Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 25/13
POSTANOWIENIE
Dnia 30 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie ze skargi pozwanej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego nakazu zapłaty
Sądu Rejonowego w W.
z dnia 11 grudnia 2009 r.,
w sprawie z powództwa B. S.
przeciwko I. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2014 r.,
odrzuca skargę.
2
UZASADNIENIE
W pozwie z dnia 31 sierpnia 2009 r. powód B. S. wniósł o zasądzenie od
pozwanej I. S. kwoty 16 408 zł z 8% odsetek od 1998 r. Podniósł, że prawomocnym
wyrokiem Sądu Rejonowego w G. został orzeczony rozwód małżeństwa stron i
zasądzono na rzecz powódki alimenty, które były ściągane przez Komornika Sądu
Rejonowego w W. w sprawie … 109/07. Podniósł, że pozwana wprowadziła w błąd
Sąd, jak i Komornika polegający na podaniu nieprawdziwych twierdzeń, że nie
może pracować i w związku z tym jest bez środków do życia.
Nakazem zapłaty z dnia 11 grudnia 2009 r. referendarz sądowy Sądu
Rejonowego w W. uwzględnił powództwo i zarządził doręczenie go stronom -
pozwanej wraz z odpisem pozwu i z pouczeniem.
Skarżąca I. S. wniosła w tej sprawie do Sądu, pismo z dnia 6 sierpnia 2010 r.
o następującej treści: „w związku z otrzymanym zawiadomieniem o wszczęciu
egzekucji wydanym na podstawie nakazu zapłaty z dnia 11.12.2009 r.,
zaopatrzonym w klauzulę wykonalności z dnia 17.5.2010, proszę o informację
z jakiego tytułu został wydany ww. nakaz. Informacja ta jest mi niezbędna do
dalszych czynności przeciwegzekucyjnych. Jednocześnie informuję, że jestem
osobą całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, wymagającą stałej
pomocy osoby trzeciej i nie jestem stanie osobiście podejść do sądu w celu
uzyskania powyższych informacji”.
W skardze z dnia 15 grudnia 20011 r. o stwierdzenie niezgodności z prawem
tego nakazu zapłaty skarżąca podniosła, że jego wydanie narusza podstawowe
zasady porządku prawnego. Sprawa powinna być rozpoznana przez Wydział
Rodzinny jako roszczenie o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego
(art. 138 k.r.o.). Wydanie nakazu w świetle wskazanych twierdzeń powoda
stanowiło drastyczne naruszenie art. 499 pkt 2 k.p.c. Treść pozwu nie dawała
podstawy do wniosku, aby jego żądanie było uzasadnione, a tym samym, aby
istniała podstawa do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Nie było też żadnej podstawy do uznania, że odsetki mają charakter umowny, a ich
wysokość powinna wynosić 8%. Skarżąca zarzuciła także, że zasądzona nakazem
3
na rzecz powoda kwota stanowi sumę wyegzekwowanych na podstawie wyroku
rozwodowego na jej rzecz alimentów począwszy od dnia 1 stycznia 1998 r.
Wskazała, że doznała szkody na skutek wydania zaskarżonego nakazu,
bowiem na jego podstawie powód wszczął postępowanie egzekucyjne i w związku
z tym komornik przystępuje do wyegzekwowania należności głównej, wyliczonych
odsetek na dzień 15 lipca 2010 r, w kwocie 16 467,46 zł oraz kosztów w kwocie
4 950,29 zł. Podniosła, że zaskarżony nakaz zapłaty nie podlega zaskarżeniu
w drodze innych środków prawnych, jak również brak ustawowej podstawy
do złożenia skargi o wznowienie postępowania.
Wniosła o stwierdzenie, że zaskarżony nakaz jest niezgodny z art. 138 k.r.o.
i art. 499 pkt 2 oraz art. 233 § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie od powoda na rzecz
pozwanej kosztów postępowania według norm przewidzianych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ze względu na regulację zawartą w art. 3532
k.p.c. w literaturze i judykaturze
przyjęto, że przedmiotem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia może być także, na takich samych zasadach jak wyrok
sądu pierwszej instancji nakaz zapłaty (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 15 listopada 2011 r., OSNC-ZD 2013, nr A, poz. 10).
