T 12/00
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
26
POSTANOWIENIE
z dnia 12 kwietnia 2000 r.
Sygn. T. 12/00
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Rady Miejskiej w Kazimierzu Dolnym o orzeczenie, że:
1) § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35, 36 w zakresie, w jakim przewidują wpis stały, § 38, 39, 40, 43, 44, 45 w zakresie w jakim dotyczą spółdzielni i spółek prawa handlowego, § 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59 ust. 1 pkt 3, § 63 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753; zm.: z 1997 r. Nr 141, poz. 948; z 1998 r. Nr 16, poz. 76, Nr 50, poz. 315; z 1999 r. Nr 45, poz. 452) są niezgodne z art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110; zm.: z 1982 r. Nr 31, poz. 215; z 1991 r. Nr 22, poz. 93; z 1994 r. Nr 79, poz. 362; z 1996 r. Nr 34, poz. 146, Nr 43, poz. 189; z 1997 r. Nr 106, poz. 678) oraz są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji;
2) § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218; zm.: z 1989 r. Nr 53, poz. 315; z 1990 r. Nr 66, poz. 394; z 1992 r. Nr 16, poz. 67; z 1996 r. Nr 70, poz. 334; z 1998 r. Nr 100, poz. 644) jest niezgodny z art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25; zm.: Nr 77, poz. 355, Nr 91, poz. 421, Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 34, poz.163, Nr 81, poz. 406; z 1996 r. Nr 77, poz. 367; z 1997 r. Nr 75, poz. 471, Nr 98, poz. 604, Nr 106, poz. 679, Nr 117, poz. 751, 752 i 753, Nr 121, poz. 769, Nr 124, poz. 782, Nr 133, poz. 882; z 1998 r. Nr 98, poz. 607, Nr 160, poz. 1064, Nr 162, poz. 1118 i 1125; z 1999 r. Nr 20, poz. 180; Nr 60, poz. 636, Nr 75, poz. 853, Nr 83, poz. 931, Nr 110, poz. 1255) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji;
3) § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128; zm.: z 1994 r. Nr 136, poz. 711; z 1998 r. Nr 16, poz. 75) jest niezgodny z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147; zm.: z 1991 r. Nr 22, poz. 92, Nr 115, poz. 496; z 1994 r. Nr 85, poz. 388; 1996 r. Nr 107, poz. 499; z 1997r. Nr 117, poz. 752, Nr 137, poz. 926, Nr 140, poz. 940; z 1998 r. Nr 106, poz. 668) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji
p o s t a n a w i a :
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
Uzasadnienie:
Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wniosła o stwierdzenie, że § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35 i 36 w zakresie, w jakim przewidują wpis stały, § 38, 39, 40, 43, 44 i 45 w zakresie, w jakim dotyczą spółdzielni i spółek prawa handlowego, § 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59 ust. 1 pkt 3, § 63 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) są niezgodne z art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że w art. 37 powołanej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Minister Sprawiedliwości został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia wysokości wpisów w poszczególnych sprawach cywilnych. Brak natomiast upoważnienia do określania górnej i dolnej granicy wpisu oraz ustalania, które z opłat mogą mieć postać wpisu stałego. Zgodnie z art. 29 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej: ustawą o kosztach sądowych) wpis ma być co do zasady stosunkowy. Natomiast wpis stały albo o określonej dolnej i górnej granicy może mieć miejsce tam, gdzie przewiduje go przepis ustawy o kosztach sądowych albo przepisy rozporządzenia wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego. Zdaniem wnioskodawcy, ustawa o kosztach sądowych nie zawiera takiego upoważnienia. Minister Sprawiedliwości został więc upoważniony jedynie do określenia wysokości wpisów stosunkowych w poszczególnych rodzajach spraw. Wnioskodawca podkreślił, że w kontekście art. 17 ustawy o kosztach sądowych to Minister Sprawiedliwości wpływa na ewentualne odrzucenie środka zaskarżenia podlegającego opłacie w wysokości stałej, poprzez określenie rodzajów spraw, w których pobiera się wpis stały. Wnioskodawca stwierdził, że kwestionowane przepisy dotyczą zakresu działania gminy, gdyż zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych gmina oraz związek gmin nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych, chyba że sprawa dotyczy prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Zdaniem wnioskodawcy, orzecznictwo sądowe ma tendencję do “rozciągania” tego przepisu przez szerokie rozumienie wyrażenia: “prowadzonej przez nie działalności gospodarczej”. Wnioskodawca stwierdził, że wszystkie przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych, określające wpis stały lub o dolnej i górnej granicy, uważa za niezgodne z upoważnieniem ustawowym. Jednak z uwagi na art. 191 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie kwestionuje przepisów dotyczących spraw, w których gmina z natury rzeczy nie może być stroną.
Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wnosiła również o stwierdzenie, że § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218 ze zm.) jest niezgodny z art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z § 149 ust. 2 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (zwanego dalej: regulaminem): “Jeżeli w sprawie występuje adwokat lub radca prawny, przewodniczący posiedzenia może ich zobowiązać do wypowiedzenia się co do występujących w sprawie zagadnień prawnych. O powyższych czynnościach należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.” Wnioskodawca stwierdził, że zobowiązanie, które na podstawie tego przepisu może nałożyć przewodniczący nie jest “wewnętrzną czynnością”, a jego wykonanie lub nie wykonanie może wywołać skutki bezpośrednio dla strony zastępowanej przez radcę prawnego lub adwokata. Podniósł, że art. 38 ustawy z 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych stanowiący ustawową delegację dla Ministra Sprawiedliwości do wydania kwestionowanego rozporządzenia, nie określa co powinien zawierać Regulamin. Podkreślił również, że skoro Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości nałożenia obowiązku, o którym mowa w kwestionowanym przepisie, to nie można go “uzupełnić” w akcie podustawowym, którego ustawowa podstawa jest bardzo ogólna. Uzasadniając legitymację gminy do wystąpienia z wnioskiem dotyczącym kwestionowanego przepisu stwierdził, że gmina w postępowaniu sądowym posługuje się pełnomocnikiem, jest zatem zainteresowana aby nie nakładano na niego obowiązków nie przewidzianych w ustawie.
Ponadto Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wniosła o stwierdzenie, że § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) jest niezgodny z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wskazała, że w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece jako delegację ustawową wskazano art. 58, 64 i art. 125 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. XIX § 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny. Wymienione przepisy, zdaniem wnioskodawcy, nie upoważniają Ministra Sprawiedliwości do wydania kwestionowanego § 1 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
W wykonaniu wezwania Trybunału Konstytucyjnego, pismem z 16 marca 2000 r. wnioskodawca wskazał przepisy prawa świadczące – jego zdaniem – że kwestionowane akty normatywne dotyczą spraw objętych zakresem jego działania. Stwierdził, że gmina (osoba prawna) bywa stroną wielorakich spraw sądowych (art. 64 § 1, art. 510 kpc). Zgodnie z art. 8 ust.2 ustawy o kosztach sądowych, jeżeli sprawa dotyczy prowadzonej przez gminę działalności gospodarczej ma ona obowiązek uiszczenia wpisu sądowego. W przypadku, gdy wpis jest stały, a gmina posługuje się adwokatem lub radcą prawnym, który nie opłacił pisma, dotykają ją skutki przewidziane w art. 17 powołanej ustawy. Podniósł ponadto, że pełnomocnikiem gminy przed sądem może być adwokat lub radca prawny (art. 87 § 1 kpc), jest ona zatem zainteresowana aby nie nakładano na niego obowiązków nie przewidzianych przez ustawę, które mogą wpłynąć na wynik sprawy. Stwierdził również, że będąc podmiotem stosunków cywilno-prawnych gmina miewa interes w przeglądaniu akt księgi wieczystej np. w celu sprawdzenia czy istnieją podstawy do wniesienia pozwu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt.3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Jednakże zakres uprawnień tych jednostek do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest ograniczony. W art. 191 ust. 2 Konstytucja stanowi, że: “Podmioty, o których mowa ust. 1 pkt 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania”. Z przepisu tego wynika, że legitymacja jednostek samorządu terytorialnego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym została określona wąsko, w oparciu o kryterium przedmiotowe.
Zgodnie z ustaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego art. 191 ust. 2 Konstytucji należy wykładać ściśle. W postanowieniu z 24 września 1996 r. (sygn. T. 35/96) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że “wniosek do Trybunału Konstytucyjnego musi być bezpośrednio związany z interesem prawnym danej organizacji jako takiej lub z interesem prawnym członków tej organizacji, do którego reprezentowania dana organizacja jest powołana. Tego rodzaju organizacje nie są natomiast legitymowane do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach ogólnopaństwowych czy ogólnospołecznych, które z natury rzeczy dotyczą interesu prawnego wszystkich obywateli lub grup o wiele szerszych niż te, które dana organizacja reprezentuje” (OTK ZU Nr 5/1996, poz. 45, s. 383). W postanowieniu z 25 czerwca 1997 r. (sygn. T. 16/97) Trybunał Konstytucyjny, podtrzymując przytoczony pogląd, stwierdził ponadto, że: “Przy badaniu legitymacji organów samorządowych do skorzystania z kwalifikowanego środka o charakterze publicznoprawnym, jakim jest wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w przedmiocie tzw. abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności aktów normatywnych, należy wziąć pod uwagę wyjątkowość tego uprawnienia, a w konsekwencji skonfrontować przedmiot wniosku z tym, co w myśl regulacji prawnej określa specyfikę działania organów samorządowych. (...) Należy bowiem zwrócić uwagę na podwójną rolę gminy, która występować może jako podmiot prawa publicznego oraz jako podmiot prawa cywilnego. (...) Gmina, posiadając zdolność prawną, może stawać się podmiotem praw i obowiązków. Jako osoba prawna posiada także, działając poprzez swoje organy, zdolność do czynności prawnych. (...) Gmina wykonując zadania publiczne działa także jako jednostka samorządowa. W oparciu o posiadane imperium gmina wykonuje funkcję administracyjno-zarządzającą na danym terenie i jako taka może wydawać decyzje