Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 200/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski
SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Oziębła
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie K. J. W.
skazanego z art. 229 § 4 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 29 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 6 lutego 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ł.
z dnia 30 kwietnia 2012 r.,
- uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym;
- zarządza zwrot na rzecz oskarżonego opłaty od kasacji.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 30 kwietnia 2012 r., K. J. W. został
uznany za winnego przestępstwa z art. 305 § 1 k.k. i art. 229 § 3 i 4 k.k. w zw. z art.
11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na podstawie art. 229 § 4 k.k. w zw. z art. 11 §
3 k.k. i art. 33 § 2 k.k. wymierzono mu karę 2 lat pozbawienia wolności oraz
grzywnę w rozmiarze 200 stawek dziennych przy ustaleniu, że wysokość jednej
stawki wynosi kwotę 50 zł.
Apelację od tego wyroku wnieśli – obrońca oskarżonego oraz na jego
niekorzyść, w zakresie dotyczącym orzeczenia o karze, prokurator. Po rozpoznaniu
tych apelacji, Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 6 lutego 2013 r., utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok, uznając obydwie apelacje za oczywiście bezzasadne.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca skazanego,
adwokat M. K., który na mocy art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił wyrokowi rażące
naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść wyroku, a polegające na
obrazie przepisów art. 433 § 2 k.p.k. oraz art. 457 § 3 k.p.k. poprzez brak
rozważenia wszystkich zarzutów apelacji oraz nieustosunkowanie się do nich przez
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł. w postępowaniu
odwoławczym.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Okręgowej w Ł.
wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Ustanowiony przez skazanego w postępowaniu kasacyjnym drugi obrońca z
wyboru, adwokat R. K., nadesłał do Sądu Najwyższego pismo procesowe, które
wpłynęło w dniu 1 sierpnia 2013 r. Zwrócił uwagę na możliwość wystąpienia w
sprawie bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art.
17 § 1 pkt 10 k.p.k. Jak wywodził, w postępowaniu przed Sądami obu instancji
doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie art.
17 § 1 pkt 10 k.p.k., polegającego na wydaniu wyroku skazującego wobec
oskarżonego K. W., pomimo istnienia ujemnej przesłanki procesowej w postaci
braku wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, w zakresie
przestępstwa z art. 305 § 1 k.k.
3
W konkluzji wniósł o uchylenie wyroków Sądów obydwu instancji i umorzenie
postępowania.
Obecny na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o
oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Należało przyznać rację obrońcom skazanego, że w niniejszym
postępowaniu wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439
§ 1 pkt 9 k.p.k. Ponieważ Sąd Najwyższy z urzędu uwzględnił zaistniałe uchybienie,
a z tego powodu zaszła konieczność uchylenia wyroku Sądu odwoławczego, nie
było potrzeby analizowania zarzutów kasacji obrońcy skazanego, gdyż byłoby to
zdecydowanie przedwczesne. Skazanemu W. przypisano przestępstwo z art. 305 §
1 k.k. i art. 229 § 3 i 4 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Nie ulega
wątpliwości, że czyn z art. 229 § 3 i § 4 k.k. jest przestępstwem ściganym z urzędu i
do zainicjowania postępowania karnego w tym zakresie nie jest wymagany wniosek
osoby uprawnionej o ściganie. Natomiast trafnie wskazuje obrońca skazanego, iż
czyn z art. 305 § 1 k.k., o ile pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ścigany może
być tylko na wniosek pokrzywdzonego (art. 305 § 3 k.k.).
W przedmiotowej sprawie pokrzywdzonym jest Agencja Rozwoju
Regionalnego S. A., w której akcjonariuszami są organy samorządu terytorialnego,
osoby prawne i osoby fizyczne (k. 17, tom I A/1). Żaden z Sądów rozpoznających
niniejszą sprawę nie dokonał tego rodzaju ustaleń, by spółka ta była spółką Skarbu
Państwa. Przeciwnie, nie ulega wątpliwości, iż zarówno prokurator, jak i Sądy
obydwu instancji, nie miały wątpliwości co do tego, że w części dotyczącej
zarzucanego oskarżonemu W. przestępstwa z art. 305 § 1 k.k. wymagany jest
wniosek o ściganie. Świadczy o tym chociażby fakt, że w toku postępowania
przygotowawczego prokurator odebrał taki wniosek od prezesa zarządu w/w spółki,
B. L. M., dodatkowo pouczając go o treści art. 12 k.p.k. (k. 57, tom I A/1).
Rzecz jednak w tym, że wniosek ten nie został złożony w sposób prawidłowy.
Zgodnie z art. 51 § 1 k.p.k. za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną,
czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu.
Powinien to więc być statutowy lub ustawowy organ osoby prawnej.
