Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 200/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Korporacji Finansowej Spółki z o.o. w L.
i K. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 listopada 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od pozwanego Skarbu Państwa - Ministra Skarbu
Państwa na rzecz powódki Korporacji Finansowej Spółki z o.o. w
L. kwotę 3 600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Korporacja Finansowa Spółka z ograniczona odpowiedzialnością z siedzibą
w L. (dalej, jako Korporacja) oraz K. B. wnieśli ostatecznie o zasądzenie od
pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Ministra Skarbu Państwa
solidarnie kwoty 265.500 złotych z ustawowymi odsetkami od kwot po 88.500
złotych liczonymi od dnia 15 sierpnia 2006 r., od dnia 15 września 2006 r. oraz od
dnia 15 października 2006 r. do zapłaty. Dochodzona kwota stanowiła
odszkodowanie odpowiadające wysokości dywidendy za 2005 r., jakiej powodowie
nie otrzymali wskutek zaniechania przez pozwanego przeniesienia na ich rzecz
udziałów w Przedsiębiorstwie Przemysłu Ziemniaczanego „T.” Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością w T. (dalej, jako Spółka T.).
Pozwany Skarb Państwa wnosił o oddalenie powództwa. Zarzucał brak
podstaw do jego dochodzenia oraz podnosił zarzut przedawnienia.
Wyrokiem z dnia 15 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił w całości
powództwo. Sąd Okręgowy oparł swe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach.
Powodowie w odpowiedzi na zaproszenie Agencji Prywatyzacji do udziału w
przetargu na nabycie udziałów w Spółce T. złożyli wspólnie ofertę nabycia 59 %
udziałów w tej spółce. Wobec przyjęcia oferty powodów, Agencja wyznaczyła na
dzień 29 marca 2002 r. termin zawarcia umowy notarialnej przenoszącej udziały. W
piśmie z tego dnia Minister Skarbu Państwa, który przejął po Agencji jej zadania,
poinformował powodów, że nie może zaakceptować warunków transakcji i
zaproponował zawarcie porozumienia o wzajemnym odstąpieniu od umowy.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy w W.
uwzględniając powództwo Korporacji i K. B. zobowiązał pozwany Skarb Państwa
do zawarcia z powodami umowy sprzedaży 59 % udziałów, stanowiących 113.280
Udziałów w Spółce „T.” na warunkach określonych w zaproszeniu do
nieograniczonego przetargu na nabycie udziałów wraz ze stanowiącym jego część
wzorem umowy sprzedaży. Dnia 19 czerwca 2009 r. powodowie złożyli do Sądu
Rejonowego wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej zgłaszając
roszczenie o odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści, w tym między innymi
z tytułu dywidendy za 2005 r., którą w 2006 r. w wysokości 450.000 zł Spółka „T.”
3
przeznaczyła dla pozwanego – jako jedynego wspólnika w wysokości 450.000
złotych. Powodowie nie zapłacili ceny za 59 % udziałów wynoszącej 14.160.000
złotych.
Sąd Okręgowy przyjął, że z chwilą przyjęcia oferty powodów po stronie
pozwanego powstał obowiązek zawarcia umowy sprzedaży udziałów, co potwierdził
wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 marca 2005 r. Niewykonanie tego
zobowiązania mogło prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej
pozwanego na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 361 k.c. Jednak według Sądu
Okręgowego powodowie nie udowodnili, że niewykonanie zobowiązania przez
pozwanego spowodowało powstanie po ich stronie szkody w dochodzonej
wysokości. Fakt, że w latach 2005 - 2006 Spółka T. stanowiła rentowne
przedsiębiorstwo i wypłaciła dywidendę za 2005 r. w kwocie 450.000 złotych nie
oznacza, że podobna sytuacja miałaby miejsce w przypadku przejęcia większości
udziałów przez powodów, którzy podkreślali, że nabycie udziałów miało być
inwestycją długoterminową. Możliwe było, zatem, że doszłoby do przeznaczenia
części zysku na rozwój przedsiębiorstwa spółki. Powodowie nie przedstawili
żadnych dowodów, że gdyby byli wspólnikami Spółki T. doszłoby do wypłaty
dywidendy w takiej samej wysokości. Ponadto Sąd Okręgowy uwzględnił korzyści,
jakie osiągnęli powodowie przez to, że nie zapłacili ceny nabycia udziałów
wynoszącej 14.160.000 złotych. Wpłacili jedynie na konto Agencji w dniu 27 marca
2002 r. kwotę 2.262.000 zł a pozostałą cześć ceny mieli przekazywać w ratach.
