Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 grudnia 1999 r.
I PKN 438/99
Postanowienia układu zbiorowego pracy zmieniające na korzyść pra-
cowników zasady szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy są
ważne (prawnie skuteczne). Przepis art. 240 § 3 pkt 1 KP jest sprzeczny z art. 59
Konstytucji oraz postanowieniami ratyfikowanej Konwencji nr 87 Międzyna-
rodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw
związkowych, przyjętej w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r. (Dz.U. z 1958 r. Nr
29, poz. 125).
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 1999 r. sprawy z powództwa
Ryszarda J. przeciwko Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Ś.” S.A. w Ś. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 22 kwietnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 22 kwietnia 1999 r. [...] zmienił zaskarżony apelacją przez Wytwórnię Sprzętu
Komunikacyjnego „PZL-Ś.” S.A. w Ś. wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Lubli-
nie z dnia 9 grudnia 1998 r. [...], przywracający Ryszarda J. do pracy u strony apelu-
jącej oraz zasądzający na jego rzecz od pozwanej Spółki wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy i powództwo oddalił.
Powód był zatrudniony w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL-Ś.” jako
mechanik lotniczy w okresie od 4 sierpnia 1977 r. do 31 sierpnia 1984 r., a następnie
od 6 listopada 1995 r. do 20 kwietnia 1998 r. na stanowisku ślusarza- nitera. Strona
2
pozwana rozwiązała z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 53
§ 1 lit. b) KP, tj. wobec niezdolności do pracy wskutek choroby trwającej dłużej niż
okres pobierania z tego tytułu zasiłku.
W dniu 27 października 1997 r. stwierdzono przeciwwskazanie do pracy po-
woda na wysokości i w hałasie powyżej 85 decybeli, zaś zaświadczeniem z 20 kwiet-
nia 1998 r., dodatkowo, przeciwwskazanie do pracy przy maszynach w ruchu. Woje-
wódzki Ośrodek Medycyny Pracy w L. orzeczeniem lekarskim [...] z dnia 1 lipca 1998
r. rozpoznał u Ryszarda J. obustronny odbiorczy ubytek słuchu średniego stopnia,
nie kwalifikując jednak tego schorzenia jako choroby zawodowej. Instytut Medycyny
Pracy w Ł. orzeczeniem z dnia 8 grudnia 1998 r. [...] stwierdził, że zarówno rodzaj
schorzenia jak i jego nasilenie stanowią chorobę zawodową.
W dniu 16 kwietnia 1998 r. powód został zgłoszony do rejestru podejrzeń o
chorobę zawodową, 17 kwietnia 1998 r. upłynął okres zasiłkowy, a 20 kwietnia 1998
r. strona pozwana złożyła oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę w
związku z upływem okresu nieobecności w pracy wskutek niezdolności do pracy
trwającej dłużej niż okres zasiłkowy.
Zgodnie z art. 99 ust. 1 obowiązującego w pozwanej Spółce zakładowego
układu zbiorowego pracy z dnia 19 czerwca 1997 r., pracodawca nie może rozwiązać
umowy o pracę z powodu długotrwałej nieobecności w pracy z pracownikiem nie-
zdolnym do pracy wskutek objawów choroby zawodowej lub choroby zawodowej,
jeżeli stan jego zdrowia umożliwia pracę na innym, odpowiednim stanowisku pracy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął ten
przepis za podstawę prawną rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym apelacją wy-
roku. Postanowienie art. 99 ust. 1 układu zbiorowego pracy jest bowiem sprzeczne z
art. 240 § 3 pkt 1 KP i wobec tego nieważne, stosownie do art. 58 KC w związku z
art. 300 KP. Pozwana Spółka prawidłowo zastosowała art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP i
dlatego należało powództwo Ryszarda J. jako bezzasadne oddalić.