administracyjne”. Po wejściu w życie obecnie obowiązującej Konstytucji Trybunał Konstytucyjny podtrzymał pogląd, zgodnie z którym przesłankę wiążącą zakres legitymacji jednostek samorządu terytorialnego (i innych podmiotów o których mowa w art. 191 ust. 2 Konstytucji) z ich zakresem działania należy interpretować ściśle. W uzasadnieniu wyroku z 13 stycznia 1998 r. (sygn. K. 5/97) stwierdzono, że “zakres działania samorządu terytorialnego określa art. 163 Konstytucji stanowiąc, iż samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Artykuł zaś 166 Konstytucji wprowadza rozróżnienie zadań publicznych samorządu terytorialnego na zadania własne i zadania zlecone” (OTK ZU Nr 1/1998). W postanowieniu z 7 grudnia 1999 r. (sygn. T. 27/99) Trybunał Konstytucyjny stwierdził ponadto, że: “Za koniecznością ścisłej interpretacji art. 191 ust. 2 Konstytucji przemawia także to, że w porównaniu z przepisami poprzednio obowiązującymi krąg podmiotów mogących inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym został rozszerzony przez wprowadzenie instytucji skargi konstytucyjnej. Ten tryb kontroli konstytucyjności przepisów jest otwarty również dla związków zawodowych w zakresie, w jakim związki te mogą być podmiotem wolności lub praw objętych ochroną konstytucyjną.” Stanowisko to Trybunał potwierdził w postanowieniu z 25 lutego 2000 r. (sygn. T. 27/99), wydanym po rozpoznaniu zażalenia na powołane postanowienia z 7 grudnia 1999 r. Argumentację tą należy odnieść do wszystkich podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji.
Zgodnie z przytoczonym orzecznictwem, przy ocenie legitymacji wnioskodawcy do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w niniejszej sprawie, należy ustalić związek kwestionowanych przepisów z zakresem działania gminy.
Zakres ten określają art. 163-166 Konstytucji oraz przepisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.). Zgodnie z art. 166 ust. 1 Konstytucji zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Art. 7 ust. 1 powołanej ustawy o samorządzie gminnym zawiera przykładowe wyliczenie zadań własnych gminy. Analiza zadań wskazanych w tym przepisie wskazuje, iż ich realizacja przez gminę następuje przede wszystkim przez władcze działania z zakresu administracji publicznej – wydawanie decyzji w zakresie posiadanego imperium. Czynności o charakterze cywilnoprawnym, których stroną jest gmina (jak każda osoba prawna), w zasadzie, nie wiążą się bezpośrednio z wykonywaniem jej zadań własnych. Taki bezpośredni związek może niekiedy wynikać z przepisów ustaw szczególnych. Tytułem przykładu można wskazać art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jednolity z 1998 r. Dz.U. Nr 120, poz. 787 ze zm.), zgodnie z którym zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej jest zadaniem własnym gminy. Realizacja zadań zleconych gminie z natury rzeczy nie może następować w drodze czynności cywilno-prawnych, gdyż zgodnie z art. 166 ust. 2 Konstytucji i art. 8 ust. 1 powołanej ustawy o samorządzie gminnym zadania te dotyczą spraw z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendum.
Odnosząc powyższe uwagi do kwestionowanych przez wnioskodawcę przepisów § 3, 4, §11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35, 36 oraz § 45 w zakresie w jakim dotyczy on spółdzielni i spółek prawa handlowego oraz § 48-52 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.), należy stwierdzić, że przepisy te nie dotyczą zakresu działania gminy. Niewątpliwie gmina może być stroną różnorodnych stosunków cywilno-prawnych i w związku z tym również stroną w postępowaniach cywilnych, których te stosunki są przedmiotem i wówczas może być zobowiązana do uiszczenia wpisów określonych w kwestionowanych przepisach powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. Nie daje to jednak wystarczających podstaw do przyjęcia, iż przepisy te dotyczą bezpośrednio zakresu działania gminy. Kwestionowane przepisy, jak również ustawa z 13 kwietnia 1967 r. o kosztach sądowych i Kodeks postępowania cywilnego, mają charakter powszechny. Dotyczą wszystkich stron postępowania cywilnego, niezależnie od tego czy są to osoby fizyczne, prawne, czy też posiadające zdolność sądową podmioty nie mające osobowości prawnej. Przewidziane w przepisach kwestionowanego rozporządzenia zróżnicowanie wpisów sądowych oparte jest na kryteriach przedmiotowych (rodzaju spraw) a nie podmiotowych (statusie prawnym stron). Należy zatem stwierdzić, że zakres ich zastosowania obejmuje ogół osób fizycznych i prawnych, a także posiadających zdolność sadową podmiotów pozbawionych osobowości prawnej. Ma więc charakter ogólnospołeczny i nie mieści się w zakresie zadań gminy. Już z tego względu, w świetle powołanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, nie można przyjąć, że kwestionowane przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. dotyczą zakresu działania gminy. Nawet w przypadkach, gdy gmina jest stroną postępowań cywilnych w sprawach wynikających z realizacji jej zadań własnych, wynikający z kwestionowanych przepisów obowiązek uiszczenia wpisu w określonej wysokości ma charakter ogólny. Przepisy te nie zawierają regulacji specyficznej dla gminy i nie określają właściwego tylko dla niej zakresu działania. Jedynym odstępstwem od ogólnych unormowań dotyczących kosztów sądowych w stosunku do gmin, jest zwolnienie ich z obowiązku ponoszenia tych kosztów we wszelkich sprawach z wyjątkiem tych, które dotyczą prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (art. 8 ust.2 ustawy o kosztach sądowych). Uczestnictwo gminy w postępowaniu sądowym nie jest realizacją jej zadań, lecz działaniem zmierzającym do ochrony jej praw. Prawa te mogą pozostawać w związku z zadaniami gminy, lecz dochodzi się ich na zasadach ogólnych w postępowaniu, w którym mają zastosowanie normy o charakterze powszechnym.