Powodowie środki pieniężne mogli przeznaczyć na zakup innego przedsiębiorstwa,
mogli je też ulokować w banku lub funduszu inwestycyjnym, które to inwestycje
mogłyby przynieść większy zysk, niż dywidenda w Spółce T.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 listopada 2012 r., uwzględniając apelację
powodów, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od
pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa na rzecz Korporacji kwotę
243.000 złotych i na rzecz K. B. kwotę 22.500 złotych, przy czym obie kwoty zostały
zasądzone z ustawowymi odsetkami od dnia 10 września 2009 r. do dnia zapłaty.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów odnośnie do oddalenia powództwa w
zakresie odsetek ustawowych za okres przed dniem doręczenia pozwanemu
odpisu wezwania do próby ugodowej, tj. przed dniem 10 września 2009 r.
4
Sąd Apelacyjny odwołał się do dodatkowych ustaleń, a mianowicie do swego
prawomocnego postanowienia z dnia 30 stycznia 2008 r. zmieniającego
postanowienie Sąd Okręgowego w W. z dnia 26 listopada 2007 r., którym ten Sąd
na wniosek powodów wezwał na podstawie art. 1060 § 3 k.p.c. Skarb Państwa –
Ministra Skarbu Państwa do zawarcia umowy sprzedaży 59 % udziałów w Spółce T.
Sąd Apelacyjny oddalając ostatecznie wniosek uznał, że orzeczenie z dnia 18
kwietnia 2005 r. zastępuje oświadczenie woli dłużnika, a zatem zbędne jest
przymusowe wykonanie tego orzeczenia w drodze egzekucji. Powodowie, kierując
się tym stanowiskiem, złożyli dnia 27 maca 2008 r. notarialne oświadczenie o
nabyciu 59 % udziałów w Spółce T., a następnie 26 października 2010 r. złożyli do
Sądu Rejonowego w P. wniosek o wpisanie ich do rejestru prowadzonego dla
Spółki, jako nowych wspólników. Postanowieniem z dnia 1 lutego 2011 r. Sąd
Rejonowy oddalił ten wniosek uznając, że oświadczenie powodów powinno
wskazywać konkretną ilość udziałów, a nie jedynie ich procentowy stosunek do
ogólnej liczby udziałów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, oświadczenie powodów
wiązało się
z podwyższeniem dnia 6 lipca 2005 r. kapitału zakładowego Spółki T.
z kapitału zapasowego przez ustanowienie nowych 408.000 udziałów.
Sąd Apelacyjny podniósł, że z chwilą otrzymania przez powodów pisma
pozwanego zawierającego informację o przyjęciu oferty zakupu udziałów po stronie
pozwanej powstał obowiązek zawarcia umowy. Niewykonanie tego zobowiązania
może skutkować odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 471 k.c.
w związku z utratą dywidend wypłaconych. Powodowie wykazali
z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, że doszłoby do zawarcia
umowy sprzedaży udziałów, gdyby nie nagła zmiana stanowiska pozwanego.
Zdaniem Sądu, podnoszone przez pozwanego okoliczności, że powodowie nadal
nie są właścicielami udziałów a oświadczenie o ich nabyciu złożyli dopiero
w 2008 r., nie mają znaczenia dla oceny roszczenia powodów równającego się
niewypłaconej na ich rzecz dywidendy za 2005 r. albowiem do chwili
uprawomocnienia się w 2006 r. wyroku zobowiązującego pozwanego do zawarcia
umowy, powodowie nie mogli doprowadzić do przeniesienia na ich rzecz udziałów.
Poza tym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, powodowie wykazali wszystkie inne
5
przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Ponieważ powodowie domagali
się solidarnego zasądzenia na ich rzecz od pozwanego odszkodowania w kwocie
równoważnej należnej im dywidendy Sąd Apelacyjny, przyjmując brak podstaw do
przyjęcia solidarności po stronie wierzycieli, zasądził oddzielnie na rzecz każdego
z powodów odszkodowanie odpowiadające wielkości ich udziałów i kwocie
dywidendy wypłaconej w 2005 r. Ponieważ termin spełnienia świadczenia przez
pozwanego nie został oznaczony w umowie, ani nie wynika z właściwości,
zobowiązania Sąd Apelacyjny na podstawie art. 455 k.c. zasądził na rzecz powoda
odszkodowanie z odsetkami liczonymi od dnia następnego od dnia wezwania
pozwanego do spełnienia świadczenia.