4
Na podstawie § 31 pkt 1 statutu Agencji Rozwoju Regionalnego S. A., do składania
oświadczeń i podpisywania w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch
członków zarządu lub jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (k. 26, tom I
A/1). Taki sposób reprezentacji łącznej pokrzywdzonej spółki odnotowany został
również w Krajowym Rejestrze Sądowym (k. 4, tom III C/1). W toku całego
postępowania karnego nie uzupełniono tego braku poprzez odebranie wniosku o
ściganie od drugiej osoby uprawnionej do reprezentowania pokrzywdzonej strony,
mimo, że nie było ku temu przeszkód prawnych. Należy podkreślić, iż w przypadku
osób uprawnionych do reprezentacji łącznej przyjmuje się, że ich oświadczenia
mogą być składane w różnym czasie, a nawet w taki sposób, że jedna z
uprawnionych osób złoży oświadczenie woli, a druga osoba fakt ten potwierdzi.
Dopiero złożenie zgodnych oświadczeń woli przez wszystkie uprawnione do łącznej
reprezentacji osoby pozwala na przypisanie oświadczenia spółce, a do tego czasu
oświadczenia woli poszczególnych reprezentantów spółki są pozbawione
doniosłości prawnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 sierpnia 2009 r., I
CSK 32/09, Lex Nr 528170; z dnia 4 listopada 1975 r., II CR 555/75, Lex Nr 1982;
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 28 października 2009 r., I KZP 23/09,
OSNKW 2009/Nr 12, poz. 104; z dnia 13 grudnia 2000 r., II KKN 75/00, Lex Nr
50928). Konkludując trzeba podkreślić, że w przypadku reprezentacji łącznej,
dopiero złożenie oświadczenia woli przez wszystkie uprawnione osoby pozwala
przyjąć, iż zostało złożone oświadczenie przez spółkę, a w konsekwencji, złożenie
oświadczenia przez jedną tylko osobę z grupy osób uprawnionych, pozbawione jest
skutków prawnych. Bez wątpienia, do tego rodzaju oświadczeń woli należy również
złożenie wniosku o ściganie przestępstw na gruncie prawa karnego procesowego
(art. 12 k.p.k.). A zatem przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić,
co następuje: w sytuacji, gdy ściganie przestępstwa popełnionego na szkodę
osoby prawnej, w tym spółki akcyjnej, uzależnione jest od złożenia wniosku o
ściganie, uprawnionym do złożenia takiego wniosku jest ujawniony
pokrzywdzony działający poprzez swoje organy statutowe. W przypadku
łącznej reprezentacji, złożenie wniosku tylko przez jedną z uprawnionych
osób, powoduje jego bezskuteczność prawną. Brak ten może być jednak
5
konwalidowany w toku dalszego postępowania, aż do chwili prawomocności
orzeczenia.
Ponieważ jednak w przedmiotowej sprawie wniosek o ściganie złożył tylko
prezes zarządu spółki, bez stosownego współdziałania drugiego członka zarządu
lub prokurenta, to zaistniało uchybienie określone w art. 439 § pkt 9 k.p.k. w zw. z
art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. w postaci braku wniosku o ściganie pochodzącego od
uprawnionej osoby, w części odnoszącej się do czynu z art. 305 § 1 k.k.
Zważywszy na względny charakter tej negatywnej przesłanki procesowej,
wobec możliwości złożenia wniosku o ściganie aż do upływu okresu przedawnienia,
uznał Sąd Najwyższy za wystarczające uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. Prowadząc ponowne postępowanie Sąd ten zważy,
czy możliwe będzie konwalidowanie uchybienia w postaci braku wniosku
uprawnionego organu strony pokrzywdzonej (przy wymaganej łącznej
reprezentacji), w zakresie dotyczącym zarzutu z art. 305 § 1 k.k.
Za błędne natomiast należy uznać stanowisko obrońcy, że wobec
przedmiotowego uchybienia, umorzeniu winno podlegać całe postępowanie karne
w stosunku do skazanego W. Należy pamiętać, iż zarzucono mu czyn stanowiący
jedno przestępstwo podlegające kwalifikacji kumulatywnej w ujęciu art. 11 § 1 i 2
k.k. i wyczerpujące znamiona przestępstwa ściganego na wniosek (art. 305 § 1 k.k.)
oraz ściganego z urzędu (art. 229 § 3 i 4 k.k.). Jak już podniesiono, brak
powyższego wniosku może być usunięty w toku ponownego postępowania
odwoławczego. Natomiast na wypadek niemożności konwalidacji uchybienia i braku
wniosku o ściganie, praktyka wypracowała konstrukcję pomijania w opisie czynu i
jego kwalifikacji prawnej elementów przestępstwa wnioskowego, które to
pominięcie jest równoznaczne z brakiem wszczęcia postępowania lub umorzeniem
postępowania wszczętego, w części odnoszącej się do tegoż przestępstwa.
Kierując się przedstawionymi powyżej względami, Sąd Najwyższy orzekł jak w
niniejszym wyroku.