Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 237/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Jerzy Kuźniar
w sprawie z powództwa W. K.
przeciwko A. Sp. z o.o. w W.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 22 marca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 22 marca 2013 r. oddalił apelację
skarżącego pracodawcy od wyroku Sądu Rejonowego z 14 czerwca 2012 r.,
zasądzającego na rzecz powoda W. K. odszkodowanie w kwocie 14.430 zł za
rozwiązanie stosunku pracy. Sąd stwierdził naruszenie przez pracodawcę
porozumienia zawartego 19 kwietnia 2007 r. z radą pracowników (niżej jako
2
„porozumienie”) na podstawie art. 5 ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu
pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. 2006 r. Nr 79, poz. 550,
ze zm.; niżej także jako „ustawa z 2006 r.”). Przepis § 4 ust. 1 porozumienia
stanowił, że „Pracodawca nie może bez zgody Rady wypowiedzieć ani rozwiązać
stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem oraz przez rok od
zakończenia członkostwa. Podobnie pracodawca nie może bez zgody Rady
zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy (na niekorzyść pracownika),
będącego członkiem Rady”. Powód był zatrudniony u pozwanego na podstawie
umowy na czas nieokreślony. W 2007 r. przeprowadzono u pozwanego wybory do
rady pracowników i powód został wybrany na stanowisko sekretarza. Pierwsze
zebranie rady pracowników odbyło się 21 marca 2007 r. Od 2 listopada 2010 r.
powód był niezdolny do pracy i po zasiłku chorobowym miał świadczenie
rehabilitacyjne do 29 września 2011 r. Oświadczeniem z 10 października 2011 r.
pozwany rozwiązał z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 53 § 1
pkt 1 k.p. Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany nie występował do rady
pracowników o wyrażenie zgody na rozwiązanie z powodem umowy o pracę, gdyż
wcześniej upłynęła kadencja (czteroletnia) rady pracowników wybranej w 2007 r., a
nie przeprowadzono kolejnych wyborów i nie było rady w zakładzie pracy. Sąd
Rejonowy stwierdził, że powód objęty był ochroną zatrudnienia na podstawie § 4
porozumienia z 19 kwietnia 2007 r. do 2 marca 2012 r. Do tego dnia pozwany nie
mógł rozwiązać z powodem umowy o pracę bez zgody rady. Pozwanego nie
usprawiedliwia brak rady pracowników w chwili rozwiązywania umowy o pracę,
gdyż to pracodawca zobligowany był do zapewnienia procedur umożliwiających
wybór pierwszej i kolejnych rad pracowników (art. 10 ustawy z 2006 r.).
Pracodawca, nie przeprowadzając takich procedur, zobligowany jest do ponoszenia
konsekwencji, w tym związanych z brakiem możliwości ubiegania się o zgodę na
rozwiązanie umowy o pracę z byłym członkiem rady. Powodowi należało zatem
zasądzić odszkodowanie w kwocie 14.430 zł na podstawie art. 58 k.p. W apelacji
pozwany zarzucił naruszenie art. 10 i 17 ustawy z 2006 r., gdyż od 2007 r. istniał
regulamin funkcjonowania rady pracowników i zgodnie nim najpóźniej na 14 dni
przed upływem kadencji dotychczasowej rady, powołuje się nową. Urzędująca rada
i powód jako jej sekretarz mieli obowiązek organizacji wyborów do nowej rady. Po
3
ustaniu kadencji rady powód nie mógł korzystać z ochrony zatrudnienia na
podstawie porozumienia z 19 kwietnia 2007 r. Ponadto naruszono art. 8 k.p. i 3531
k.c. w związku z § 4 porozumienia z 19 kwietnia 2007 r. i art. 5 ustawy z 2006 r.,
gdyż legitymacja do zawarcia porozumienia została bezzasadnie wywiedziona z
tego przepisu. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji wskazał, że
ochrona zatrudnienia na podstawie § 4 ust. 1 porozumienia z 19 kwietnia 2007 r.
jest korzystniejsza niż ochrona z art. 17 ust. 1 ustawy z 2006 r. Czasowa ochrona
zatrudniania na podstawie porozumienia jest ważna. Identyczny bowiem pogląd
wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 7 grudnia 1999 r., I PKN 438/99, stwierdzając,
że postanowienia układu zbiorowego pracy zmieniającego na korzyść pracowników
zasady szczególnej ochrony przed rozwiązałem stosunku pracy są ważne. W
obecnej sprawie uzasadnia to rozstrzygnięcie, że kadencja powoda w radzie
pracowników upłynęła 2 marca 2011 r. i na podstawie § 4 ust. 1 porozumienia był
objęty dalszą ochroną zatrudnienia do 2 marca 2012 r. Do tego dnia pozwany nie
mógł rozwiązać z nim umowy o pracę bez zgody rady. Powód miał więc prawo do
odszkodowania na podstawie art. 56 i 58 k.p., a zarzuty naruszenia art. 8 k.p. i art.