Pozwany Skarb Państwa wniósł skargę kasacyjną od wyroku
uwzględniającego apelację powodów. Prawomocnym postanowieniem z dnia
14 marca 2013 r. Sąd Apelacyjny odrzucił częściowo skargę kasacyjną skierowaną
do rozstrzygnięcia pomiędzy pozwanym a powodem K. B.
Pozwany Skarb Państwa zarzucił w skardze kasacyjnej naruszenie
następujących przepisów postępowania:
1) art. 302 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez ograniczenie dowodu
z przesłuchania stron wyłącznie do przesłuchania strony powodowej;
2) art. 365 § 1 k.p.c. przez odmowę jego zastosowania wobec skutków
prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w P. z dnia 1 lutego 2011
r.;
3) art. 321 § 1 k.p.c. przez orzeczenie niezgodnie z żądaniem pozwu.
W ramach podstawy wymienionej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. pozwany zarzucił
naruszenie art. 362 k.c. przez jego pominięcie, a także błędną wykładnię:
1) art. 471 § 1 k.c. w zw. z art. 64 oraz art. 62 w zw. z art. 361 § 1 k.c. przez
uznanie, że umowny stosunek może powstać wyłącznie na podstawie
oświadczenia złożonego przez jedną stronę umowy;
2) art. 471 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. przez uznanie, że po stronie
powodów powstała szkoda podlegająca naprawieniu;
3) art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 2 k.c. przez przyjęcie, że odsetki od
świadczenia odszkodowawczego należą się od daty wcześniejszej, niż data
ustalenia wysokości odszkodowania.
6
Na tych podstawach pozwany wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego
w zaskarżonej części i jego zmianę przez oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec oparcia skargi kasacyjnej na obu podstawach wymienionych w art.
3983
§ 3 k.p.c., jako pierwsze należy rozważyć zarzuty dotyczące naruszenia
przepisów postępowania. Skuteczność tej podstawy skargi kasacyjnej zależy od
wykazania, że uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Tego obowiązku
odnośnie zarzutu naruszenia art. 302 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. skarżący
nie dopełnił. Poprzestał jedynie na ogólnych rozważaniach dotyczących
dwustronnego i symetrycznego charakteru dowodu z przesłuchania stron.
Nie podjął jednocześnie żadnej próby powiązania przeprowadzenia dowodu
z przesłuchania tylko jednej strony z wynikiem sprawy. Ponadto trzeba mieć na
względzie, że zarzucane Sądowi drugiej instancji uchybienie procesowe nie zostało
objęte zastrzeżeniem wymaganym w art. 162 k.p.c., które powinno być złożone
przed Sądem drugiej instancji, a to oznacza, że nie może ono być podstawą skargi
kasacyjnej (tak m in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2013 r., I CSK
713/12, niepubl.). Dotyczy to także sytuacji, gdy zarzuty skargi kasacyjnej związane
z ta samą czynnością sądu odnoszą się do innych kwestii, niż podniesione
w ramach zastrzeżenia złożonego w trybie art. 162 k.p.c. W związku z tym trzeba
uwzględnić, że zgłoszone przez pozwanego zastrzeżenia dotyczące
przeprowadzenia przez Sąd Apelacyjny dowodu z przesłuchania stron odnosiły się
do samej decyzji Sądu o przeprowadzeniu dowodu jedynie w kontekście
przewlekłości postępowania, a nie ograniczenia tego dowodu do przesłuchania
tylko strony jednej strony (k. – 256 akt).
Jakkolwiek wysokość odszkodowania z tytułu utraconej dywidendy może
zależeć od ilości udziałów, jakimi dysponuje wspólnik na dzień dywidendy (art. 191
§ 3 k.s.h.), to jednak wskazane w skardze kasacyjnej rozstrzygnięcie Sądu
Rejonowego w P. z dnia 1 lutego 2011 r., wydane w postępowaniu rejestrowym,
pozostaje bez wpływu na ustalenie wysokości szkody - poniesionej w związku
uchylaniem się przez pozwanego od obowiązku zawarcia umowy przeniesienia
własności udziałów w Spółce T., odpowiadającej wysokości dywidendy za 2005 r.,
jaką mogliby uzyskać powodowie, gdyby doszło do zawarcia umowy, której
7
naprawienia powodowie dochodzą w niniejszym pozwie. Wymaga jednocześnie
podkreślenia, że dla rozstrzygnięcia sprawy o odszkodowanie obejmujące okres
ustalania prawa do dywidendy za 2005 r. nie mają znaczenia skutki zarówno
wymienionego postanowienia, jak również skutki wyroku Sądu Okręgowego w W. z
dnia 18 kwietnia 2005 r., który uprawomocnił się dnia 25 października 2006 r., a
zatem po dniu, w którym została powzięta uchwała o podziale zysku w Spółce T.