Przesłanką rozpoznania skargi jest wcześniejsze przyjęcie jej do
rozpoznania. Sąd Najwyższy jest związany postanowieniem o jej przyjęciu do
rozpoznania tj. nie może tego orzeczenia zmienić czy uchylić. Może jednak skargę
odrzucić, gdy oceni że zachodzą podstawy do jej odrzucenia, które nie zostały
wcześniej dostrzeżone. W literaturze zwrócono uwagę, że najczęściej chodzi tu
o przesłanki określone w art. 4248
§ 2 k.p.c., gdyż dopiero w czasie jej
rozpoznawania zwykle wychodzi na jaw, że zmiana zaskarżonego orzeczenia
w drodze innych środków prawnych była lub jest możliwa albo, że nie zachodzi
wyjątek o jakim mowa w art. 4241
§ 2 k.p.c.
Kluczowa z tego punktu widzenia była ocena skuteczności doręczenia
skarżącej odpisu nakazu zapłaty, wraz z pozwem i dołączonymi do niego
dokumentami. Przesyłka została przesłana pozwanej jako polecona za
pośrednictwem poczty w dniu 4 stycznia 2010 r.. Z dowodu doręczenia (k. 38 akt
głównych) wynika, że jej doręczenia, ze względu na niezastanie adresata
4
dokonano w sposób określony w art. 139 k.p.c. Po dwukrotnym awizowaniu
przesyłka została zwrócona sądowi przez Urząd Pocztowy w W. w dniu 5 lutego
2010 r.
Artykuł 139 § 1 k.p.c. dopuszcza tzw. prawną fikcję doręczenia, albowiem
adresat w rzeczywistości nie otrzymuje przesyłki sądowej; stwarzane są
tylko szanse odbioru tej przesyłki w terminach siedmiodniowych liczonych od dnia
następnego po złożeniu pisma sądowego w urzędzie pocztowym i zawiadomieniu
o tym adresata (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 r.,
III CKN 1246/99, LEX nr 530732). Fikcję tę strona może obalić, jeżeli
wykaże, że z przyczyn od niej niezależnych, o tym zawiadomieniu nie wiedziała
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1970 r., I PZ 53/70,
OSNC 1971, nr 6, poz. 100, z 8 marca 2005 r., IV CZ 6/05, LEX nr 603429). Innymi
słowy jest to domniemanie faktyczne, które może być obalone przez wykazanie,
że adresat o nadejściu przesyłki nie wiedział lub nie miał możliwości jej odebrania
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2005 r., II PK 124/04
LEX nr 602690)
Mając na uwadze wykazany dokumentacją lekarską stan zdrowia
psychicznego skarżącej i wykazanie, że jej choroba może wpływać na
funkcjonowanie pacjentki w życiu codziennym, oraz jej zachowanie
przy wcześniejszym zwrocie postanowienia o zwolnieniu powoda od opłaty
sądowej od pozwu (zwróciła przesyłkę z adnotacją „nie interesuje mnie sąd”),
należało dojść do wniosku, iż nie była w stanie rozeznać wtedy swego
postępowania. Skarżąca nie miała więc obiektywnej możliwości odebrania przesyłki
i w rezultacie doręczenie skarżącej przesyłki z dnia 4 stycznia 2010 r. nie
było skuteczne.
W judykaturze, o ile chodzi o doręczenie nakazu zapłaty, zwrócono uwagę
na konieczność zachowania przez sąd szczególnej ostrożności w sięganiu do
zastępczego doręczenia tego orzeczenia (por. postanowienie Sadu Najwyższego
z dnia 21 grudnia 1999 r., III CKN 645/99, LEX nr 529740). Skoro nie nastąpiło
skuteczne doręczenie nakazu zapłaty, to także nie było skuteczne doręczenie
odpisu pozwu i dołączonych do niego dokumentów. Niedołączenie w postępowaniu,
w którym nakaz został wydany tych dokumentów, nie wywołuje skutków doręczenia
5
(orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1964 r., II CZ 79/64, OSNCP
1965, nr 7-8, poz.132). Bieg terminu dwutygodniowego do wniesienia sprzeciwu
(art 502 § 1 k.p.c.) rozpoczyna się od skutecznego doręczenia pozwanemu
nakazu zapłaty. Bez znaczenia jest, że pozwany dowiedział się w inny sposób
o jego wydaniu, jak również brał udział w innych postępowaniach z nim związanych
(por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1963 r., II CZ 134/63,
OSNCP 1965, nr 1, poz. 5). Wykładnia ta prowadzi do wniosku, że zachodzi
potrzeba ponownego - skutecznego doręczenia skarżącej nakazu zapłaty wraz
z odpisem pozwu i odpisami dokumentów stanowiącymi jego załączniki,
co w rezultacie daje możliwość zaskarżenia nakazu zapłaty z dnia 11 grudnia
2009 r. sprzeciwem.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest środkiem wyjątkowym i sformalizowanym. Z tego względu wszystkie jej
wymagania konstrukcyjne określone w art. 4245
§ 1 k.p.c. należy interpretować
ściśle. Do omawianej kategorii wymagań należy między innymi wykazanie,
że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych
nie jest możliwe (art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.) oraz uprawdopodobnienie wyrządzenia
szkody spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego dotyczy (art. 4245
§ 1 pkt 4).
