Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 396/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. K.
przeciwko M. K.
o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym
w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 12 grudnia 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka B. K. wniosła pozew o usunięcie niezgodności treści księgi
wieczystej prowadzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr 29
położonego w O. przy ul. P. 6 z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie w
dziale drugim w miejsce pozwanego M. K. - małżonków B. K. i M. K. na prawach
wspólności ustawowej małżeńskiej. Wyrokiem z dnia 16 maja 2012 r. Sąd
Rejonowy w O. uwzględnił powództwo, orzekając o usunięciu niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej
nr …77203/4 a rzeczywistym stanem prawnym zgodnie z żądaniem powódki. Sąd
ustalił, że prawo do lokalu zostało zakupione przez pozwanego w czasie trwania
małżeństwa stron, w dniu 14 lipca 2003 r. W akcie notarialnym kupna powódka
potwierdziła oświadczenie pozwanego, że prawo nabywane jest za fundusze nie
należące do wspólności ustawowej małżeńskiej, jednak w rzeczywistości środki na
zakup prawa do lokalu pochodziły z majątku wspólnego. Sąd ocenił, że w świetle
art. 31 § 1 k.r.o. uzasadnione jest zastosowanie domniemania faktycznego (art.
231 k.p.c.), iż przedmioty nabyte w czasie obowiązywania wspólności małżeńskiej
zostały sfinansowane z majątku dorobkowego i weszły do wspólności majątkowej,
natomiast nabycie z majątku odrębnego musiałoby wynikać nie tylko z
oświadczenia dokonującego transakcji, ale również z całokształtu okoliczności.
Pozwany nie udowodnił, jednak, że mieszkanie zakupił za środki darowane przez
rodziców. Oświadczenie powódki zawarte w akcie notarialnym Sąd zakwalifikował
jako oświadczenie wiedzy, które nie miało decydującego znaczenia dla ustalenia,
czy prawo zostało nabyte do majątku wspólnego.
Sąd Okręgowy w O., rozpoznający sprawę na skutek apelacji pozwanego
apelację tę oddalił wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 r., akceptując ustalenia
faktyczne i wnioski prawne Sądu pierwszej instancji. W apelacji zgłoszone zostały
dwa wnioski dowodowe o przesłuchanie świadków, które Sąd Okręgowy oddalił, a
następnie postanowił jeden z tych dowodów przeprowadzić z urzędu. Na
następnej rozprawie postanowienie dowodowe zostało uchylone. W piśmie
procesowym z dnia 3 grudnia 2012 r. powódka wniosła o przeprowadzenie dowodu
z dokumentu - wyroku orzekającego rozwód stron i wskazała na potrzebę zmiany
3
rozstrzygnięcia poprzez wpisanie stron jako współwłaścicieli praw do lokalu po
połowie. Powołała się na dopuszczalność dokonania tego rodzaju zmiany
powództwa.
Pozwany wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, opierając
ją na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego zarzucił niewłaściwe zastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze
zm.). Naruszenie przepisów postępowania objął zarzutami uchybienia przez Sąd
art. 316 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., jak również naruszenie art. 240 § 1 k.p.c. oraz art. 328
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 246 k.p.c. w zw. 74 k.c. w zw. art 75
§ 1 k.c. (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej w 2003 r., Dz. U. Nr 49, poz.
408) i art. 233 § 1 k.p.c.
