Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 142/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa Banku […] S.A.
przeciwko S. G. i M. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego S. G. od wyroku Sądu Okręgowego
w K.
z dnia 15 listopada 2012 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od pozwanego S. G. na rzecz strony powodowej
kwotę 1 817 ( jeden tysiąc osiemset siedemnaście ) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w S. w dniu 7 grudnia 2009 r. wydał, zgodnie z żądaniem
pozwu, nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w którym nakazał, aby pozwani
M. W. i S. G. zapłacili solidarnie powodowi Bankowi […] kwotę 53.697,88 zł z
odsetkami ustawowymi od kwoty 15.775,81 zł od dnia 16 października 2009 r. do
dnia zapłaty oraz orzekł o kosztach procesu. Po rozpoznaniu zarzutów
wniesionych od tego nakazu zapłaty przez pozwanych, wyrokiem z dnia 30 kwietnia
2012 r., Sąd Rejonowy uchylił nakaz zapłaty w części dotyczącej rozstrzygnięcia
o kosztach procesu, utrzymując nakaz zapłaty w mocy w pozostałej części. Nadto
zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 4.289 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 25 czerwca 2002 r. pozwany M. W.
zawarł z powodem umowę pożyczki odnawialnej na czas nieokreślony, w której
Bank zobowiązał się udzielić pozwanemu pożyczki odnawialnej do wysokości
50.000 zł. Pożyczkobiorca złożył jednocześnie stałe zlecenie przelewów środków w
wysokości 2.500 zł z rachunku osobistego nr […] na rachunek pożyczki odnawialnej
nr […], realizowanych 17-tego dnia każdego miesiąca w okresie trwania umowy,
począwszy od dnia 17 lipca 2002 r., zgodnie z udzielonym przez pozwanego stałym
zleceniem płatniczym. W umowie przewidziano, że oprocentowanie pożyczki w dniu
zawarcia umowy wynosi 17,90% według stopy zmiennej w stosunku rocznym.
Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było poręczenie udzielone przez pozwanego S. G.
Pozwany M. W. zawarł umowę pożyczki odnawialnej z zamiarem zainwestowania
środków pieniężnych uzyskanych na podstawie tej umowy w działalność
gospodarczą w ramach współpracy ze spółką o nazwie K., której współwłaścicielem
i jednym z dyrektorów był S. G. Uruchomienie pożyczki nastąpiło w dniu 28
czerwca 2002 r. przez przelew kwoty 50.000 zł z rachunku pożyczki odnawialnej na
konto S. G. i E. G. W dniach: 17 lipca oraz 17 sierpnia 2002 r., w ramach stałego
zlecenia, pozwany dokonał częściowej spłaty pożyczki w kwotach dwa razy po
2.500 zł. Pozwany M. W. z tytułu umowy pożyczki dokonał wpłat na rzecz powoda:
kwoty 3.000 zł w dniu 27 lutego 2006 r., kwoty 3.000 zł w dniu 14 czerwca 2006 r.,
kwoty 3.000 zł w dniu 12 lipca 2006 r., kwoty 11.000 zł w dniu 19 lipca 2006 r.,
3
kwoty 10.000 zł w dniu 7 sierpnia 2006 r., kwoty 10.000 zł w dniu 27 października
2006 r., kwoty 5.000 zł w dniu 30 listopada 2007 r. oraz kwoty 5.000 zł w dniu 14
lutego 2008 r. Pismem z dnia 12 sierpnia 2009 r., skierowanym do pozwanego M.
W. i doręczonym mu w dniu 31 sierpnia 2009 r., powód wezwał pozwanego do
zapłaty kwoty 53,697,88 zł tytułem zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki w
terminie do dnia 18 września 2009 r. Pismem z dnia 12 sierpnia 2009 r.,
skierowanym do pozwanego S. G. i doręczonym w dniu 20 sierpnia 2009 r., powód
wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 53.697,88 zł tytułem uregulowania
zobowiązania wynikającego z poręczenia umowy o pożyczkę odnawialną.
Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za uzasadnione na podstawie art.