Pojęcie środek prawny (remedium iuris) jest pojęciem szerszym od
wyrażenia środki zaskarżenia. Obejmuje zatem nie tylko np. sprzeciw od nakazu
zapłaty czy apelację, powództwo opozycyjne, czy powództwo oparte na art. 138
k.r.o., ale i wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu. W ramach
wymagania skargi określonego w art. 4245
§ 1 pkt 5 k.p.c. skarżący musi wykazać,
że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie
jest możliwe (art. 4241
§ 2 in fine). Musi więc w tej materii przedstawić
wyczerpujący wywód (wymienić wszystkie środki i uzasadnić dlaczego nie służą),
w którym powinien dowieść wystąpienie tej przesłanki. Skarga nie zawiera takiego
wywodu, skoro skarżąca w tej materii wskazała jedynie „nakaz nie podlega
wzruszeniu w drodze innych środków prawnych jak również brak ustawowej
podstawy do złożenia skargi o wznowienie postępowania”. Nie wymienia i nie
6
rozważa kwestii wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty, czy też środka w postaci
przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu.
Skarga nie spełnia także wymagania określonego w art. art. 4245
§ 1 pkt 4
k.p.c. Uwzględnienie skargi i stwierdzenie, że prawomocne orzeczenie jest
niezgodne z prawem, ma charakter prejudykatu, gdyż stwarza możliwość
dochodzenia od państwa odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez jego
wydanie. Z tego względu spełnienie tego wymagania polega na wskazaniu rodzaju
i rozmiaru szkody. Wywód ten powinien także zawierać informację dotyczącą czasu
jej powstania i określać związek przyczynowy z wydaniem orzeczenia niezgodnego
z prawem. Nie jest spełnieniem tego wymagania odwołanie się do szkody
niesprecyzowanej, hipotetycznej, czy też mogącej powstać w przyszłości
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2005 r., III CNP 4/05,
OSNC 2006, nr 1, poz. 16, z dnia 31 stycznia 2006 r., IV CNP 38/05, OSNC 2006,
nr 7-8, poz. 141 i z dnia 27 października 2005 r., V CNP 28/05, niepublikowane).
W chwili wnoszenia skargi szkoda musi już istnieć co oznacza, że nie
wystarczy zagrożenie jej wystąpienia albo przewidywanie, czy nawet pewność
co do tego, że rzeczywiście zostanie wyrządzona. W związku z tym, wskazywane
przez skarżącego „pasywa” w jego majątku wynikające z tytułu wykonawczego,
którym jest zaskarżone orzeczenie, jest niewystarczające, podobnie jak
skierowanie go do egzekucji. Szkoda więc w omawianym znaczeniu powstaje
dopiero po wykonaniu tytułu wykonawczego. Jak trafnie podniesiono w literaturze
stanowisko to odpowiada poglądowi Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,
że szkoda powstała w wyniku naruszenia prawa unijnego musi być rzeczywista
i pewna (por. wyrok z 17 marca 1976 r., nr 67/75, lesieur Cotelle et Assicies, Lexis
Nexis nr 1156935). W skardze w ogóle nie uprawdopodobniono szkody we
wskazany sposób, skoro nie określono jej kwotowo, ani też nie wskazano jakoby
zasądzoną zaskarżonym wyrokiem należność skarżący uiścił nawet w części.
Ze wskazanych względów na podstawie określonej w art. 4248
§ 1 i 2 k.p.c.
orzeczono jak w sentencji.
j
7