprowadził kategoryczny wniosek, iż treść uzasadnienia nie pozwala na poznanie
motywów wykreślenia powoda z rejestru członków RSP. Taka - nadmiernie
rygorystyczna - ocena wskazanych w uzasadnieniu przyczyn wykreślenia
6
nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia art. 24 § 3, a w konsekwencji
- art. 42 § 3 pr. spółdz.
Trafnie zarzucił skarżący, iż dostatecznej podstawy do uznania wykreślenia
powoda z rejestru członków spółdzielni za bezskuteczne nie stanowi fakt
niewysłuchania go przed podjęciem uchwały o wykreśleniu ze spółdzielni.
Organ spółdzielni podejmujący uchwałę w sprawie wykreślenia z rejestru członków
ma obowiązek wysłuchać zainteresowanego (art. 24 § 4 pr. spółdz.).
Obowiązek ten należy jednak rozumieć jako powinność stworzenia
zainteresowanemu członkowi możliwości wypowiedzenia się w sprawie wykreślenia;
jeśli zainteresowany z możliwości tej nie skorzysta, to nie może być mowy
o naruszeniu wymienionego przepisu. Sąd Apelacyjny poza zakresem swoich
rozważań pozostawił przyczyny, z powodu których E. D. nie został wysłuchany
przed podjęciem uchwały z dnia 15 listopada 2002 r., co usprawiedliwia zarzut
naruszenia art. 24 § 4 pr. spółdz.
Sąd Apelacyjny trafnie dostrzegł, że powód mógłby - w świetle art. 125 § 5
i § 5a pr. spółdz. - uczestniczyć w podziale majątku zlikwidowanej RSP, gdyby
pozostawał jej członkiem do ukończenia likwidacji albo jako były członek
tej spółdzielni, któremu do chwili postawienia jej w stan likwidacji nie wypłacono
wszystkich udziałów. Wychodząc z tego prawidłowego założenia skoncentrował
swoją uwagę na pierwszym ze wskazanych przypadków. Doszedł przy tym do -
skutecznie zakwestionowanego w skardze kasacyjnej - wniosku, że powód
do zakończenia likwidacji RSP zachował status jej członka.
Tylko niejako ubocznie Sąd Apelacyjny wskazał, że zgromadzony
w sprawie materiał dowodowy potwierdza dokonanie wypłaty powodowi jedynie
części wkładów przed postawieniem spółdzielni w stan likwidacji, jednak
w lakonicznym wywodzie odnoszącym się do tej kwestii - jak trafnie zarzucili
skarżący - z naruszeniem art. 382 k.p.c. nie odniósł się szczegółowo do całego
„materiału" stanowiącego podstawę odmiennych ustaleń Sądu pierwszej instancji.
Z motywów zaskarżonego wyroku nie wynika również, czy zakwestionowanie
rozliczenie wszystkich udziałów powoda wynikało z wykluczenia - aprobowanej
w piśmiennictwie i orzecznictwie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada
7
1973 r., II CR 606/73, nie publ. oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
9 marca 1972 r., III PZP 2/72, nie publ.) - dopuszczalności złożenia oświadczenia
w sposób dorozumiany. Brak jednoznacznego stanowiska w tym zakresie
uniemożliwia odparcie zarzutu naruszenia art. 499 w związku z art. 60 k.c.
Zasadność powyższych zarzutów w pełni usprawiedliwia wniosek kasacyjny
wskazujący na konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Przed przeprowadzeniem prawidłowej oceny spełnienia przez powoda
przesłanek nabycia uprawnienia do udziału w podziale majątku pozostałego po
zlikwidowanej RSP, przewidzianego w art. 125 § 5 i § 5a pr. spółdz.,
bezprzedmiotowe jest rozważanie zarzutu naruszenia art. 128 § 1 pr. spółdz.
w związku z art. 441 § 1 k.c., skoro - w świetle tych przepisów - pozwani mogliby
ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą wobec powoda jedynie w razie
wyrządzenia mu szkody przez nieuzasadnioną odmowę zaspokojenia
usprawiedliwionych. Na marginesie wypada jednak zasygnalizować, że likwidator
ponosi na podstawie art. 128 § 1 pr. spółdz. odpowiedzialność deliktową
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2002 r., IV CKN 1171/00,
OSP 2003, nr 9, poz. 17). Gdyby zatem wystąpiły podstawy do uznania, że powód
był uprawniony do uczestniczenia w podziale pozostałego majątku spółdzielni,
to wówczas należałoby rozważyć, czy spełnione zostały wszystkie przesłanki
deliktowej odpowiedzialności pozwanych; w szczególności - w kontekście ustalenia,
iż kwota 103.688 zł zabezpieczająca ewentualne roszczenia powoda została
przekazana do depozytu Związku Rewizyjnego Rolniczych Spółdzielni
Produkcyjnych w O. - zbadania wymagałaby możliwość przypisania pozwanym
winy za wypłatę tej sumy innym członkom spółdzielni.
Za chybiony natomiast należy uznać zarzut naruszenia art. 125 § 5 i § 5a
pr. spółdz. Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżących, uznanie przez Sąd
Apelacyjny, iż powodowi przysługiwało prawo partycypowania w pozostałym
majątku RSP w W. było wynikiem nie błędnej wykładni tych przepisów, lecz ich
wadliwego zastosowania, a taki zarzut nie został podniesiony w skardze kasacyjnej.
8
Z tych względów Sąd1
Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.