720 § 1 k.c. Wydanie przedmiotu pożyczki nastąpiło przez otwarcie kredytu na
rachunku bankowym - rachunku pożyczki odnawialnej. Dokonując spłaty kwoty
kapitału pożyczki, pozwany M. W. uznał zaciągnięte zobowiązanie w całości. Przed
wniesieniem pozwu – w dniu 26 listopada 2009 r. - nie upłynął jeszcze termin
przedawnienia dochodzonego roszczenia. Zdaniem Sądu Rejonowego, w sprawie
nie znajduje zastosowania przepis art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., który stanowi
wyjątek od wyrażonej w zdaniu pierwszym art. 120 § 1 k.c. reguły łączącej
rozpoczęcie biegu przedawnienia z nadejściem dnia wymagalności roszczenia i
dotyczy zobowiązań bezterminowych. Natomiast zobowiązania wynikające z
umowy pożyczki odnawialnej nie miały charakteru bezterminowych, bowiem termin
obowiązywania tej umowy został określony na datę ukończenia przez
pożyczkobiorcę 59 roku życia. Termin wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki
został określony w § 5 ust. 2 ogólnych warunków udzielania i spłaty pożyczek
odnawialnych w B. S.A. Zgodnie z tym postanowieniem, całkowita spłata limitu
zadłużenia wymagana jest, co do zasady, do końca miesiąca, w którym
pożyczkobiorca kończy 59 rok życia. W świetle wskazanego wyżej postanowienia,
roszczenie o zwrot pożyczki stało się wymagalne w dniu 13 sierpnia 2008 r., tj. w
dacie ukończenia przez pozwanego M. W. 59 roku życia. W ocenie Sądu
Rejonowego, za przyjęciem wymagalności zobowiązania wynikającego z pożyczki
odnawialnej przemawia już sama istota takiej pożyczki wyrażona w punkcie 5
umowy, zgodnie z którym pożyczkobiorcy przysługiwało prawo w okresie
obowiązywania umowy do wielokrotnego zaciągania i spłaty pożyczki odnawialnej
4
do wysokości przyznanego limitu zadłużenia. Odpowiedzialność pozwanego S. G.
wynikała z art. 881 k.c.
Sąd Rejonowy ustalił, iż roszczenie zostało wykazane także co do wysokości.
Kwota kapitału 50.000 zł została zapłacona w całości. Jednakże, zgodnie z umową
z dnia 25 czerwca 2002 r., pożyczka odnawialna była oprocentowana. Zgodnie
z § 1 ust. 1 ogólnych warunków odsetki od kwoty wykorzystanego limitu
zadłużenia naliczane są za każdy dzień korzystania z pożyczki odnawialnej
i pobierane będą w okresach miesięcznych (w dniu realizacji stałego zlecenia
płatniczego czyli 17 dnia każdego miesiąca) z przyznanego limitu zadłużenia,
powodując jego wykorzystanie. Ponadto, zgodnie z § 5 ust. 6 ogólnych warunków
udzielania i spłaty pożyczek odnawialnych w B. S.A., odsetki naliczane były także
od zadłużenia przeterminowanego, tj. od niespłaconego kapitału oraz odsetek
wynikających z umowy (kapitałowe). Powód przedłożył szczegółowe wyliczenie
kwoty dochodzonych odsetek umownych i odsetek za zwłokę, z którego wynika,
że do zapłaty z tytułu kapitałowych odsetek umownych pozostała kwota 15.775,81
zł, natomiast z tytułu odsetek za zwłokę do zapłaty pozostała kwota 37.402,07 zł.
Podstawę prawną roszczenia o zapłatę niespłaconych opłat i prowizji
w kwocie 520 zł stanowił natomiast zapis punktu 3 umowy o pożyczkę odnawialną.
Wyrokiem z dnia 15 listopada 2012 r., Sąd Okręgowy oddalił apelację
pozwanych, podzielając ustalenia faktyczne oraz ich ocenę prawną dokonaną przez
Sąd pierwszej instancji. Za nietrafne uznał stanowisko pozwanych, że termin biegu
przedawnienia roszczenia o zwrot pożyczki należy liczyć od dnia 28 września 2002
r. albowiem z tą datą powód winien rozwiązać umowę. Z treści § 5 pkt 3 umowy
wynikało prawo, a nie obowiązek Banku do wypowiedzenia umowy, co nie
oznaczało wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki z upływem terminu
wypowiedzenia liczonego od chwili, gdy powód mógł wypowiedzieć umowę.