3531
k.c. nie były zasadne. Pracodawca, a nie powód, był zobowiązany do
zapewnienia procedury powołania nowej rady. Nie przeprowadzając jej ponosi
konsekwencje z tym związane, między innymi w postaci braku możliwości
ubiegania się o zgodę na rozwiązanie umowy o pracę z byłym członkiem rady.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie prawa procesowego i
materialnego. Zarzuty odniesiono do: 1) art. 233 § 1 k.p.c. przez ustalenie, że
„powodowi, jako członkowi wygasłej kadencji Rady Pracowników, przysługuje przez
rok od dnia ustania członkostwa ochrona stosunku pracy na podstawie § 4 pkt 1
Porozumienia pomiędzy Radą Pracowników a Pracodawcą, zawartego 19 kwietnia
2007 r., stanowiącego, że „pracodawca nie może, bez zgody Rady, wypowiedzieć
ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem oraz przez
rok od zakończenia członkostwa co, co do zasady, a nie tylko w stanie faktycznym
sprawy, sprzeczne jest: - z zasadami współżycia społecznego, - narusza zasadę
równego traktowania pracowników w zatrudnieniu w zakresie bezzasadnej,
pozaustawowej, szczególnej, ochrony stosunku pracy pracowników, którzy byli i tak
ustawowo uprzywilejowani 4-letnim okresem ochrony stosunku pracy z racji
4
członkostwa w Radzie”; 2) art. 227 k.p.c. przez „pominięcie przez Sąd okoliczności,
że powód, jako członek i sekretarz Rady: - domagając się uznania, że pracodawca
naruszył przepisy zawartego z Radą „Porozumienia” i z faktu tego wywodząc skutki
prawne dla uznania przez Sąd, że naruszone zostało jego prawo w zakresie
ochrony jego stosunku pracy, którego źródłem miał być, pozaustawowy, cytowany
wyżej § 4 pkt 1 Porozumienia, sam uznał w pozwie, że „nic mu nie widomo, że
został odwołany z członka Rady Pracowniczej”, a więc dał wyraz braku znajomości
praw i obowiązków Rady określonych treścią ww. porozumienia i przepisami
ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi
konsultacji, nie zainicjował grupy co najmniej 10% pracowników w celu organizacji
wyborów do nowej Rady, której mógłby ponownie zostać członkiem, bo pozostawał
w przekonaniu, że bez procesu odwoławczego z Rady, pozostaje on jej członkiem a
działanie Rady nie jest ograniczone żadnym terminem, w tym terminem
kadencyjności”; 3) art. 3531
k.c. w związku z § 4 pkt 1 Porozumienia w związku z
art. 9 § 4 k.p. przez naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, a
wobec tego braku uznania, że § 4 pkt 1 Porozumienia nie może obowiązywać z
mocy art. 9 § 4 k.p., bo uprawnienie określone w § 4 pkt 1 Porozumienia sprzeczne
jest z przepisami „Ustawy Prawo Pracy”, a zatem, w zakresie podniesionym wyżej
przekroczone zostały granice swobody stron zawierających Porozumienie; 4) art. 8
k.p. w związku z art. 9 § 4 k.p. przez przyjęcie, że powód podlega przedłużonemu
okresowi ochrony stosunku pracy przed rozwiązaniem lub wypowiedzeniem umowy
o pracę, w oparciu o przepis § 4 pkt 1 Porozumienia, który w projekcie
Porozumienia zaproponowanym pracodawcy przez Radę, a także powoda jako
sekretarza Rady, był nieuprawniony, bo sprzeczny: - ze społeczno – gospodarczym
przeznaczeniem prawa pracodawcy do kształtowania tak zatrudnienia aby cele
wynikające z zakresu jego działania były realizowane, a także cytowany zapis nie
uwzględniał: - interesu pracodawcy przytoczonego powyżej i interesu pracowników,
bo naruszał zasadę równego traktowania w zatrudnieniu przez ponad ustawową
ochronę byłych członków Rady – tu powoda oraz był zapisem sprzecznym z
zasadami współżycia społecznego. Mimo podpisania Porozumienia przez
pracodawcę, ochrona stosunku pracy byłych członków Rady (powoda), po
wygaśnięciu uprzywilejowania wynikającego wprost z ustawy, z którym rozwiązano
5
umowę o pracę w trybie art. 53 k.p., nie ma racji bytu prawnego, w świetle wykładni
art. 9 § 4 k.p.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie są zasadne i dlatego została oddalona.
