Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PZ 3/14
POSTANOWIENIE
Dnia 9 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Pierwszy Prezes SN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa L. G.
przeciwko F. Spółce Akcyjnej w G.
o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 maja 2014 r.,
zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 6 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w G. odrzucił
skargę kasacyjną powoda od postanowienia, zawartego w punkcie I wyroku tego
Sądu z dnia 12 września 2013 r., sygn. VIII Pa …/13.
Wyrok ten zapadł w sprawie, w której powód domagał się „orzeczenia o
uchyleniu się od skutków prawnych „Porozumienia” z Pozwanym o redukcji
zatrudnienia i płacy do ½ etatu z dniem 1 stycznia 2010 r., zawartego w dniu 27
listopada 2009 r.”
2
Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2010 r., sygn. VI P …/10, Sąd Rejonowy w G.
oddalił powództwo. Wyrok ten został uchylony w całości a sprawa przekazana do
ponownego rozpoznania wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 12 maja 2011 r.,
sygn. VIII Pa …/11. Po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 19 lutego
2013 r., sygn. VI P …/11, ponownie oddalił powództwo.
W postępowaniu apelacyjnym, po wywiedzeniu apelacji od tego orzeczenia,
pismem procesowym z dnia 24 czerwca 2013 r. powód oświadczył, że domaga się
ustalenia, że w związku ze skutecznym uchyleniem się od skutków oświadczenia
woli z dnia 27 listopada 2009 r. stosunek pracy w pełnym wymiarze czasu pracy
trwa nadal.
Wyrokiem z dnia 12 września 2013 r. Sąd Okręgowy w G.:
1/ odrzucił żądanie powoda ustalenia, że stosunek pracy na całym etacie trwa
nadal,
2/ oddalił apelację w pozostałym zakresie,
3/ odstąpił od obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego.
Od wyroku tego strona powodowa wywiodła skargę kasacyjną, zaskarżając
wyrok w całości.
Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w G. odrzucił
skargę kasacyjną skierowaną od postanowienia zawartego w punkcie 1 wyroku z
dnia 12 września 2013 r. Sąd Okręgowy wskazał, że odrzucenie nowego żądania
mimo, iż zostało zawarte w wyroku, ma formę postanowienia. Uznał, że – a
contrario z art. 3981
§ 1 k.p.c. – skarga kasacyjna nie przysługuje od postanowień o
odrzuceniu zgłoszonego w postępowaniu apelacyjnym nowego żądania.
Ewentualna kontrola zaskarżonego postanowienia winna była odbyć się na
zasadzie art. 3941
§ 2 k.p.c. tj. przez uznanie, że pismo powoda stanowi zażalenie.
Odpis orzeczenia został jednak powodowi doręczony 21 października 2013 r.,
termin na złożenie zażalenia upłynął 28 października 2013 r. Potraktowanie skargi
jako zażalenia było zatem niemożliwe; zażalenie podlega w takiej sytuacji
odrzuceniu na zasadzie art. 370 k.p.c. i art. 373 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie pełnomocnik skarżącego „dostrzegł pewne
uchybienie w postaci naruszenia art. 383 k.p.c.” W ocenie pełnomocnika
3
skarżącego, domagał się on odszkodowania za czas pozostawania w zatrudnieniu
w wymiarze ½ etatu. W piśmie procesowym z dnia 24 czerwca 2013 r. rozszerzył
żądanie i domagał się odszkodowania za cały czas „przebywania na ½ etatu
objętych uchyleniem się od skutków oświadczenia woli”. Zdaniem pełnomocnika
zmiana tego rodzaju jest dopuszczalna w świetle art. 383 k.p.c., polega bowiem na
żądaniu świadczeń za dalsze okresy, świadczeń, które stały się wymagalne po
wydaniu wyroku w I instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie okazało się zasadne w zakresie jego granic, aczkolwiek ze
względów biegunowo odmiennych od wskazanych w zażaleniu.
Nie można bowiem zgodzić się z pełnomocnikiem skarżącego, iż powód
domaga się w niniejszym postępowaniu wynagrodzenia (mylnie nazywanego
odszkodowaniem), stanowiącego różnicę między wynagrodzeniem uzyskiwanym w
obecnym, pomniejszonym, wymiarze czasu pracy a wynagrodzeniem, jakie
uzyskiwałby w pełnym wymiarze czasu pracy. Fakt, że różnica ta konieczna była do
wskazania na potrzeby określenia wartości przedmiotu zaskarżenia nie oznacza, że
tego rodzaju żądanie stanowi przedmiot orzekania. Powód domagał się jedynie
„orzeczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli” a nie zapłaty.