Z tego względu, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kwestionowane przez wnioskodawcę § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35 i 36 oraz § 45 w zakresie w jakim dotyczy on spółdzielni i spółek prawa handlowego, a także § 48, § 49, § 50, § 51 i § 52 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) nie odnoszą się bezpośrednio do zakresu jego działania, a więc Rada Gminy w Kazimierzu Dolnym nie jest legitymowana do wystąpienia z wnioskiem w tym zakresie.
W odniesieniu do § 38-40 oraz § 43 i 44 tego rozporządzenia, należy podkreślić, że wymienione przepisy określają wysokość wpisów stałych w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa spadkowego. Niewątpliwie gmina (jak każda inna osoba prawna bądź fizyczna) może być spadkobiercą, zapisobiercą lub inną osobą mającą interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku, w uchyleniu lub zmianie takiego stwierdzenia itd. (art. 1025 § 1 kodeksu cywilnego, art. 679 § 2 kpc). Nie może jednak ulegać wątpliwości, że postępowania te nie mają bezpośredniego związku z realizacją zadań gminy. Gmina uczestniczy w nich na takich samych prawach jak każdy inny uczestnik postępowania nieprocesowego, z tym że jest ona z mocy art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych zwolniona od obowiązku uiszczenia przewidzianych w kwestionowanych przepisach wpisów. Natomiast w zakresie, w jakim przepisy te odnoszą się do spółdzielni i spółek prawa handlowego, obowiązanych do uiszczania wpisów, uczestnikiem postępowania nie jest gmina lecz wskazane spółdzielnie i spółki (odrębne osoby prawne).
Także w tym zakresie Trybunał Konstytucyjny uznał, iż brak jest związku pomiędzy kwestionowanymi § 38-40 oraz § 43 i 44 rozporządzenia a zakresem działania gminy, o którym mowa w art. 191 ust. 2 Konstytucji.
W odniesieniu do § 55, 56, 58 i 59 ust. 1 pkt 3 oraz § 63 ust. 2 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r., należy stwierdzić, że wprawdzie przepisy te dotyczą spraw gospodarczych (art. 2 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych; Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.), jednakże nie dotyczą one działalności gospodarczej gminy lecz działalności dłużnika, którego dotyczy wniosek o ogłoszenie upadłości, postępowanie upadłościowe lub postępowanie układowe. W związku z tym zgodnie z powołanym art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, gmina zwolniona jest od obowiązku uiszczania tych wpisów. Również w tym zakresie wnioskodawcy nie służy legitymacja do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wnioskodawcy nie służy legitymacja do inicjowania postępowania, także w odniesieniu do zaskarżonego § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1987 r. – Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych. Wskazany przepis dotyczy ogółu adwokatów i radców prawnych uczestniczących w każdym postępowaniu cywilnym w charakterze pełnomocnika jakiejkolwiek strony. Z tego względu, zgodnie z wyżej przytoczonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, należy stwierdzić, że kwestionowany przepis dotyczy interesów prawnych ogółu obywateli i innych podmiotów posiadających zdolność sądową reprezentowanych w postępowaniu cywilnym przez adwokatów lub radców prawnych. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że dotyczy on interesu prawnego specyficznego dla gminy.
Z tych samych powodów Trybunał Konstytucyjny uznał, że Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym nie jest legitymowana do inicjowania postępowania w sprawie zgodności § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Z powyższych względów należało odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
POSTANOWIENIE
z dnia 12 kwietnia 2000 r.
