Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt II CSK 367/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa Miasta P.
przeciwko A. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2014 r.
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 października 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo o zapłatę tytułem zwrotu
bonifikaty, skierowane przeciwko córce pierwotnej nabywczyni lokalu
mieszkalnego. Ustalił, że matka pozwanej w dniu 9 listopada 2006 r. nabyła
w formie aktu notarialnego od strony powodowej odrębną własność lokalu
mieszkalnego za kwotę 7.857,20 zł, uzyskując bonifikatę, od jego wartości
rynkowej w łącznej kwocie 75.105,70 zł. Umową z dnia 6 lutego 2007 r. matka
pozwanej darowała pozwanej prawo własności tego lokalu mieszkalnego. Z kolei
pozwana w dniu 3 grudnia 2010 r. zbyła ten lokal osobie trzeciej, którego cenę
strony tej umowy ustaliły na 200.000 zł. W dniu 14 grudnia 2010 r. pozwana
nabyła od spółki z o.o. „R.” inny lokal mieszkalny ustalając jego cenę na 330.000 zł.
Ponadto Sąd ustalił, że pozwana jest właścicielką innego lokalu mieszkalnego,
który nabyła od strony powodowej w 2005 r. korzystając z bonifikaty.
W ocenie Sądu pierwszej instancji o zasadności powództwa przesądza
obowiązek pozwanej wynikający z art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 2b u.g.n.,
ponieważ zwolnienie z tego obowiązku wynikające z art. 68 ust. 2a u.g.n. znajduje
zastosowanie wyłącznie do pierwotnych nabywców nieruchomości wskazanych
w art. 68 ust. 2 u.g.n., a nie do osób im bliskich.
Apelację pozwanej oddalił Sąd drugiej instancji, uznając art. 68 ust. 2b w zw.
z art. 68 ust. 2 u.g.n. za niebudzące wątpliwości źródło zobowiązania pozwanej
wobec strony powodowej. W ocenie Sądu odwoławczego, fakt sprzedaży lokalu
przez pozwaną osobie trzeciej po dniu wejścia w życie art. 68 ust. 2b u.g.n.
uzasadnia zastosowanie tego przepisu wobec pozwanej, a to z uwagi na brak
przepisów intertemporalnych wyłączających zastosowanie art. 68 ust. 2b do osób
bliskich pierwotnego nabywcy, które nabyły lokal przed wejściem tego przepisu
w życie. Sąd drugiej instancji uznał, że odesłanie wynikające z art. 68 ust. 2b u.g.n.
odnosi się tylko i wyłącznie do art. 68 ust. 2 u.g.n., przewidującego wyjątki od
zasady zwrot bonifikaty przez pierwotnego nabywcę lokalu.
Wskazując na cel instytucji bonifikaty jako służącej zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych pierwotnego nabywcy łącznie z możliwością rozporządzenia
3
przez niego nieruchomością na rzecz osoby bliskiej bez obowiązku zwrotu
bonifikaty, Sąd Apelacyjny uznał tę regulację za wystarczającą preferencję dla osób
bliskich. Swoiste „podwójne premiowanie” osób bliskich w postaci uzyskania
korzyści majątkowej w wysokości bonifikaty przyznanej pierwotnemu nabywcy
uznał Sąd odwoławczy za niczym nieusprawiedliwione uprzywilejowanie osób
bliskich w stosunku do innych uczestników obrotu.
Bezzasadność zarzutu naruszenia art. 5 k.c. uzasadnił Sąd drugiej instancji
tym, że okoliczność, iż pozwana nie naruszyła zasad współżycia społecznego nie
może skutkować przyjęciem, że naruszyła je strona powodowa.
Pozwana zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, formułując
zarzuty mieszczące się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej. Skarżąca
zarzuciła niewłaściwą wykładnię art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 2b ustawy
z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. 2010 r.,
Nr 102, poz. 651), zwanej dalej u.g.n., a także - z ostrożności procesowej -
niezastosowanie art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n. Wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i wydanie wyroku reformatoryjnego oddalającego powództwo, ewentualnie
o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna pozwanej zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności
pierwszego ze sformułowanych w niej zarzutów naruszenia prawa materialnego,
a mianowicie błędnej wykładni art. 68 ust. 2 w zw. z art. 68 ust. 2b u.g.n.