Powoływanie się na prawo rozszerzenia żądania pozwu na treść art. 383 zd. 2
k.p.c. nie ma racji bytu.
W sprawie niniejszej za kwestyjną wypada uznać dokonaną przez Sąd
Okręgowy kwalifikację zachowania strony powodowej, wyrażonego w piśmie z dnia
24 marca 2013 r., co skutkowało odrzuceniem ujętego w tym piśmie żądania.
Stanowiło ono jednak w dużej mierze wynik co najmniej dziwnego przedmiotu
postępowania, zakreślonego pierwotnie przez stronę powodową. Sformułowane
przez nią żądanie „orzeczenia o uchyleniu się przez powoda od skutków
oświadczenia woli” nie znajduje oparcia w regulacjach prawa materialnego.
Stosownie do art. 88 k.c. w zw. z art. 300 k.p. uchylenie się od skutków
oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub podstępu ma postać
oświadczenia kształtującego, składanego drugiej stronie. Oświadczenie takie
4
wymaga żadnego rodzaju „potwierdzenia” orzeczeniem sądowym. Orzeczenie takie
może natomiast wywodzić skutki prawne ze stanu, powstałego wskutek złożenia
omawianego oświadczenia prawno-kształtującego. W szczególności, w zależności
od roli ubezskutecznionego oświadczenia woli, wpływa ono na istnienie lub
nieistnienie stosunku prawnego, na który miała wpłynąć (rodząc go lub
unicestwiając) czynność prawna, w której skład wchodziło zakwestionowane
oświadczenie woli. W słusznym zatem kierunku argumentował Sąd Okręgowy w
wyroku z dnia 12 maja 2011 r. (poprzednio uchylając sprawę do ponownego
rozpoznania) wskazując, że mamy tu do czynienia z powództwem o ustalenie
nieważności czynności prawnej, znajdującym oparcie w art. 189 k.p.c. Powództwo
takie można uznać za tożsame z powództwem o ustalenie istnienia stosunku
prawnego, istniejącego wobec wadliwości czynności prawnej, która miała go
ubezskutecznić.
Wątpliwości te, które jedynie sygnalizuje Sąd Najwyższy w ramach
niniejszego postępowania, dotyczącego kwestii formalnej, nie powinny jednak
prowadzić do orzeczenia o „odrzuceniu żądania”. Nie zna bowiem takiego sposobu
rozstrzygnięcia Kodeks postępowania cywilnego na etapie, toczącym się przed
sądem II instancji. Niedopuszczalność zmiany przedmiotu żądania, wynikająca z
art. 383 k.p.c., nie zwalnia sądu z konieczności merytorycznego rozstrzygnięcia
sprawy.
W piśmiennictwie na ogół pomija się sposób, w jaki należy podejść do
rozszerzonego lub zmienionego (wbrew zakazowi z art. 383 k.p.c.) w postępowaniu
apelacyjnym żądania. Niemniej jednak godzi się przypomnieć, że w świetle
poglądu, wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca
2001 r., sygn. I PZ 22/01, niedopuszczalność zmiany żądania w postępowaniu
apelacyjnym (art. 383 k.p.c.) nie uzasadnia odrzucenia apelacji, w sytuacji gdy
zaskarżony został wyrok oddalający powództwo. Pogląd ten prezentowany jest
także w piśmiennictwie (T. Ereciński, Apelacja w postępowaniu cywilnym,
Warszawa 2009, s. 146). Oznacza on, że sąd II instancji ma obowiązek orzec meriti
o przedmiocie postępowania, który uległ ustaleniu w toku postępowania
pierwszoinstancyjnego. Skoro określona kwestia nie stanowiła przedmiotu jego
orzekania a strona zmienia żądanie w apelacji, sąd odwoławczy zobowiązany
5
będzie apelację oddalić, wskazując jedynie w uzasadnieniu wyroku motywy
(wynikające z art. 383 k.p.c.), którymi kierował się wydając takie rozstrzygnięcie.
W tym kontekście nie było podstaw do orzekania o „odrzuceniu żądania”. Nie
sposób tego orzeczenia uznać za zawarte w wyroku z dnia 12 września 2013 r.
postanowienie, a jedynie przyjąć, że punkt I zaskarżonego wyroku stanowi łącznie z
punktem II merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone
postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej. Skarga została bowiem, zgodnie z
art. 3981
k.p.c. skierowana przeciwko wyrokowi. Rozstrzygnięcie ma postać
kasatoryjną i nie wymaga dalszych czynności Sądu Okręgowego, umożliwiając
nadanie biegu skardze kasacyjnej w całości, o ile spełnia ona wymagania tego
środka zaskarżenia.