Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 87/13
POSTANOWIENIE
Dnia 24 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa L. C. i A. K.
przeciwko L. R. prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą Budownictwo – B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 stycznia 2014 r.,
zażalenia pozwanej na wyrok Sądu Okręgowego w B.
z dnia 24 października 2013 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z 24 października 2013 r. Sąd Okręgowy w B. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego z 28 maja 2013 r. w całości i przekazał temu Sądowi do ponownego,
łącznego rozpoznania sprawy z powództw L. C. i A.K. przeciwko L. R. o zapłatę.
Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie dokonał szerszej oceny stosunków
łączących strony, przez co nie rozpoznał istoty poddanej mu pod osąd sprawy.
W zażaleniu na orzeczenie Sądu Okręgowego z 24 października 2013 r.
pozwana zarzuciła, że zapadło ono z naruszeniem prawa materialnego, to jest art.
628, art. 636, art. 65 § 2 w zw. z art. 3531
k.c. oraz prawa procesowego, to jest art.
381 w związku z art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c., art. 383, art. 386 § 4, art. 230, art. 229
i art. 233 k.p.c.
Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub uchylenie wyroku
i orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez oddalenie apelacji powoda od wyroku
Sądu pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W uzasadnieniu projektu nowelizacji art. 3941
§ 11
k.p.c. dokonanej
ustawą z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), wskazano,
że kompetencja do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania jest nadużywana przez sądy drugiej instancji i to także
obecnie, gdy obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga
instancja jest instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno
nastąpić ex novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór
pomiędzy stronami. Takie podejście do zakresu rozpoznania i orzekania
w postępowaniu apelacyjnym znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale
składu siedmiu sędziów z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 (OSNC 2008, nr 6,
poz. 55), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na
skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi
naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia
prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę
nieważność postępowania.
3
Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenie wyroku (postanowienia co do
istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) połączone z przekazaniem sprawy
do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić w razie
stwierdzenia nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji
i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania
istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz wtedy, gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Zażalenie na
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu, czy zostało
ono prawidłowo wydane w jednej z wymienionych wyżej sytuacji. Przy jego
rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada jednak istoty sprawy, tego, co w świetle
zgłoszonego żądania i jego podstawy faktycznej stanowiło przedmiot postępowania,
lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd odwoławczy okoliczności są tymi,
które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. usprawiedliwiają wydanie orzeczenia
kasatoryjnego, zamiast – co powinno być regułą – reformatoryjnego. Środek
odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c., przy całej swojej specyfice,
pozostaje zażaleniem, nie służy zatem ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie.
Kontrola Sądu Najwyższego o określonych wyżej granicach nie zmierza do
oceny zasadności żądania pozwu (wniosku) ani także apelacji i nie polega na
merytorycznym badaniu stanowiska sądu drugiej instancji co do przepisów prawa
materialnego mających zastosowanie w sprawie. Z tej przyczyny poza granicami
rozpoznania Sądu Najwyższego pozostają wszystkie zgłoszone przez skarżących
zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego, poza tylko zarzutem
dotyczącym naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. Takimi zarzutami, jakie skarżący zgłosił
w zażaleniu na uchylenie wyroku przez Sąd Okręgowy i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania Sąd Najwyższy mógłby
zajmować się w postępowaniu kasacyjnym, dotyczącym wyroku, jako orzeczenia
rozstrzygającego o istocie sprawy, a zatem o roszczeniu, na którego istnienie
powoływali się powodowie.
4
2. W zażaleniu na kasatoryjne orzeczenie sądu drugiej instancji Sąd
Najwyższy bada jedynie to, czy w świetle ustaleń na temat charakteru roszczeń
będących przedmiotem postępowania i w świetle wytkniętych sądowi pierwszej
instancji uchybień co do ich identyfikacji jako przedmiotu postępowania bądź co do
zakresu, w jakim przeprowadził czynności dowodowe, uzasadnione było wydanie
w postępowaniu apelacyjnym orzeczenia kasatoryjnego, zamiast – co powinno być
regułą – orzeczenia reformatoryjnego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania
materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie (tak wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 1936 r.,
C 1839/36, Zb. Orz. 1936 poz. 315; postanowienia Sądu Najwyższego
z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22; z 15 lipca 1998 r.
II CKN 838/97, Lex nr 50750; z 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, Lex nr 519260;
wyroki Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz.
36; z 21 października 2005 r., III CK 161/05, Lex nr 178635.; z 12 listopada 2007 r.,
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Niewątpliwie Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie objął rozpoznaniem
roszczenia obu powodów, którym trafnie przypisał charakter roszczeń o zapłatę
wynagrodzenia za dzieło wykonane na podstawie umów zawartych z pozwaną.
Niewątpliwie też Sąd Rejonowy, w uwzględnieniu wniosków stron, przeprowadził
w sprawie stosunkowo obszerne postępowanie dowodowe zmierzające
do wyjaśnienia przesłanek decydujących o zasadności roszczeń zgłoszonych przez
powodów.
Zakwestionowanie przez Sąd odwoławczy w jakiejś części poglądów
prawnych Sądu pierwszej instancji nie oznacza, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał istoty sprawy. Przekonanie Sądu odwoławczego, że w sprawie mogą być
przeprowadzone dalsze dowody dla wyjaśnienia zasadności rozpoznawanego
roszczenia, w tym i takie, których nie wnioskowały strony, a zatem zachodzi
potrzeba dopuszczenia ich z urzędu, nie oznacza, że Sąd pierwszej instancji nie
5
przeprowadził w sprawie żadnego postępowania dowodowego, a w świetle art. 386
§ 4 k.p.c. tyko ta okoliczność mogłaby usprawiedliwiać wydanie kasatoryjnego
orzeczenia. W podsumowaniu trzeba stwierdzić, że wszystkie wątpliwości
co do podstaw faktycznych i prawnych dochodzonego przez powodów roszczenia,
zasygnalizowane przez Sąd Okręgowy w motywach orzeczenia z 24 października
2013 r. mogą być wyjaśnione przez sam ten Sąd, zgodnie z przepisami
o postępowaniu apelacyjnym.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art.
39815
§ 1 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.
db