Zarzuty procesowe nie są zasadne, gdyż wykraczają poza treść regulacji
art. 233 § 1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. To, czy należało ustalić, że powodowi przysługuje
ochrona zatrudnienia przez rok od ustania członkostwa w radzie pracowników
należy do sfery materialnej sporu. Oczywiście ocenę w tym zakresie poprzedzają
ustalenia stanu faktycznego, ale rozstrzygnięcie o przysługiwaniu ochrony
zatrudnienia ostatecznie kotwiczy się normie materialnej. Niesporne były
zasadnicze fakty w sprawie, czyli określona funkcja powoda w radzie pracowników i
czas kadencji tej rady. Na podstawie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest
możliwa ocena również dalszych zarzutów sformułowanych w ramach podstawy
procesowej, tj. czy pracodawca nie może bez zgody rady wypowiedzieć ani
rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem oraz przez rok od
zakończenia członkostwa, a także czy taka ochrona jest sprzeczna z zasadami
współżycia społecznego albo, że narusza zasadę równego traktowania
pracowników w zatrudnieniu. Takie zarzuty dotyczą prawa materialnego i dlatego
nieadekwatne jest odwołanie się w tym zakresie do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.,
pomijając, że przepis ten bezpośrednio dotyczy ustalenia faktów i oceny dowodów,
stąd utrwalone jest w judykaturze stanowisko, iż ze względu na ograniczenie
wynikające z art. 3983
§ 3 k.p.c. nie może stanowić oparcia dla zarzutu skargi
kasacyjnej. Nie inna ocena odnosi się również do zarzutu naruszenia art. 227
k.p.c., stanowiącego, że „Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie”. Istota tej regulacji sprowadza się do weryfikacji
dowodów, a kryterium są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znacznie.
Oznacza to, że fakty niemające dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia nie
muszą (a nawet nie powinny) być przedmiotem dowodu. Przepis ten nie został
naruszony, gdyż o ustaleniach faktycznych nie decydowało opisane w zarzucie
przekonanie powoda, lecz niesporne fakty, takie jak wybór rady pracowników w
6
2007 r., 4 - letni okres kadencji rady pracowników, regulamin funkcjonowania rady
pracowników w firmie A. Sp. z o.o. (z 19 kwietnia 2007 r. – w aktach sprawy).
Niesporne było także niepowołanie nowej rady pracowników na kolejną kadencję w
2011 r.
Z mocy ustawy z 2006 r. członkom rady pracowników przysługuje ochrona
zatrudnienia. Pracodawca nie może bez zgody rady pracowników wypowiedzieć ani
rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem w okresie jego
członkostwa w radzie pracowników (art. 17 ust. 1). Pracodawca nie może bez
zgody rady pracowników zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na
niekorzyść pracownika będącego członkiem rady pracowników w okresie jego
członkostwa w radzie pracowników, z wyjątkiem, gdy dopuszczają to przepisy
innych ustaw (art. 17 ust. 2). Skarżący pracodawca zawarł ponadto porozumienie z
Radą Pracowników 19 kwietnia 2007 r. (na podstawie art. 5 ustawy z 2006 r.), w
którym przyjęto, że „Pracodawca nie może bez zgody Rady wypowiedzieć ani
rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem oraz przez rok do
zakończenia członkostwa. Podobnie pracodawca nie może bez zgody rady zmienić
jednostronnie warunków pracy lub płacy (na niekorzyść pracownika), będącego
członkiem Rady” (§ 4 ust. 1).