Chybiony okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n.
poprzez jego niezastosowanie do osoby bliskiej pierwotnego nabywcy. Przepis
ten zwalnia z przewidzianego w art. 68 ust. 2 u.g.n. obowiązku zwrotu kwoty
równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji, bez bliższego określenia w nim
podmiotowego zakresu jego zastosowania. Jednakże w judykaturze
stanowczo przesądzono, że nabywcą nieruchomości, o którym mowa w art. 68 ust.
2 u.g.n. przed nowelizacją ustawy dokonanej z mocą obowiązującą od dnia
22 października 2007 r. jest wyłącznie kupujący nieruchomość od Skarbu Państwa
lub jednostek samorządu terytorialnego, określany także mianem „pierwotnego
4
nabywcy nieruchomości” (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 11 kwietnia
2008 r., III CZP 1320/07, OSNC 2008/10/108). W świetle wykładni normy art. 68
ust. 2 u.g.n. obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie, w okresie
przed nowelizacją ustawy dokonaną w 2007 r., obciążał więc wyłącznie
pierwotnego nabywcę nieruchomości, a nie także osobę jej bliską, nabywającą
następnie ten lokal.
Rację ma więc Sąd odwoławczy o tyle, że przewidziane w art. 68 ust. 2a
u.g.n. przesłanki zwalniające wyjątkowo z obowiązku zwrotu kwoty równej
udzielonej bonifikacie mają zastosowanie w odniesieniu do pierwotnego nabywcy
nieruchomości, a nie do osób mu bliskich, ponieważ jest to przepis szczególny
i jako taki nie może być interpretowany rozszerzająco, także w odniesieniu do
podmiotowego zakresu jego zastosowania. W tej sytuacji przesłanki zawarte w art.
68 ust. 2a u.g.n. o preferencyjnym dla jego adresata charakterze mogą
mieć zastosowanie wyłącznie do pierwotnego nabywcy nieruchomości, a ponieważ
pozwana nie była takim pierwotnym nabywcą, przeto zarzut niezastosowania przez
Sąd odwoławczy wymienionego ostatnio przepisu ocenić należało jako bezzasadny.
Odmiennie natomiast należało ocenić zarzut naruszenia art. 68 ust. 2 w zw.
z art. 68 ust. 2b u.g.n. poprzez jego niewłaściwą wykładnię. Obowiązek
zwrotu kwoty równej udzielonej nabywcy bonifikacie po jej waloryzacji jest
konsekwencją poddania pierwotnego nabywcy w art. 68 ust. 2 u.g.n. pewnym
ograniczeniom w zakresie dysponowania i rozporządzania nabytą nieruchomością
(wyrok SN z dnia 25 listopada 2011 r., II CSK 111/11, niepubl.).
Sąd Apelacyjny uznał, że dokonana nowelizacja ustawy z mocą
obowiązującą od dnia 22 października 2007 r., polegająca m.in. na dodaniu art. 68
ust. 2b, będącego w zw. z art. 68 ust. 2 u.g.n. źródłem omawianego obowiązku
obciążającego także osobę bliską, skutkuje zawsze, wobec braku przepisów
intertemporalnych, obciążeniem osoby bliskiej obowiązkiem zwrotu kwoty równej
udzielonej bonifikacie, w razie sprzedaży przez nią lokalu osobie trzeciej po dniu
wejścia w życie art. 68 ust. 2b u.g.n.
Wykładni takiej nie można zaaprobować, ponieważ wiąże ona przewidziany
tym przepisem skutek prawny w postaci obciążenia obowiązkiem osoby bliskiej
5
wyłącznie z datą zbycia przez nią nieruchomości osobie trzeciej, w oderwaniu od
daty nabycia jej przez osobę bliską od pierwotnego nabywcy. W okolicznościach
rozpoznawanej sprawy pozwana nabyła lokal mieszkalny od swojej matki
(pierwotnego nabywcy) w dniu 6 lutego 2007 r., a więc w czasie, w którym przepis
art. 68 ust. 2b jeszcze nie obowiązywał. Natomiast pozwana zbyła ten lokal na
rzecz osoby trzeciej w dniu 3 grudnia 2010 r., a więc w okresie obowiązywania już
od ponad trzech lat przepisu, będącego źródłem określonego w nim obowiązku
osób bliskich.