za 2005 r. Ten dzień, co do zasady stanowi podstawę określenia kręgu podmiotów
uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (art. 193 § 1 k.s.h.). Związanie
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego ma w rozpoznanej sprawie znaczenie
jedynie odnośnie do potwierdzenia obowiązku pozwanego zawarcia umowy
przenoszącej udziały na rzecz powodów udziałów w Spółce T. na warunkach
określonych w zaproszeniu do nieograniczonego przetargu. Innym zagadnieniem,
ale nieistotnym w niniejszej sprawie, są konsekwencje wyroku Sądu Okręgowego
stwierdzającego obowiązek zawarcia umowy, zarówno, co do jego skutków
rzeczowych jak i wyznaczonej tym wyrokiem ilości przenoszonych udziałów.
Dla ustalenia wysokości szkody powodów poniesionej na skutek uchylania
się przez pozwanego od zawarcia umowy przeniesienia udziałów istotne jest
jedynie wykazanie, że gdyby nie zachowanie pozwanego, do szkody nie doszłoby
zarówno w tym zakresie jak i w tej wysokości. Źródłem szkody jest uchylanie się
przez pozwanego od zawarcia umowy zbycia udziałów. Jej wysokość odpowiada
wysokości dywidendy, jaką uzyskaliby powodowie, gdyby stali się wspólnikami
Spółki T. w 2002 r. Wobec tego prawidłowe jest wnioskowanie, że, gdyby pozwany
przeniósł w umówionym w 2002 r. terminie udziały, powodowie, jako dotychczasowi
wspólnicy, uczestniczyliby w procedurze podwyższenia kapitału zakładowego ze
środków własnych spółki i ich procentowy udział w kapitale zakładowym wynoszący
59 % nie uległby zmianie. W tym trybie podwyższenia kapitału zakładowego
uczestniczą bowiem wyłącznie dotychczasowi wspólnicy i to proporcjonalnie do
dotychczas posiadanych udziałów (art. 260 § 1 i 2 k.s.h.). Można, zatem przyjąć, że
gdyby nie zachowanie pozwanego powodom przysługiwałoby prawo do zysku
Spółki T. za 2005 r. w wysokości odpowiadającej ilości 59 % udziałów w kapitale
zakładowym.
8
Nie zasługuje na uwzględnienie ostatni zawarty w skardze kasacyjnej zarzut
procesowy dotyczący art. 321 k.p.c., który skarżący łączy z zasądzeniem na rzecz
każdego z powodów odpowiedniej części świadczenia pieniężnego, pomimo
zgłoszenia żądania solidarnej zapłaty całego świadczenia. W ten sposób nie doszło
do naruszenia wywodzonego z treści art. 321 k.p.c. zakazu wyrokowania, co do
przedmiotu, który nie był objęty żądaniem jak też zasądzania ponad zgłoszone
żądanie. Zważyć bowiem należy, iż w wyniku ostatecznego rozstrzygnięcia Sądu
Apelacyjnego z perspektywy art. 321 k.p.c. każdy z powodów w ramach tego
samego przedmiotu żądania otrzymał mniej niż się domagał. Wyrazem tego jest
orzeczenie o oddaleniu powództwa a także apelacji powodów również w tym
zakresie, w jakim powodowie żądali solidarnego zasądzenia na swoją rzecz
dochodzonego roszczenia, przy czym wyrok Sądu drugiej instancji w tej części nie
może być uznany za orzeczenie na niekorzyść apelującego, skoro w pierwszej
instancji powództwo zostało w całości oddalone.