Zaskarżonym wyrokiem Sąd udzielił powodowi ochrony zatrudniania, gdyż
stwierdził, że przysługuje mu ochrona dłuższa niż na podstawie ustawy, czyli
jeszcze przez rok po zakończeniu członkostwa w radzie pracowników na podstawie
wskazanego porozumienia i zasądził odszkodowanie na podstawie art. 56 w
związku z art. 58 k.p.
Skarżący nie zgadza się z tym rozstrzygnięciem, jednak Sąd Najwyższy nie
rozpoznaje już sprawy jako kolejna powszechna (trzecia) instancja, lecz tylko
skargę kasacyjną, a zatem tylko w granicach zarzutów jej podstaw (art. 39813
§ 1
k.p.c.; por. wyroki Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2010 r., II CSK 667/09, LEX nr
852542, z 19 maja 2011 r., I PK 264/10, LEX nr 896462, z 24 listopada 2010 r.,
I PK 78/10, LEX nr 725005)). W skardze kasacyjnej nie ma zarzutów, które
uzasadniałyby zmianę zaskarżonego wyroku. Skarżący w ogóle nie zarzuca
naruszenia art. 56 k.p. Nie zarzuca, że § 4 porozumienia z 19 kwietnia 2007 r. nie
należy do przepisów, które ma na uwadze art. 56 § 1 k.p., czyli do „przepisów o
7
rozwiązywaniu umów o pracę”. Nie zarzuca również, że § 4 tego porozumienia nie
jest przepisem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., w szczególności, iż nie jest
to przepis należący do „innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych”. Dalej,
nie zarzuca sprzeczności § 4 porozumienia z ustawą z 2006 r. Przeciwnie,
konstrukcja zarzutu wskazuje, że skarżący traktuje § 4 ust. 1 porozumienia jako
źródło zobowiązania, choć nieobowiązujące ze względu na naruszenie art. 3531
k.c. w związku z art. 9 § 4 k.p. przez naruszenie zasady równego traktowania w
zatrudnieniu i przekroczenie granic „swobody stron zawierających porozumienie”.
Ponadto nieobwiązujące ze względu na naruszenie art. 8 k.p. w związku z art. 9 § 4
k.p., wobec sprzeczności przedłużonej ochrony zatrudnienia „ze społeczno –
gospodarczym przeznaczeniem pracodawcy do kształtowania tak zatrudnienia, aby
cele wynikające z zakresu jego działania były realizowane”, a także dlatego, że
zapis porozumienia nie uwzględniał „interesu pracodawcy”, „interesów
pracowników”, bo „naruszał zasadę równego traktowania w zatrudnieniu przez
ponad ustawową ochronę byłych członków rady” oraz był sprzeczny z „zasadami
współżycia społecznego”.
Zarzut naruszenia art. 3531
k.c. nie jest uprawniony, gdyż powód nie zawarł
indywidualnej umowy z pracodawcą w kwestii przedłużenia ochrony zatrudnienia w
związku z funkcją w radzie pracowników. Porozumienie z 19 kwietnia 2007 r.
zostało zawarte pomiędzy Radą Pracowników i pracodawcą na podstawie art. 5
ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi
konsultacji. Częścią tego porozumienia są zapisy zawarte w § 4 porozumienia, a
dotyczące dłuższej ochrony zatrudnienia członków rady pracowników. Przepis art.
3531
k.c. nie został naruszony. Nie ma zastosowania z tego względu, że w ocenie
mocy i skutków takiego porozumienia pierwszeństwo mają przepisy prawa pracy
(art. 300 k.p.). Jak zauważono skarżący nie zarzuca, że zawarte porozumienie było
sprzeczne z art. 9 § 1 k.p. albo z ustawą z 7 kwietnia 2006 r., w szczególności z jej
art. 1 i art. 5. Skarżący nie zarzuca, że porozumienie nie stanowi źródła prawa
pracy czy w ogóle źródła zobowiązania pracodawcy. Nawet gdyby rozważać
regulację z art. 3531
k.c., to skarżący odwołuje się do art. 9 § 4 k.p. i tym samym
niejako pośrednio potwierdza, że nie chodzi mu od podważanie porozumienia jako
źródła prawa pracy (zobowiązania), lecz tylko o stwierdzenie jego
8
nieobowiązywania, ze względu na naruszenie zasady równego traktowania w
zatrudnieniu. Czym innym jest jednak samo źródło prawa (zobowiązania) i czym
innym przypadek, gdy regulacja narusza art. 9 § 4 k.p. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 11 września 2012 r., II PK 36/12, OSNP 2013 nr 15-16, poz. 179).