Sygn. T. 12/00
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Rady Miejskiej w Kazimierzu Dolnym o orzeczenie, że:
1) § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35, 36 w zakresie, w jakim przewidują wpis stały, § 38, 39, 40, 43, 44, 45 w zakresie w jakim dotyczą spółdzielni i spółek prawa handlowego, § 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59 ust. 1 pkt 3, § 63 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753; zm.: z 1997 r. Nr 141, poz. 948; z 1998 r. Nr 16, poz. 76, Nr 50, poz. 315; z 1999 r. Nr 45, poz. 452) są niezgodne z art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110; zm.: z 1982 r. Nr 31, poz. 215; z 1991 r. Nr 22, poz. 93; z 1994 r. Nr 79, poz. 362; z 1996 r. Nr 34, poz. 146, Nr 43, poz. 189; z 1997 r. Nr 106, poz. 678) oraz są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji;
2) § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218; zm.: z 1989 r. Nr 53, poz. 315; z 1990 r. Nr 66, poz. 394; z 1992 r. Nr 16, poz. 67; z 1996 r. Nr 70, poz. 334; z 1998 r. Nr 100, poz. 644) jest niezgodny z art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25; zm.: Nr 77, poz. 355, Nr 91, poz. 421, Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 34, poz.163, Nr 81, poz. 406; z 1996 r. Nr 77, poz. 367; z 1997 r. Nr 75, poz. 471, Nr 98, poz. 604, Nr 106, poz. 679, Nr 117, poz. 751, 752 i 753, Nr 121, poz. 769, Nr 124, poz. 782, Nr 133, poz. 882; z 1998 r. Nr 98, poz. 607, Nr 160, poz. 1064, Nr 162, poz. 1118 i 1125; z 1999 r. Nr 20, poz. 180; Nr 60, poz. 636, Nr 75, poz. 853, Nr 83, poz. 931, Nr 110, poz. 1255) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji;
3) § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128; zm.: z 1994 r. Nr 136, poz. 711; z 1998 r. Nr 16, poz. 75) jest niezgodny z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147; zm.: z 1991 r. Nr 22, poz. 92, Nr 115, poz. 496; z 1994 r. Nr 85, poz. 388; 1996 r. Nr 107, poz. 499; z 1997r. Nr 117, poz. 752, Nr 137, poz. 926, Nr 140, poz. 940; z 1998 r. Nr 106, poz. 668) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji
p o s t a n a w i a :
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
Uzasadnienie:
Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wniosła o stwierdzenie, że § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35 i 36 w zakresie, w jakim przewidują wpis stały, § 38, 39, 40, 43, 44 i 45 w zakresie, w jakim dotyczą spółdzielni i spółek prawa handlowego, § 48, 49, 50, 51, 52, 55, 56, 58, 59 ust. 1 pkt 3, § 63 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) są niezgodne z art. 37 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że w art. 37 powołanej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Minister Sprawiedliwości został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia wysokości wpisów w poszczególnych sprawach cywilnych. Brak natomiast upoważnienia do określania górnej i dolnej granicy wpisu oraz ustalania, które z opłat mogą mieć postać wpisu stałego. Zgodnie z art. 29 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej: ustawą o kosztach sądowych) wpis ma być co do zasady stosunkowy. Natomiast wpis stały albo o określonej dolnej i górnej granicy może mieć miejsce tam, gdzie przewiduje go przepis ustawy o kosztach sądowych albo przepisy rozporządzenia wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego. Zdaniem wnioskodawcy, ustawa o kosztach sądowych nie zawiera takiego upoważnienia. Minister Sprawiedliwości został więc upoważniony jedynie do określenia wysokości wpisów stosunkowych w poszczególnych rodzajach spraw. Wnioskodawca podkreślił, że w kontekście art. 17 ustawy o kosztach sądowych to Minister Sprawiedliwości wpływa na ewentualne odrzucenie środka zaskarżenia podlegającego opłacie w wysokości stałej, poprzez określenie rodzajów spraw, w których pobiera się wpis stały. Wnioskodawca stwierdził, że kwestionowane przepisy dotyczą zakresu działania gminy, gdyż zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych gmina oraz związek gmin nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych, chyba że sprawa dotyczy prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Zdaniem wnioskodawcy, orzecznictwo sądowe ma tendencję do “rozciągania” tego przepisu przez szerokie rozumienie wyrażenia: “prowadzonej przez nie działalności gospodarczej”. Wnioskodawca stwierdził, że wszystkie przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych, określające wpis stały lub o dolnej i górnej granicy, uważa za niezgodne z upoważnieniem ustawowym. Jednak z uwagi na art. 191 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie kwestionuje przepisów dotyczących spraw, w których gmina z natury rzeczy nie może być stroną.
Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wnosiła również o stwierdzenie, że § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 218 ze zm.) jest niezgodny z art. 38 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z § 149 ust. 2 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (zwanego dalej: regulaminem): “Jeżeli w sprawie występuje adwokat lub radca prawny, przewodniczący posiedzenia może ich zobowiązać do wypowiedzenia się co do występujących w sprawie zagadnień prawnych. O powyższych czynnościach należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.” Wnioskodawca stwierdził, że zobowiązanie, które na podstawie tego przepisu może nałożyć przewodniczący nie jest “wewnętrzną czynnością”, a jego wykonanie lub nie wykonanie może wywołać skutki bezpośrednio dla strony zastępowanej przez radcę prawnego lub adwokata. Podniósł, że art. 38 ustawy z 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych stanowiący ustawową delegację dla Ministra Sprawiedliwości do wydania kwestionowanego rozporządzenia, nie określa co powinien zawierać Regulamin. Podkreślił również, że skoro Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości nałożenia obowiązku, o którym mowa w kwestionowanym przepisie, to nie można go “uzupełnić” w akcie podustawowym, którego ustawowa podstawa jest bardzo ogólna. Uzasadniając legitymację gminy do wystąpienia z wnioskiem dotyczącym kwestionowanego przepisu stwierdził, że gmina w postępowaniu sądowym posługuje się pełnomocnikiem, jest zatem zainteresowana aby nie nakładano na niego obowiązków nie przewidzianych w ustawie.
Ponadto Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym wniosła o stwierdzenie, że § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) jest niezgodny z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Wskazała, że w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece jako delegację ustawową wskazano art. 58, 64 i art. 125 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz art. XIX § 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny. Wymienione przepisy, zdaniem wnioskodawcy, nie upoważniają Ministra Sprawiedliwości do wydania kwestionowanego § 1 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
W wykonaniu wezwania Trybunału Konstytucyjnego, pismem z 16 marca 2000 r. wnioskodawca wskazał przepisy prawa świadczące – jego zdaniem – że kwestionowane akty normatywne dotyczą spraw objętych zakresem jego działania. Stwierdził, że gmina (osoba prawna) bywa stroną wielorakich spraw sądowych (art. 64 § 1, art. 510 kpc). Zgodnie z art. 8 ust.2 ustawy o kosztach sądowych, jeżeli sprawa dotyczy prowadzonej przez gminę działalności gospodarczej ma ona obowiązek uiszczenia wpisu sądowego. W przypadku, gdy wpis jest stały, a gmina posługuje się adwokatem lub radcą prawnym, który nie opłacił pisma, dotykają ją skutki przewidziane w art. 17 powołanej ustawy. Podniósł ponadto, że pełnomocnikiem gminy przed sądem może być adwokat lub radca prawny (art. 87 § 1 kpc), jest ona zatem zainteresowana aby nie nakładano na niego obowiązków nie przewidzianych przez ustawę, które mogą wpłynąć na wynik sprawy. Stwierdził również, że będąc podmiotem stosunków cywilno-prawnych gmina miewa interes w przeglądaniu akt księgi wieczystej np. w celu sprawdzenia czy istnieją podstawy do wniesienia pozwu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt.3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Jednakże zakres uprawnień tych jednostek do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest ograniczony. W art. 191 ust. 2 Konstytucja stanowi, że: “Podmioty, o których mowa ust. 1 pkt 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania”. Z przepisu tego wynika, że legitymacja jednostek samorządu terytorialnego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym została określona wąsko, w oparciu o kryterium przedmiotowe.
Zgodnie z ustaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego art. 191 ust. 2 Konstytucji należy wykładać ściśle. W postanowieniu z 24 września 1996 r. (sygn. T. 35/96) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że “wniosek do Trybunału Konstytucyjnego musi być bezpośrednio związany z interesem prawnym danej organizacji jako takiej lub z interesem prawnym członków tej organizacji, do którego reprezentowania dana organizacja jest powołana. Tego rodzaju organizacje nie są natomiast legitymowane do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach ogólnopaństwowych czy ogólnospołecznych, które z natury rzeczy dotyczą interesu prawnego wszystkich obywateli lub grup o wiele szerszych niż te, które dana organizacja reprezentuje” (OTK ZU Nr 5/1996, poz. 45, s. 383). W postanowieniu z 25 czerwca 1997 r. (sygn. T. 16/97) Trybunał Konstytucyjny, podtrzymując przytoczony pogląd, stwierdził ponadto, że: “Przy badaniu legitymacji organów samorządowych do skorzystania z kwalifikowanego środka o charakterze publicznoprawnym, jakim jest wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w przedmiocie tzw. abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności aktów normatywnych, należy wziąć pod uwagę wyjątkowość tego uprawnienia, a w konsekwencji skonfrontować przedmiot wniosku z tym, co w myśl regulacji prawnej określa specyfikę działania organów samorządowych. (...) Należy bowiem zwrócić uwagę na podwójną rolę gminy, która występować może jako podmiot prawa publicznego oraz jako podmiot prawa cywilnego. (...) Gmina, posiadając zdolność prawną, może stawać się podmiotem praw i obowiązków. Jako osoba prawna posiada także, działając poprzez swoje organy, zdolność do czynności prawnych. (...) Gmina wykonując zadania publiczne działa także jako jednostka samorządowa. W oparciu o posiadane imperium gmina wykonuje funkcję administracyjno-zarządzającą na danym terenie i jako taka może wydawać decyzje