W judykaturze rozróżnia się stany faktyczne, w których zarówno nabycie jak
i zbycie lokalu przez osobę bliską nastąpiło już po dniu 22 października 2007 r.,
z którą to datą ustawodawca skutecznie obciążył osobę bliską obowiązkiem zwrotu
kwoty równej udzielonej bonifikacie (v. wyroki SN: z dnia 14 lipca 2010 r., V CSK
15/10, z dnia 12 lutego 2014 r., IV CSK 274/13 niepubl.), od takich stanów
faktycznych, w których nabycie nieruchomości przez osobę bliską nastąpiło jeszcze
przed nowelizacją w 2007 r. ustawy nakładającą na nią obowiązek zwrotu,
natomiast jej zbycie dokonało się już pod rządem obowiązywania art. 68 ust. 2b
u.g.n.
W judykaturze ukształtowała się wykładnia, sprowadzająca się do
stwierdzenia, że obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej
waloryzacji na podstawie art. 68 ust. 2b w zw. z art. 68 ust. 2 u.g.n. obciąża te tylko
osoby bliskie, które zarówno nabyły nieruchomość jak i zbyły ją osobie trzeciej po
wejściu w życie w dniu 22 października 2007 r. ustawy nowelizującej z dnia
24 sierpnia 2007 r., Dz.U. Nr 173, poz. 1218 (wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
II CSK 462/11, niepubl.). W uchwale z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 30/13,
Sąd Najwyższy stanowczo podtrzymał to stanowisko stwierdzając, że wynikający
z art. 68 ust. 2 b u.g.n. obowiązek zwrotu kwoty równej bonifikacie udzielonej
pierwotnemu nabywcy lokalu mieszkalnego, obciąża osobę bliską, która zarówno
nabyła, jak i zbyła lokal po dniu 21 października 2007 r. (Biuletyn SN 2013/6/5).
Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela ten kierunek wykładni normy
art. 68 ust. 2b w zw. z art. 68 ustawy 2 u.g.n., ponieważ koresponduje on z zasadą
ochrony nabytego jeszcze przed nowelizacją prawa określonej treści, a więc
6
obejmującego m.in. swobodę dalszego rozporządzania przedmiotem własności.
Skoro więc nabycie przez osobę bliską prawa własności lokalu a określonej treści
nastąpiło jeszcze przed wejściem w życie w 2007 r. ustawy nowelizującej, to nie
ciąży na takim nabywcy obowiązek zwrotu kwoty równej bonifikacie udzielonej
pierwotnemu nabywcy nawet w przypadku zbycia tego lokalu już po wejściu w życie
ustawy nowelizującej. Obowiązek ten obciąża zatem tylko te osoby bliskie, które
zarówno nabyły jak i zbyły nieruchomość osobie trzeciej już po wejściu w życie w
2007 r. ustawy nowelizującej.
Argumentację powyższą wspiera wykładnia językowa art. 68 ust. 2b u.g.n.,
mającego charakter przepisu odsyłającego, gdyż jedynie odpowiednio
zezwalającego na stosowanie do osoby bliskiej przepisu ust. 2 art. 68 u.g.n.
Posłużenie się w tych przepisach pojęciem „zwrotu kwoty równej udzielonej
bonifikacie”, a nie pojęciem „zwrotu bonifikaty” potwierdza, że stosunek zwrotu
kwoty jest odrębny od stosunku sprzedaży lokalu powstałego między stroną
powodową a najemcą tego lokalu, a źródłem tego zobowiązania są przepisy ustawy
w kształcie określonym w art. 68 ust. 2b i art. 62 ust. 2 u.g.n., które nie mogą być
bezpośrednim źródłem następczej modyfikacji treści prawa rzeczowego, uprzednio
nabytego przez osobę bliską w określonym kształcie.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c.