Ocena tego zarzutu skargi jest zatem negatywna, gdyż skarżący pomija pierwotną
(zasadniczą) podstawę porozumienia wynikającą z ustawy z 2006 r., w której to
prawodawca uznał za uzasadnione i konieczne w świetle dyrektywy nr 2002/14/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 marca 2002 r. ustanawiającej ogólne
ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we
Wspólnocie Europejskiej zapewnienie określonej ochrony zatrudnienia członkom
rady pracowników w okresie członkostwa w radzie. Zgodnie z art. 7 tej dyrektywy
państwa członkowskie zapewnią, że przedstawiciele pracowników, w toku
wykonywania przez nich swoich funkcji, będą mieli zapewnioną właściwą ochronę i
gwarancje, które umożliwią im właściwe wykonywanie obowiązków, jakie zostały im
powierzone. Z kolei art. 17 ust. 1 ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu
pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji stanowi, że pracodawca nie
może bez zgody rady pracowników wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z
pracownikiem będącym jej członkiem w okresie jego członkostwa w radzie
pracowników. Porozumienie z 19 kwietnia 2007 r. nie stworzyło więc całkowicie
nowej instytucji w zakresie ochrony zatrudnienia, lecz nawiązywało do ochrony
zatrudnienia określonej w ustawie i wydłużyło ją o rok. Przepis art. 9 § 4 k.p. ma na
uwadze zgodność źródeł prawa ujmowanych normatywnie. Skarżący nie wskazuje
przepisu ustawy, jako punktu odniesienia do oceny, że § 4 ust. 1 porozumienia
narusza zasadę równego traktowania w zatrudnieniu (art. 9 § 4 k.p.). Wyżej
zauważono, że ochronny zapis porozumienia ma swe pierwotne oparcie w ustawie
z 2006 r. (art. 17 ust. 1) i w zakresie dalszej ochrony nie różni się rodzajowo od
ochrony, którą prawodawca przyznaje innym chronionym pracownikom pełniącym
podobne funkcje, przykładowo w związkach zawodowych (art. 32 ustawy z 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych) czy w radzie pracowniczej (art. 6 ustawy z 25
września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego). Również w
doktrynie można spotkać pogląd, że celowe byłoby, żeby po zakończeniu
działalności w radzie pracowników jej członek przez pewien okres podlegał dalszej
9
ustawowej ochronie (K.W. Baran, Komentarz do art. 17 ustawy o informowaniu
pracowników i przeprowadzeniu z nimi konsultacji). Skarżący nie wykazał zatem, że
§ 4 ust. 1 porozumienia narusza zasadę równego traktowania w zatrudnieniu. Na
podstawie tych samych argumentów można uzasadniać nietrafność zarzutu
naruszenia art. 8 k.p., gdyż klauzule generalne wyprzedza porozumienie
pracodawcy i rady pracowników, czyli jasne co do treści zobowiązanie (§ 4 ust. 1),
które kauzalnie kotwiczy się w ustawie z 2006 r. Przyjęte w porozumieniu
rozwiązanie nie może być więc uznane za sprzeczne ze „społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa pracodawcy do kształtowania zatrudnienia”, gdyż prawo to
nie jest nieograniczone, a poza tym pracodawca sam przyjął określone
porozumienie. Z porozumienia nie wynika też szczególne uprzywilejowanie dla
pracownika, albowiem miało swoją kazuę, której tu nie trzeba definiować, skoro
wskazano wyżej, że ochrony członków rady pracowników wymaga dyrektywa unijna
i ustawa z 2006 r. Na tej płaszczyźnie nie można jako kontrargumentów powoływać
„interesu (innych) pracowników”, gdyż z istoty rzeczy ochrona zatrudnienia odnosiła
się tylko do kliku osób (rady pracowników). Z tych samych przyczyn nie można
stwierdzić nieważności porozumienia, że względu na sprzeczność z zasadami
współżycia społecznego. Innymi słowy skarżący nie podważył zobowiązania
pracodawcy wynikającego z § 4 ust. 1 porozumienia. Nie zarzucał też naruszenia
art. 53 k.p., o którym jedynie wspomniano w kontekście zarzutu naruszenia zasad
współżycia społecznego.
Z tych motywów zarzuty skargi kasacyjnej okazały się niezasadne i dlatego
orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).