administracyjne”. Po wejściu w życie obecnie obowiązującej Konstytucji Trybunał Konstytucyjny podtrzymał pogląd, zgodnie z którym przesłankę wiążącą zakres legitymacji jednostek samorządu terytorialnego (i innych podmiotów o których mowa w art. 191 ust. 2 Konstytucji) z ich zakresem działania należy interpretować ściśle. W uzasadnieniu wyroku z 13 stycznia 1998 r. (sygn. K. 5/97) stwierdzono, że “zakres działania samorządu terytorialnego określa art. 163 Konstytucji stanowiąc, iż samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Artykuł zaś 166 Konstytucji wprowadza rozróżnienie zadań publicznych samorządu terytorialnego na zadania własne i zadania zlecone” (OTK ZU Nr 1/1998). W postanowieniu z 7 grudnia 1999 r. (sygn. T. 27/99) Trybunał Konstytucyjny stwierdził ponadto, że: “Za koniecznością ścisłej interpretacji art. 191 ust. 2 Konstytucji przemawia także to, że w porównaniu z przepisami poprzednio obowiązującymi krąg podmiotów mogących inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym został rozszerzony przez wprowadzenie instytucji skargi konstytucyjnej. Ten tryb kontroli konstytucyjności przepisów jest otwarty również dla związków zawodowych w zakresie, w jakim związki te mogą być podmiotem wolności lub praw objętych ochroną konstytucyjną.” Stanowisko to Trybunał potwierdził w postanowieniu z 25 lutego 2000 r. (sygn. T. 27/99), wydanym po rozpoznaniu zażalenia na powołane postanowienia z 7 grudnia 1999 r. Argumentację tą należy odnieść do wszystkich podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji.
Zgodnie z przytoczonym orzecznictwem, przy ocenie legitymacji wnioskodawcy do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w niniejszej sprawie, należy ustalić związek kwestionowanych przepisów z zakresem działania gminy.
Zakres ten określają art. 163-166 Konstytucji oraz przepisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 ze zm.). Zgodnie z art. 166 ust. 1 Konstytucji zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. Art. 7 ust. 1 powołanej ustawy o samorządzie gminnym zawiera przykładowe wyliczenie zadań własnych gminy. Analiza zadań wskazanych w tym przepisie wskazuje, iż ich realizacja przez gminę następuje przede wszystkim przez władcze działania z zakresu administracji publicznej – wydawanie decyzji w zakresie posiadanego imperium. Czynności o charakterze cywilnoprawnym, których stroną jest gmina (jak każda osoba prawna), w zasadzie, nie wiążą się bezpośrednio z wykonywaniem jej zadań własnych. Taki bezpośredni związek może niekiedy wynikać z przepisów ustaw szczególnych. Tytułem przykładu można wskazać art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jednolity z 1998 r. Dz.U. Nr 120, poz. 787 ze zm.), zgodnie z którym zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej jest zadaniem własnym gminy. Realizacja zadań zleconych gminie z natury rzeczy nie może następować w drodze czynności cywilno-prawnych, gdyż zgodnie z art. 166 ust. 2 Konstytucji i art. 8 ust. 1 powołanej ustawy o samorządzie gminnym zadania te dotyczą spraw z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendum.
Odnosząc powyższe uwagi do kwestionowanych przez wnioskodawcę przepisów § 3, 4, §11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35, 36 oraz § 45 w zakresie w jakim dotyczy on spółdzielni i spółek prawa handlowego oraz § 48-52 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.), należy stwierdzić, że przepisy te nie dotyczą zakresu działania gminy. Niewątpliwie gmina może być stroną różnorodnych stosunków cywilno-prawnych i w związku z tym również stroną w postępowaniach cywilnych, których te stosunki są przedmiotem i wówczas może być zobowiązana do uiszczenia wpisów określonych w kwestionowanych przepisach powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. Nie daje to jednak wystarczających podstaw do przyjęcia, iż przepisy te dotyczą bezpośrednio zakresu działania gminy. Kwestionowane przepisy, jak również ustawa z 13 kwietnia 1967 r. o kosztach sądowych i Kodeks postępowania cywilnego, mają charakter powszechny. Dotyczą wszystkich stron postępowania cywilnego, niezależnie od tego czy są to osoby fizyczne, prawne, czy też posiadające zdolność sądową podmioty nie mające osobowości prawnej. Przewidziane w przepisach kwestionowanego rozporządzenia zróżnicowanie wpisów sądowych oparte jest na kryteriach przedmiotowych (rodzaju spraw) a nie podmiotowych (statusie prawnym stron). Należy zatem stwierdzić, że zakres ich zastosowania obejmuje ogół osób fizycznych i prawnych, a także posiadających zdolność sadową podmiotów pozbawionych osobowości prawnej. Ma więc charakter ogólnospołeczny i nie mieści się w zakresie zadań gminy. Już z tego względu, w świetle powołanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, nie można przyjąć, że kwestionowane przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. dotyczą zakresu działania gminy. Nawet w przypadkach, gdy gmina jest stroną postępowań cywilnych w sprawach wynikających z realizacji jej zadań własnych, wynikający z kwestionowanych przepisów obowiązek uiszczenia wpisu w określonej wysokości ma charakter ogólny. Przepisy te nie zawierają regulacji specyficznej dla gminy i nie określają właściwego tylko dla niej zakresu działania. Jedynym odstępstwem od ogólnych unormowań dotyczących kosztów sądowych w stosunku do gmin, jest zwolnienie ich z obowiązku ponoszenia tych kosztów we wszelkich sprawach z wyjątkiem tych, które dotyczą prowadzonej przez nie działalności gospodarczej (art. 8 ust.2 ustawy o kosztach sądowych). Uczestnictwo gminy w postępowaniu sądowym nie jest realizacją jej zadań, lecz działaniem zmierzającym do ochrony jej praw. Prawa te mogą pozostawać w związku z zadaniami gminy, lecz dochodzi się ich na zasadach ogólnych w postępowaniu, w którym mają zastosowanie normy o charakterze powszechnym.