Ryszard J. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego, a to art. 240 § 3 pkt 1 KP przez przyjęcie, „ iż wynikający
z normy tego przepisu zakaz określania przez układy zbiorowe pracy zasad szcze-
gólnej ochrony pracowników przed rozwiązaniem stosunku pracy dotyczy sytuacji
kształtowania przez układ zbiorowy pracy jakichkolwiek zasad ochrony” oraz art. 99
ust. 1 zakładowego układu zbiorowego pracy przez jego niezastosowanie „w sytuacji,
gdy powód w dacie rozwiązania z nim umowy o pracę przez Wytwórnię Sprzętu Ko-
3
munikacyjnego „ PZL-Ś.” S.A. miał stwierdzone występowanie objawów choroby za-
wodowej”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Pełnomocnik skarżącego wywodził, że art. 240 § 3 pkt 1 KP dotyczy zasad
szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę, a zatem tych tylko przy-
padków, które zostały uregulowane wprost w przepisach prawa pracy. Obejmuje on
zakaz modyfikacji ochrony stosunku pracy kobiet w okresie ciąży i urlopu
macierzyńskiego, pracowników w wieku przedemerytalnym, działaczy związkowych.
Art. 99 układu dotyczy, zdaniem skarżącego, ochrony powszechnej. Nadto, zakłado-
wy układ zbiorowy pracy zawarty w dniu 19 czerwca 1997 r. został zarejestrowany 8
sierpnia 1997 r., a więc już po nowelizacji Kodeksu pracy. Strona pozwana znała
treść art. 240 KP i skoro zgodziła się na unormowanie zawarte w art. 99 układu, za-
pewne nie traktowała go jako niedopuszczalnego i sprzecznego z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 240 § 3 pkt 1 KP układ zbiorowy pracy nie może określać „za-
sad szczególnej ochrony pracowników przed rozwiązaniem stosunku pracy”. Przez
„szczególną ochronę” pracowników przed rozwiązaniem stosunku pracy należy ro-
zumieć wynikającą z przepisów Kodeksu pracy lub przepisów pozakodeksowych
ochronę trwałości stosunku pracy określonej kategorii pracowników, wyodrębnionej
ze względu na pewne cechy im wspólne (właściwości grupowe), wzmożoną w po-
równaniu z tzw. ochroną powszechną, należną ogółowi zatrudnionych. „Zasady
szczególnej ochrony” to nie tylko sposób ochrony, ale i jej zakres. Dlatego w świetle
art. 240 § 3 pkt 1 KP niedopuszczalna jest zarówno układowa modyfikacja ustawowej
metody szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy (np. poprzez wprowadzenie
zakazu rozwiązania stosunku pracy z działaczami związkowymi w miejsce przewi-
dzianej w art. 32 ustawy o związkach zawodowych zgody organizacji związkowej na
tę czynność), jak także rozszerzenie jej zakresu poprzez dodatkowe objęcie ochroną
szczególną innych osób niż przewidują to przepisy powszechnie obowiązujące (np.
wprowadzenie wymogu uzyskania zgody zakładowej organizacji związkowej na roz-
wiązanie stosunku pracy z działaczami związkowymi wszystkich funkcjonujących w
zakładzie szczebli organizacyjnych związku zawodowego).
4
Art. 99 ust. 1 zakładowego układu zbiorowego pracy ogranicza prawo praco-
dawcy do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia w odniesieniu do pracow-
ników, u których stwierdzono objawy choroby zawodowej lub chorobę zawodową.
Postanowienie to dotyczy zatem zasad szczególnej ochrony stosunku pracy i, wbrew
odmiennemu twierdzeniu skarżącego, pozostaje w sprzeczności z art. 240 § 3 pkt 1
KP. Podstawy prawnej nieważności art. 99 układu zbiorowego nie mógłby jednak
stanowić art. 58 KC w związku z art. 300 KP, powołany przez Sąd drugiej instancji w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Przepis ten, jak każdy inny przepis Kodeksu cy-
wilnego, może być stosowany, co jednoznacznie wynika z art. 300 KP, tylko do sto-
sunku pracy, a zatem do oświadczeń woli (czynności prawnych) pracownika i praco-
dawcy. Postanowienie układu zbiorowego pracy – efekt uzgodnionych oświadczeń
woli kolektywnej podmiotów zbiorowych prawa pracy, nie jest tym samym czym pos-
tanowienie umowy dotyczącej stosunku pracy – rezultat złożenia zgodnych oświad-
czeń woli przez pracownika i pracodawcę jako podmioty stosunku pracy.