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniósł pozwany S. G. W ramach
podstawy kasacyjnej z art. 3981
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił naruszenie art. 118 k.c. i
120 k.c. przez uznanie, że nie doszło do przedawnienia roszczenia dochodzonego
pozwem oraz naruszenie art. 6 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie. W
ramach podstawy kasacyjnej z art. 3981
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzucił naruszenie art. 129
5
k.p.c. przez jego niezastosowanie i brak zobowiązania strony powodowej do
przedłożenia oryginału dokumentu, który był podstawą rozstrzygnięcia w sprawie
oraz art. 328 § 2 k.p.c. przez nie odniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego
orzeczenia do wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji. Pozwany wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, tj. o zmianę
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 30 kwietnia 2012 r. przez uchylenie w stosunku
do pozwanego S. G. nakazu zapłaty z dnia 7 grudnia 2009 r. i oddalenie
powództwa w stosunku do tego pozwanego oraz zmianę orzeczenia w zakresie
kosztów procesu przez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego S. G. kosztów
procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 129 k.p.c. Zgodnie z art. 129 § 1
k.p.c., strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie
przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą. Według
natomiast art. 129 § 2 k.p.c., zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć
odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez
notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego
adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa. Natomiast art. 129 § 4 k.p.c. przewiduje, że jeżeli jest
to uzasadnione okolicznościami sprawy, sąd, na wniosek strony albo z urzędu,
zażąda od strony składającej odpis dokumentu, o którym mowa w § 2, przedłożenia
oryginału dokumentu. W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji powód
przedstawił kserokopię duplikatu przelewu z dnia 28 czerwca 2002 r. środków
pieniężnych na rachunek pożyczki odnawialnej potwierdzającego uruchomienie
pożyczki. Na wniosek strony pozwanej Sąd Rejonowy postanowieniem wydanym
na rozprawie w dniu 10 czerwca 2010 r. (k. 135) zobowiązał powoda do
przedłożenia oryginału tego dokumentu. W wykonaniu tego zobowiązania powód w
piśmie procesowym z dnia 24 czerwca 2010 r. (k. 141) oświadczył jednak, że nie
posiada już tego dokumentu. W tych okolicznościach nie sposób zarzucić Sądowi
drugiej instancji, że rozpoznając apelacje pozwanych, ponownie nie zobowiązał
strony powodowej do przedłożenia dokumentu, którego powód, według jego
6
oświadczenia, już nie posiadał. W zaistniałej sytuacji procesowej zarówno Sąd
pierwszej instancji, jak również Sąd Okręgowy oceniły wiarygodność i moc
przedłożonego duplikatu na podstawie reguł zawartych w art. 233 § 1 k.p.c. przy
uwzględnieniu całokształtu dowodów przeprowadzonych w sprawie. Ze względu na
treść przepisu art. 3983
§ 3 k.p.c. kontrolą kasacyjną nie może być objęta ocena
dowodów dokonana przez sądy meriti. W konsekwencji za bezzasadny należy
uznać zarzut naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 233 § 2 k.p.c. przez
niezastosowanie w ustalonych wyżej okolicznościach art. 233 § 2 k.p.c. do oceny
znaczenia odmowy przedstawienia przez stronę powodową dowodu w postaci
duplikatu przelewu kwoty 50.000 zł w następstwie czego doszło także, zdaniem
skarżącego, do naruszenia art. 6 k.c. przez nieuwzględnienie, że na powodzie
spoczywał ciężar dowodu, iż wydał pozwanemu M. W. środki pieniężne w kwocie
50.000 zł. Tylko ubocznie dodać należy, że fakt przelania kwoty 50.000 zł na
rachunek pożyczki odnawialnej został ustalony w sprawie nie tylko na podstawie
kserokopii dokumentu przelewu, lecz także na podstawie innych dowodów oraz
przy uwzględnieniu niespornych okoliczności dotyczących dokonywania przez
pozwanego M. W. spłat tej pożyczki.
Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. skoro ani w jego treści,
ani w uzasadnieniu skargi kasacyjnej nie sprecyzowano, jakie zarzuty apelacji
pozwanego zostały pominięte przez Sąd drugiej instancji oraz czy i z jakiej
przyczyny uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik postępowania. Poza
tym, skuteczne zarzucenie sądowi drugiej instancji pominięcia rozpoznania części
zarzutów apelacyjnych wymaga podniesienia w podstawie skargi kasacyjnej z art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., gdyż właśnie ten przepis,
a nie art. 328 § 2 k.p.c. określa zakres kognicji sądu drugiej instancji, obejmującej
także obowiązek rozpoznania zarzutów apelacji. Naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. – którego skarżący zaniechał również podać w podstawie skargi
kasacyjnej – jest bowiem konsekwencją naruszenia przez sąd drugiej instancji art.
378 § 1 k.p.c.
Zarzut naruszenia art. 118 i art. 120 k.c. pozwany uzasadnił błędnym,
w świetle postanowienia § 5 ogólnych warunków udzielania i spłaty pożyczek,
ustaleniem terminu wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki. Ustalenie przez
7
Sądy obu instancji terminu wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki nastąpiło
z uwzględnieniem wyniku wykładni postanowień umowy - których ogólne warunki
udzielenia i spłaty pożyczek były integralną częścią - według której strony
przewidziały jedynie uprawnienie, a nie obowiązek wypowiedzenia umowy kredytu
przez powoda w razie ziszczenia się warunków przewidzianych w § 5 ogólnych
warunków. Brak w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 65 k.c. oznacza,
że dokonana w sprawie przez Sądy wykładnia umowy nie podlega kontroli
w postępowaniu kasacyjnym. Według tej interpretacji, dopóki powód nie skorzystał
z uprawnienia do wypowiedzenia umowy, dopóty termin wymagalności roszczenia
był określony w umowie i przypadał na dzień 13 sierpnia 2008 r., tj. datę
ukończenia przez pozwanego M. W. 59 roku życia. Skoro więc termin
wymagalności roszczenia o zwrot przedmiotu pożyczki był określony w umowie, to
nie miał do niego zastosowania przepis art. 120 § 1 zd. drugie k.c., dotyczący
jedynie roszczeń, których termin wymagalności nie jest określony w czynności
prawnej, ustawie bądź nie wynika z właściwości zobowiązania, a w konsekwencji
do powstania stanu wymagalności roszczenia niezbędne jest podjęcie określonej
czynności przez uprawnionego. Nie dotyczy to takiej sytuacji, w której termin
wymagalności roszczenia jest określony, natomiast może on zostać skrócony
w razie podjęcia przez wierzyciela czynności, do której jest on jedynie uprawniony,
np. wypowiedzenia umowy. W takim bowiem przypadku od prawno-kształtującej
czynności wierzyciela nie zależy powstanie stanu wymagalności roszczenia, lecz
jedynie powstanie stanu jego wcześniejszej wymagalności. Przesądza to
o bezzasadności podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa
materialnego.
Ubocznie tylko należy podnieść, że zarzuty skargi kasacyjnej wiązały zarzut
naruszenia prawa materialnego wyłącznie z wadliwym przyjęciem przez Sąd
Apelacyjnym, iż w chwili wniesienia pozwu nie było przedawnione roszczenie
o zwrot pożyczki, a w konsekwencji również akcesoryjne wobec niego roszczenie
o zapłatę odsetek, które składały się na kwotę dochodzą pozwem. Tymczasem
wymagalność roszczenia o odsetki może przypadać na inny termin niż
wymagalność roszczenia głównego, a w konsekwencji również w innym terminie
8
może przedawnić się roszczenie o odsetki. W skardze kasacyjnej nie zawarto
jednak jakichkolwiek zarzutów odnoszących się do wskazanych wyżej kwestii,
której rozpoznanie przez Sąd Najwyższy z urzędu nie było możliwe z uwagi na
treść przepisu art. 39813
§ 3 k.p.c.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie 98 § 1 i 3, art. 99
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. przy uwzględnieniu przepisów § 12 ust. 4 pkt
2 w zw. z § 2 ust. 2 i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 490).
es