Wobec bezzasadności zarzutów dotyczących naruszenia prawa
procesowego, podstawą dalszej oceny zarzucanego w skardze kasacyjnej
naruszenia prawa materialnego jest stan faktyczny stanowiący podstawę orzekania
w drugiej instancji (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Brak jest uzasadnionych podstaw do uwzględnienia pierwszego
z postawionych zarzutów polegającego na niezastosowaniu art. 362 k.c. Pozwany
upatruje naruszenia tego przepisu w związku ze zwłoką powodów w złożeniu
oświadczenia o nabyciu udziałów, w ujawnieniu swych danych rejestrze sądowym,
a w końcu z brakiem zapłaty ceny nabycia udziałów. Wskazane dwa pierwsze
zdarzenia nastąpiły po uprawomocnieniu się wyroku nakazującego pozwanemu
zawarcie umowy. Powodowie odwołując się do treści art. 64 k.c. dopiero po
uzyskaniu prawomocnego wyroku mogli podjąć działania zmierzające do realizacji
swych uprawnień, czy to w oparciu o samą treść wyroku, czy też w drodze złożenia
własnego oświadczenia woli. Wcześniej wyrazem dążenia powodów do zawarcia
umowy z pozwanym był ich pozew o stwierdzenie obowiązku złożenia oznaczonych
oświadczeń woli. Jednocześnie trzeba zważyć, że pozwany nie wyjaśnił w skardze
kasacyjnej, na czym miałoby polegać przyczynienie się do szkody przez powodów
ze względu na niezapłacenie ceny za udziały, skoro pozwany aż do chwili
9
wyrokowania w drugiej instancji w procesie o zobowiązanie do zawarcia umowy
uchylał się od przeniesienia własności udziałów.
Sąd drugiej instancji słusznie przyjął, że podstawą odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanego jest niewykonanie powstałego w wyniku wyboru
oferty powodów zobowiązania pozwanego do zawarcia umowy przeniesienia
udziałów w formie przewidzianej w art. 180 k.s.h. Z chwilą wybrania oferty
pomiędzy oferentem a organizatorem przetargu doszło bowiem do zawarcia umowy
sui generis, rodzącej obowiązek zawarcia umowy w formie przepisanej prawem,
któremu odpowiadało roszczenie o zawarcie takiej umowy. Pogląd jest podzielany
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, także w odniesieniu do stanu prawnego
obowiązującego przed nowelizacją art. 702
k.c., która weszła w życie 25 września
2003 r., mającego zastosowanie do przetargu publicznego z udziałem powodów
obejmującego ofertę nabycia udziałów Skarbu Państwa w Spółce T. (zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2006 r., sygn. akt III CZP 55/06, OSNC
2007/5/68 odnosząca się wprost do przetargu przeprowadzonego na podstawie art.
33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm. w związku z art. 703
k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 25 września 2003 r. Podobne stanowisko
w odniesieniu do skutków wygrania przetargu na kupno, oddanie w wieczyste
użytkowanie lub dzierżawę nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu
terytorialnego na gruncie zarówno przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r.
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r.
Nr 30, poz. 127 ze zm.), jak i ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.) zajął Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 2 sierpnia 1994 r., III CZP 96/94, OSNC 1995, nr 1,
poz. 11 a także w uzasadnieniu uchwał z dnia 25 kwietnia 1996 r., III CZP 36/96
OSNC 1996, nr 9, poz. 115 a także z dnia 13 lutego 2003 r., III CZP 95/02 (OSNC
2003, nr 11, poz. 146) oraz w wyroku z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 148/01
niepubl.). W tym kontekście nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia o naprawieniu
szkody powstałej przed dniem uprawomocnienia się wyroku zobowiązującego do
zawarcia umowy zarówno to, jakie skutki wyrok ten wywołał, jak również to, że
powodowie oświadczenie o nabyciu udziałów złożyli dopiero dnia 27 marca 2008 r.
10
i czy oświadczenie to mogło wywołać jakiekolwiek skutki, między innymi ze względu
na treść art. 1047 k.p.c. Istotne natomiast jest bezpodstawne - co potwierdził
prawomocny wyrok Sądu – uchylanie się przez pozwanego od zawarcia umowy
oraz podejmowane konkretne czynności powodów zmierzające do zawarcia umowy
w odpowiedniej formie jak wystąpienie w tym celu do sądu czy też wpłacanie
pierwszej raty z tytułu ceny nabycia udziałów. Dlatego nie zasługuje na
uwzględnienie, odwołujący się do treści art. 471 k.c. w zw. z art. 64 i 61 w zw. z art.
361 k.c., zarzut skargi kasacyjnej pominięcia, że powodowie nie złożyli
skutecznego oświadczenia o nabyciu udziałów a nawet, jeśli to zrobili, to dopiero
w 2008 r.
