Pełny tekst orzeczenia

37



POSTANOWIENIE

z dnia 24 października 2001 r.

Sygn. T. 18/01




Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Krzysztof Kolasiński – przewodniczący
Marian Zdyb – sprawozdawca

Jadwiga Skórzewska-Łosiak


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 24 października 2001 r., na podstawie art. 36 ust. 6 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), zażalenia Unii Spółdzielców Mieszkaniowych na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 5 lipca 2000 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi


p o s t a n o w i ł :


nie uwzględnić zażalenia.







Uzasadnienie:


Zarząd Unii Spółdzielców Mieszkaniowych w Polsce z siedzibą w Warszawie we wniosku z 27 kwietnia 2001 r. wniósł o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją szeregu przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 27). W postanowieniu z 5 lipca 2001 r. (sygn. T. 18/01) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi. W uzasadnieniu podniósł, że Unia Spółdzielców Mieszkaniowych w Polsce, zgodnie z jej Statutem, jest dobrowolnym związkiem stowarzyszeń realizujących cele spółdzielczości mieszkaniowej, związków rewizyjnych oraz spółdzielni mieszkaniowych. Wobec tego nie można uznać wnioskodawcy za podmiot legitymowany do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału. W kontekście bowiem wyraźnego brzmienia przepisu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji – organizacja ta nie posiada legitymacji procesowej do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego.
W zażaleniu z 16 lipca 2001 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi, pełnomocnik Zarządu Unii Spółdzielców Mieszkaniowych w Polsce z siedzibą w Warszawie, wniósł o zmianę tegoż postanowienia i nadanie wnioskowi dalszego biegu. W uzasadnieniu wnioskodawca stwierdził, że Unia Spółdzielców Mieszkaniowych w Polsce jest organizacją zawodową zarządców nieruchomości, taką samą jak organizacje zawodowe rzemieślników, zrzeszające zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne, czy też organizacje zawodowe radców prawnych lub lekarzy. Wnioskodawca zwrócił także uwagę, że art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji nie zawęża pojęcia “organizacji zawodowych” tylko do organizacji do których przynależność jest obligatoryjna, ale zakres tego pojęcia jest szerszy i obejmuje także organizacje dobrowolne. Taką właśnie organizacją zawodową jest Unia Spółdzielców Mieszkaniowych.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie wnioskodawcy nie może być uwzględnione. Unia Spółdzielców Mieszkaniowych w Polsce z siedzibą w Warszawie nie jest bowiem podmiotem legitymowanym do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę zgodności przepisów z Konstytucją lub ustawami. Podmioty legitymowane do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego określone zostały w art. 191 Konstytucji. Przepis ten wymienia dwie grupy podmiotów, którym takie prawo przysługuje. Po pierwsze – z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą podmioty legitymowane generalnie, określone w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Przepis ten wymienia podmioty, które mogą inicjować postępowania w sprawie konstytucyjności wszystkich norm, jakie na gruncie polskiego systemu prawnego podlegają kognicji Trybunału Konstytucyjnego. Pośród nich można przykładowo wskazać Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Sejmu, Rzecznika Praw Obywatelskich. Drugą grupę stanowią podmioty legitymowane indywidualnie – to jest takie, które mogą wystąpić z wnioskiem, o ile akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem ich działalności. Na takie właśnie ukształtowanie legitymacji indywidualnej wskazuje wyraźnie treść art. 191 ust. 2 oraz art. 186 ust. 2 Konstytucji. Podmiotami tymi są między innymi: Krajowa Rada Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych.
Uprawnienie wąskiego grona naczelnych organów państwa do inicjowania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym stanowi istotny składnik pozycji ustrojowej tych organów, a jego realizacja jest nierozerwalnie związana z rolą jaką organ pełni w systemie organów państwa. Na tym tle już sam fakt przyznania prawa inicjowania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym innym podmiotom, nawet w tak ograniczonym zakresie jaki wynika z treści art. 191 ust. 2, Konstytucji stanowi istotny wyłom. Dlatego też legitymacja podmiotów mogących wystąpić z wnioskiem o kontrolę aktu normatywnego objętego zakresem ich działania winna być rozumiana w sposób ścisły, ponieważ sama w sobie stanowi wyjątek od ogólnej zasady. Wszelka interpretacja rozszerzająca w tym zakresie jest niedopuszczalna. Za koniecznością takiej ścisłej interpretacji przemawia także to, że w porównaniu z przepisami poprzednio obowiązującymi krąg podmiotów mogących inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym został rozszerzony przez wprowadzenie instytucji skargi konstytucyjnej (por. postanowienia z: 28 czerwca 2000 r., sygn. U. 1/00, OTK ZU Nr 5/2000, poz. 148, 7 grudnia 1999 r. i 15 lutego 2000 r. sygn. T. 27/99, OTK ZU Nr 1(B)/2002).
Kwestią wstępną, wymagającą rozważenia w niniejszej sprawie jest odpowiedź na pytanie, czy w świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, Unia Spółdzielców Mieszkaniowych jest uprawniona do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności przepisów prawa z Konstytucją. Wymaga to interpretacji art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji w kontekście pojęcia “organizacja zawodowa”. Dopiero odpowiedź pozytywna na to pytanie w dalszej kolejności prowadzić będzie do zbadania, czy kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.