Art. 59 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że związki zawo-
dowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań oraz do zawierania
układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Korzystanie z tego prawa, miesz-
czącego się w kategorii „wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela” (Roz-
dział II), może być ograniczone tylko przez ustawę i tylko wtedy, gdy jest to „ ko-
nieczne w demokratycznym państwie prawa dla jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo
wolności i praw innych osób” (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Wyłączenia z materii ukła-
dowej zawartego w art. 240 § 3 pkt 1 KP przedmiotu regulacji wymienione okoliczno-
ści nie uzasadniają.
Prawo do zawierania układów zbiorowych pracy należy do węższej pojęciowo
grupy „ wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela”, a mianowicie do „ wol-
ności i praw politycznych”. Może ono być, stosownie do art. 59 ust. 4 Konstytucji,
ograniczone tylko ustawą i tylko w takim zakresie jaki dopuszczalny jest przez wiążą-
ce Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Art. 59 ust. 4 Konstytucji jest
przepisem szczególnym w stosunku do jej art. 31 ust. 3, zawężającym przypadki
ustawowego ograniczenia wolności rokowań.
W świetle postanowień konwencji nr 87 MOP dotyczącej wolności związkowej
i ochrony praw związkowych, przyjętej w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r., ratyfiko-
wanej przez Polskę w dniu 14 grudnia 1956 r. (Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125),
5
ustawodawstwo krajowe nie powinno naruszać gwarancji przewidzianych w tej kon-
wencji ani być tak stosowane, aby naruszało te gwarancje ( art. 8 ust. 2). Ogranicze-
nia zakresu przedmiotowego prawa do zawierania układów zbiorowych pracy wyni-
kające z art. 240 KP pozostają zatem w sprzeczności z postanowieniami tejże kon-
wencji.
Zgodnie z art. 91 ust. 2 Konstytucji, ratyfikowana przez Polskę za uprzednią
zgodą wyrażoną w ustawie umowa międzynarodowa „ma pierwszeństwo przed
ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową”. Stosując ów przepis w roz-
poznawanej sprawie należy stwierdzić, że strony układowe były uprawnione do
uzgodnienia, że „ pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę z powodu nie-
zdolności pracownika do pracy, spowodowanej objawami choroby zawodowej albo
chorobą zawodową, jeżeli stan zdrowia pracownika stwierdzony orzeczeniem lekars-
kim, umożliwia pracę na innym odpowiednim, stanowisku pracy.”
Wprawdzie konwencja nr 87 ratyfikowana była w innym trybie niż przewiduje
to Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r., jednak zgodnie z wówczas obowiązującymi
przepisami Konstytucji z 22 lipca 1952 r. Nie ma więc, de lege lata, przeszkód praw-
nych do zastosowania postanowień tej konwencji przed art. 240 § 3 pkt 1 Kodeksu
pracy.
Art. 99 zakładowego układu zbiorowego pracy, pomimo sprzeczności z art.
240 § 3 pkt 1 KP, wbrew odmiennemu twierdzeniu Sądu drugiej instancji, może i po-
winien, z przyczyn wyżej przedstawionych, stanowić podstawę prawną rozstrzygnię-
cia w rozpoznawanej sprawie. Zgodnie z art. 99 układu, pracodawca nie może roz-
wiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu długotrwałej niezdolności pra-
cownika do pracy wskutek choroby zawodowej lub jej objawów. Chorobę zawodową
stwierdzono u powoda już po rozwiązaniu stosunku pracy (orzeczenie Instytutu Me-
dycyny Pracy w Ł. z dnia 8 grudnia 1998 r.). Z ustaleń Sądu pierwszej instancji, nie
zweryfikowanych jednak w postępowaniu apelacyjnym, wynika, że objawy choroby
zawodowej ujawniły się u powoda przed rozwiązaniem umowy o pracę (16 kwietnia
1998 r. Ryszard J. „został zgłoszony do rejestru podejrzeń o chorobę zawodową z
uwagi na wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych takich jak hałas i wibracja”).
Okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy jest także wyjaśnie-
nie możliwości zatrudnienia powoda na stanowisku odpowiadającym stanowi jego
zdrowia. W tym kierunku postępowanie dowodowe nie było w ogóle prowadzone.
6
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================