Prawo do dywidendy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest
związane z dysponowaniem udziałem lub udziałami w spółce w chwili dnia
dywidendy, którym w zasadzie jest dzień powzięcia uchwały o podziale zysku
(art. 193 § 1 i 3 k.s.h.). Szkoda odpowiadająca utraconej, rzeczywiście wypłaconej
w Spółce T. dywidendzie za rok 2005 r. ma wprawdzie charakter hipotetyczny, ale
poczynione w sprawie ustalenia faktyczne uzasadniają za Sądem Apelacyjnym
przyjęcie, że gdyby nie zachowanie pozwanego, to powodowie byliby wobec tej
Spółki uprawnieni do dywidendy za 2005 r. i uzyskaliby z tego tytułu korzyści
odpowiadające posiadanym udziałom.
Reguła wyrównania korzyści z uszczerbkiem (compensatio lucri cum damno)
nie ma podstawy normatywnej w przepisach kodeksu cywilnego. Zgodnie jednak
z zasadą, że odszkodowanie nie powinno prowadzić do nieusprawiedliwionego
wzbogacenia osoby poszkodowanej, korzyści te przy spełnieniu określonych
przesłanek podlegają zaliczeniu na poczet odszkodowania. W literaturze
i orzecznictwie przeważa stanowisko, że zaliczenie korzyści na szkodę jest
dopuszczalne tylko wtedy, gdy ich źródłem jest to samo zdarzenie i istnieje między
nimi normalny związek przyczynowy. Dodatkowo wymaga się, by uzyskana
korzyść zaspokajała te same interesy poszkodowanego, które ma zaspokoić
odszkodowanie oraz by wynikała z tej samej podstawy prawnej (patrz m. in.
uchwała składu siedmiu sędziów Sadu Najwyższego z 23 marca 1961, OSPiKA
1962, poz. 105; wyrok z dnia 7 marca 2002 r., II CKN 727/99, niepubl.; uchwała
pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2009 r., III CZP
11
140/08, OSNC 2009/10/132). Zaliczeniu podlegają, zatem rzeczywiście odniesione
korzyści, a ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na osobie ponoszącej
odpowiedzialność odszkodowawczą. Ponadto należałoby zważyć, że nawet, jeśli
powodowie odnieśliby korzyści w związku z lokowaniem na rachunkach
bankowych środków pieniężnych, których nie musieli przekazywać wobec
uchylania się przez pozwanego od spełnienia świadczenia wzajemnego to, jako
korzyści uzyskane z innego tytułu niż zdarzenie wyrządzające szkodę, nie
podlegałyby one zaliczeniu na poczet szkody wyrządzonej przez pozwanego.
Odsetki ustawowe pełnią funkcję waloryzacyjną, kompensując spadek wartości
należności pieniężnej wywołanej inflacyjnym wzrostem cen. Temu samemu celowi służy
wynikająca z art. 363 § 2 k.c. zasada ustalenia odszkodowania według cen z daty
orzekania. Z tej właśnie przyczyny odszkodowanie obliczone według cen z daty jego
ustalania, którą z reguły jest data orzekania, staje się wymagalne dopiero z datą
wyrokowania i dopiero od tej daty dłużnik pozostaje w opóźnieniu uzasadniającym zapłatę
odsetek (por. uchwała Sądu Najwyższego z 6 września 1994 r., III CZP 105/94, OSNC
1995/2/26; wyroki Sądu Najwyższego z 29 maja 2000 r., III CKN 823/98, Lex nr 51365; z 25
lipca 2002 r., III CKN 1331/00, Lex nr 56059; z 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/08, OSNC-ZD
2009/4/106; wyrok SN z 11 lutego 2010 r., I CSK 262/09, Lex nr 738077).
Zasada ta nie znajduje jednak zastosowania, gdy szczególne okoliczności
przemawiają za przyjęciem wysokości odszkodowania według cen istniejących w innej
chwili (art. 363 § 2 k.c.). Taka właśnie sytuacja zachodzi w rozpoznawanej sprawie, kiedy
wysokość szkody odpowiadająca utraconym korzyściom z tytułu wypłaconej w 2006 r.
dywidendy została już w tym czasie skonkretyzowana i pozostała niezmieniona aż do chwili
zamknięcia rozprawy przed Sądem drugiej instancji. W takim stanie rzeczy, uwzględniając
bezterminowy charakter odszkodowania pieniężnego, było ono płatne niezwłocznie
po wezwaniu do zapłaty, a opóźnienie w jego realizacji uzasadniało zasądzenie od
tego dnia odsetek za opóźnienie (art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c.).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną pozwanego, orzekając o kosztach postępowania na
podstawie art. 398 21
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1, 98, 99 k.p.c.
12