Pełnomocnik wnioskodawcy, powołując się na art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, wywodzi, że Unia Spółdzielców Mieszkaniowych jest “organizacją zawodową zarządców nieruchomości, do której przynależność ma charakter dobrowolny”. Zdaniem wnioskodawcy, Unia jest taką samą organizacją zawodową jak organizacje zawodowe rzemieślników, radców prawnych czy też lekarzy.
Pojęcie “organizacji zawodowej” nie zostało zdefiniowane ani w aktach normatywnych, ani w literaturze prawniczej. Szeroki wywód na temat pojęcia “organizacji zawodowej” przeprowadził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114). Trybunał uznał, że dla sprecyzowania pojęcia “organizacji zawodowej” konieczne jest ustalenie sensu przymiotnika “zawodowy”, stanowiącego signum specificum dwóch z trzech kategorii organizacji zrzeszeniowych objętych zakresem art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Przymiotnik ten jest używany w znaczeniu: “dotyczący określonego zawodu, związany z ludźmi wykonującymi określony zawód”, “mający związek z zawodem lub wykonywaniem zawodu”, przy czym nazwa “zawód” oznacza zajęcie, którego osoba się wyuczyła i które stale wykonuje dla pieniędzy, czerpiąc z tego środki utrzymania (zob. np. Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. B. Dunaja, Warszawa 1999, t. II; Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, Warszawa 2000, t. II). Na poziomie wykładni językowej pojęcie zawodu jest z reguły związane z posiadaniem określonych umiejętności lub kwalifikacji. Z językowego brzmienia tegoż pojęcia wynika, że zawód wykonywać może tylko człowiek (osoba fizyczna). Wykonywanie zawodu może przybierać różne formy. Na ogół zawód jest wykonywany w ramach stosunku pracy, albo – w przypadku tzw. wolnych zawodów – w ramach innych stosunków prawnych (np. umowy o dzieło, zlecenia itp.). Można wprawdzie uznać, że jednostki organizacyjne mogą w jakimś zakresie prowadzić działalność, którą w ramach zawodu wykonują osoby fizyczne. Jednakże także wtedy określony zawód wykonują konkretne osoby fizyczne, a nie ta jednostka organizacyjna. W konkluzji postanowienia z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99, OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114), Trybunał Konstytucyjny przyjął, iż organizacja zawodowa winna spełniać określone kryteria, a mianowicie: kryterium podmiotowe (zrzeszać osoby fizyczne), kryterium przedmiotowe (członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód) oraz kryterium funkcjonalne (podstawowym celem i funkcją takiej organizacji winno być reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej).
Zdaniem wnioskodawcy spółdzielnia mieszkaniowa, zgodnie z art. 1 ust. 5 ustawy o spółdzielniach (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 27), może prowadzić działalność gospodarczą jako profesjonalny, “zawodowy” zarządca nieruchomości, obok innych podmiotów prowadzących działalność zawodową w dziedzinie gospodarowania nieruchomościami, a skoro tak, to Unia Spółdzielców Mieszkaniowych jest organizacją zawodową zarządców nieruchomości.
Organizacja zawodowa, zgodnie z przyjętym przez Trybunał Konstytucyjny kryterium podmiotowym, powinna zrzeszać osoby fizyczne. Unia Spółdzielców Mieszkaniowych jest zaś osobą prawną (§ 2 pkt 3 Statutu) i zrzesza przede wszystkim inne osoby prawne, a nie określone grupy zawodowe. Jest związkiem stowarzyszeń realizujących cele spółdzielczości mieszkaniowej, związków rewizyjnych oraz spółdzielni mieszkaniowych. Trudno nie założyć – jak przyjął Trybunał w postanowieniu z 30 maja 2000 r – iż pojęcie “zawodowy” można objąć tylko organizacje zrzeszające osoby fizyczne, w tym przede wszystkim pracowników (pracowników najemnych). Potwierdza to dodatkowe założenie, iż przymiotnik “zawodowy” winien być związany z pewnym rodzajem działalności, charakteryzującym się tym, iż wykonywana być może tylko przez osoby fizyczne, a tylko wyjątkowe na zasadzie pewnej konwencji pojęciowej lub terminologicznej przez osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne. Wobec powyższych uwag należy stwierdzić, że Unia Spółdzielców Mieszkaniowych nie spełnia kryterium podmiotowego, które uzasadniałoby uznanie wnioskodawcy za “organizację zawodową”. Nie można także przyjąć, że podmioty tworzące Unię Spółdzielców Mieszkaniowych, stale i w celach zarobkowych wykonują jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód. Nie ma bowiem takiego zawodu jak “zarządca nieruchomości”. Unia Spółdzielców Mieszkaniowych nie spełnia więc także kryterium przedmiotowego “organizacji zawodowej” i za taką nie może być uznana. Ponadto w Statucie wnioskodawcy, “zarząd nieruchomościami” nie został zaliczony do “celów i środków działania” Unii (por. rozdział II Statutu). Nie jest to bowiem podstawowy cel działalności wnioskodawcy. Dodatkowo więc Unia Spółdzielców Mieszkaniowych nie spełnia również kryterium funkcjonalnego. Co prawda terenem działania Unii jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej (§ 2 pkt 1 Statutu), ale nie można przyjąć iż Unia reprezentuje interesy całego środowiska. Nie zrzesza bowiem określonej grupy zawodowej czy nawet grupy analogicznej do grupy zawodowej i jest dobrowolnym związkiem stowarzyszeń realizujących cele spółdzielczości mieszkaniowej, związków rewizyjnych oraz spółdzielni mieszkaniowych.
Prowadzi to do ogólnego wniosku, że Unia Spółdzielców Mieszkaniowych nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. W związku z tym nie zachodzi potrzeba dalszej analizy, czy kwestionowane przepisy dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy. Niespełnienie bowiem podstawowego kryterium wynikającego z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji prowadzi do uznania braku legitymacji wnioskodawcy do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego.

Z tych przyczyn zażalenie wnioskodawcy nie mogło być uwzględnione.