Z tego względu, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kwestionowane przez wnioskodawcę § 3, 4, 11 pkt 1 i 2, § 12, 14, 16, 18, 19, 20 ust. 2 i 3, § 24, 27, 28, 29 pkt 4-7, § 30 pkt 1, § 35 i 36 oraz § 45 w zakresie w jakim dotyczy on spółdzielni i spółek prawa handlowego, a także § 48, § 49, § 50, § 51 i § 52 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) nie odnoszą się bezpośrednio do zakresu jego działania, a więc Rada Gminy w Kazimierzu Dolnym nie jest legitymowana do wystąpienia z wnioskiem w tym zakresie.
W odniesieniu do § 38-40 oraz § 43 i 44 tego rozporządzenia, należy podkreślić, że wymienione przepisy określają wysokość wpisów stałych w postępowaniu nieprocesowym w sprawach z zakresu prawa spadkowego. Niewątpliwie gmina (jak każda inna osoba prawna bądź fizyczna) może być spadkobiercą, zapisobiercą lub inną osobą mającą interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku, w uchyleniu lub zmianie takiego stwierdzenia itd. (art. 1025 § 1 kodeksu cywilnego, art. 679 § 2 kpc). Nie może jednak ulegać wątpliwości, że postępowania te nie mają bezpośredniego związku z realizacją zadań gminy. Gmina uczestniczy w nich na takich samych prawach jak każdy inny uczestnik postępowania nieprocesowego, z tym że jest ona z mocy art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych zwolniona od obowiązku uiszczenia przewidzianych w kwestionowanych przepisach wpisów. Natomiast w zakresie, w jakim przepisy te odnoszą się do spółdzielni i spółek prawa handlowego, obowiązanych do uiszczania wpisów, uczestnikiem postępowania nie jest gmina lecz wskazane spółdzielnie i spółki (odrębne osoby prawne).
Także w tym zakresie Trybunał Konstytucyjny uznał, iż brak jest związku pomiędzy kwestionowanymi § 38-40 oraz § 43 i 44 rozporządzenia a zakresem działania gminy, o którym mowa w art. 191 ust. 2 Konstytucji.
W odniesieniu do § 55, 56, 58 i 59 ust. 1 pkt 3 oraz § 63 ust. 2 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r., należy stwierdzić, że wprawdzie przepisy te dotyczą spraw gospodarczych (art. 2 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych; Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.), jednakże nie dotyczą one działalności gospodarczej gminy lecz działalności dłużnika, którego dotyczy wniosek o ogłoszenie upadłości, postępowanie upadłościowe lub postępowanie układowe. W związku z tym zgodnie z powołanym art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, gmina zwolniona jest od obowiązku uiszczania tych wpisów. Również w tym zakresie wnioskodawcy nie służy legitymacja do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wnioskodawcy nie służy legitymacja do inicjowania postępowania, także w odniesieniu do zaskarżonego § 149 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1987 r. – Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych. Wskazany przepis dotyczy ogółu adwokatów i radców prawnych uczestniczących w każdym postępowaniu cywilnym w charakterze pełnomocnika jakiejkolwiek strony. Z tego względu, zgodnie z wyżej przytoczonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, należy stwierdzić, że kwestionowany przepis dotyczy interesów prawnych ogółu obywateli i innych podmiotów posiadających zdolność sądową reprezentowanych w postępowaniu cywilnym przez adwokatów lub radców prawnych. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że dotyczy on interesu prawnego specyficznego dla gminy.
Z tych samych powodów Trybunał Konstytucyjny uznał, że Rada Miejska w Kazimierzu Dolnym nie jest legitymowana do inicjowania postępowania w sprawie zgodności § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) z art. 58 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Z powyższych względów należało odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.