We wnioskach domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i orzeczenia, co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od
powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania; ewentualnie o uchylenie tego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od
powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ramach zarzutów procesowych skarżący kwestionuje przede wszystkim
konstrukcyjną prawidłowość uzasadnienia wskazując na niezamieszczenie w jego
treści wyczerpujących wyjaśnień w zakresie przyczyn zmiany postanowienia
dowodowego wydanego w postępowaniu apelacyjnym oraz stanowiska Sądu
Okręgowego co do znaczenia niespornego faktu, że miedzy stronami został
prawomocnie orzeczony rozwód, a powódka dokonała zmiany zgłoszonego
żądania domagając się uzgodnienia treści księgi wieczystej przez wpisanie stron
jako współwłaścicieli po ½ części. Zarzuty te są uzasadnione, ponieważ ani
czynności związane z postępowaniem dowodowym, podjęte przez Sąd Okręgowy,
który z urzędu postanowił przeprowadzić dowód z zeznań świadka - notariusza,
przed którym została zawarta umowa sprzedaży, jak i późniejsze uchylenie tego
postanowienia dowodowego nie zostały ujęte w motywach rozstrzygnięcia. W tym
4
zakresie Sąd podejmował aktywność z urzędu, bez wyjaśnienia motywów, którymi
się kierował, trudno więc ustalić czy i jakie znaczenie jego czynności mogły
wywrzeć na rozstrzygnięcie sprawy. Z kolei fakt złożenia przez powódkę
w postępowaniu apelacyjnym pisma procesowego zawierającego zmianę żądania
został wprawdzie odnotowany w uzasadnieniu, jednak przedstawione rozumowanie
trudno poddać ocenie, skoro Sąd Okręgowy brak podstaw do uwzględnienia jej
stanowiska wiązał z faktem dokonania zmiany żądania pozwu na etapie
postępowania apelacyjnego w sytuacji kiedy apelację wniosła strona przeciwna,
żądająca oddalenia powództwa w całości, a przed Sądem Rejonowym „nie
odebrano od stron żadnych oświadczeń, tym bardziej nie czyniąc ustaleń i nie
rekonstruując obowiązujących domniemań". Tak sformułowane uzasadnienie nie
wskazuje nawet czego dotyczyła zmiana żądania, a zawarte w nim odwołania do
zaniechań Sądu Rejonowego są całkowicie niezrozumiałe. Tego rodzaju
uchybienia wymaganiom odpowiednio stosowanego art. 328 § 2 k.p.c. (w zw. z art.
391 § 1 k.p.c.) uniemożliwiają odtworzenie rozumowania Sądu Okręgowego,
a w rezultacie poddanie ocenie jego prawidłowości.
Nie można natomiast uwzględnić zarzutu, że przeprowadzona przez Sąd
Okręgowy kontrola kryteriów wartościowania dowodów przyjętych przez Sąd
Rejonowy opierała się na założeniach sprzecznych z zaleceniami art. 233 § 1 k.p.c.
Przede wszystkim zarzuty dotyczące oceny dowodów wyłączone zostały z zakresu
zarzutów kasacyjnych (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Wprawdzie wyłączenie to należy
interpretować ściśle, jednak kwestionowanie wniosków wysnutych m. in. przy
uwzględnieniu obowiązków formalnych związanych z zawieraniem umów i ich
skutków dowodowych mieści się w granicach wyłączenia, dotyczy bowiem
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego.
Wobec braku ustaleń w zakresie podstaw faktycznych zmienionego
roszczenia, zgłoszonego przez powódkę w ramach wykorzystania możliwości
przewidzianej w art. 383 k.p.c., ogólnie tylko stwierdzić można, że przewidziana w
tym przepisie zmiana powództwa ma na celu zapobieżenie niebezpieczeństwu
rozstrzygania w postępowaniu apelacyjnym o żądaniu, które utraciło już aktualność
i zapewnić powinna udzielenie powodowi ochrony adekwatnej do stanu
istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej. Uprawnienie do dokonania
5
zmiany żądania uzależnione jest od wystąpienia zmiany okoliczności. Zmiana
żądania polegać może na domaganiu się zamiast pierwotnego przedmiotu sporu
jego wartości lub innego przedmiotu. Zmiana żądania zgłoszonego w sprawie
o uzgodnienie stanu ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym - w wypadku kiedy jest wynikiem zmiany rodzaju współuprawnienia -
może więc polegać na żądaniu, aby ujawniony został aktualny rodzaj praw do
nieruchomości.
W rezultacie uzasadniony okazał się więc wniosek o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.