Pełny tekst orzeczenia

30/3/A/2005

POSTANOWIENIE
z dnia 9 marca 2005 r.
Sygn. akt K 36/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Safjan – przewodniczący
Jerzy Ciemniewski
Teresa Dębowska-Romanowska
Marian Grzybowski
Adam Jamróz
Wiesław Johann
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska
Ewa Łętowska
Marek Mazurkiewicz
Janusz Niemcewicz – sprawozdawca
Jerzy Stępień
Marian Zdyb
Bohdan Zdziennicki,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 marca 2005 r., wniosku Prokuratora Generalnego:
o stwierdzenie niezgodności pozycji 13 i 14 załącznika nr 4 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535) z art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w związku z art. 10 tego Traktatu oraz w związku z art. 2 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia, dołączonego do Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, podpisanego w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864),

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) umorzyć postępowanie w sprawie z powodu utraty mocy obowiązującej przez zaskarżony przepis przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

UZASADNIENIE

I

1. W swoim wniosku z 8 października 2004 r. Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie niezgodności unormowań zamieszczonych w pozycji 13 i 14 załącznika nr 4 w związku z art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535; dalej: ustawa) z art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej: TWE) w związku z art. 10 tego Traktatu oraz w związku z art. 2 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia, dołączonego do Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, podpisanego w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864; dalej: Akt). Takie określenie wzorca kontroli kwestionowanych unormowań wynika z treści petitum wniosku Prokuratora Generalnego. W uzasadnieniu wniosku powyższy wzorzec został rozszerzony w ten sposób, że sformułowano dodatkowo zarzut niezgodności postanowień załącznika do ustawy z treścią art. 2, art. 13 i art. 17 Szóstej Dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EWG; dalej: Szósta Dyrektywa).
Zdaniem Prokuratora Generalnego, dokonane w myśl art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy zwolnienie od podatku VAT usług wymienionych pod pozycją 13 (usługi transmisji danych i wiadomości – wyłącznie usługi dostępu do sieci Internet świadczone na rzecz uczniów, studentów, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli, placówek oświatowych, szkół wyższych, wyższych szkół zawodowych i placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz na rzecz państwowych i samorządowych instytucji kultury) oraz pod pozycją 14 (usługi na dostęp wdzwaniany i szerokopasmowy do Internetu dla użytkowników indywidualnych nieprowadzących działalności gospodarczej na dostęp szerokopasmowy) załącznika nr 4 do ustawy pozostaje w sprzeczności z treścią obowiązków określonych w art. 2, art. 13 i art. 17 Szóstej Dyrektywy. Prokurator Generalny podkreślił w związku z tym, że 9 lipca 2004 r. Komisja Wspólnot Europejskich powiadomiła Ministra Spraw Zagranicznych o nieprzestrzeganiu prawa przez Rzeczpospolitą Polską, polegającym na ustanowieniu zwolnienia podatkowego nieprzewidzianego w art. 13 Szóstej Dyrektywy. Usługi polegające na udostępnieniu sieci internetowej powinny być traktowane dla celów podatku VAT jako usługi telekomunikacyjne (art. 9 ust. 2 lit. e Szóstej Dyrektywy), te zaś uważane są za opodatkowane, nawet jeżeli są świadczone przez instytucje podlegające prawu publicznemu (art. 4 ust. 5 w zw. z załącznikiem do Szóstej Dyrektywy). Zwolnienie z podatku VAT świadczenia usług internetowych powoduje ponadto, że podatnicy świadczący je nie są uprawnieni do odliczeń tego podatku płaconego od towarów i usług „wykorzystywanych dla celów świadczenia tych usług”, co prowadzi do naruszenia art. 17 Szóstej Dyrektywy.
Prokurator Generalny zaznaczył, że – zgodnie z petitum wniosku – jego przedmiotem jest poddanie kontroli przepisów ustawowych co do ich zgodności z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie (art. 188 pkt 2 Konstytucji). Wskazał jednocześnie na wątpliwości dotyczące kompetencji Trybunału Konstytucyjnego do badania zgodności ustawy z prawem wspólnotowym wtórnym. Przytaczając pogląd L. Garlickiego o pierwszeństwie sądów (SN, NSA, sądów powszechnych) do rozstrzygania kwestii kolizji ustaw z prawem wspólnotowym, opowiedział się za przyznaniem sądom prawa wyboru co do skorzystania z uprawnienia, o którym mowa w art. 91 ust. 3 Konstytucji, bądź też z instytucji pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego (art. 193 Konstytucji). Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie ma przeszkód, aby w drodze analogii pogląd ten odnieść do postępowania inicjowanego przez wniosek do Trybunału Konstytucyjnego przewidziany w art. 191 Konstytucji. Zauważył, że ta droga może być przydatna dla ostatecznego wyeliminowania z krajowego porządku prawnego normy, która jeszcze nie znalazła zastosowania w postępowaniu sądowym. Następnie Prokurator Generalny wskazał na bezpośredni związek, w jakim z zaskarżoną regulacją ustawy pozostaje art. 249 TWE, w części dotyczącej mocy wiążącej dyrektywy. Nawiązując ponownie do treści art. 13 Szóstej Dyrektywy stwierdził, że zwolnienie od podatku VAT usług przewidzianych w poz. 13 i 14 załącznika nr 4 do ustawy koliduje z tym unormowaniem, co czyni zbędnym badanie zaskarżonych przepisów pod względem zgodności z innymi postanowieniami tej Dyrektywy. Uznając zatem, że doszło do wadliwego implementowania Szóstej Dyrektywy do krajowego porządku prawnego, Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 249 TWE, co tym samym oznacza naruszenie art. 10 TWE, nakazującego państwom członkowskim podjęcie wszelkich właściwych środków w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatu oraz powstrzymanie się od podejmowania środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu jego celów. Ponieważ obowiązek spełnienia wymagań Traktatowych wynika wprost z art. 2 Aktu oznacza to, że zakwestionowane we wniosku unormowania są niezgodne także i z tym wzorcem kontroli.

2. Stanowisko w sprawie przedstawił, w piśmie z 10 grudnia 2004 r., Prezes Rady Ministrów. Wniósł w nim o orzeczenie, że zaskarżone przepisy załącznika nr 4 do ustawy są niezgodne z art. 249 w związku z art. 10 TWE oraz w związku z art. 2 Aktu. Podkreślił, że ustanowiony w art. 13 Szóstej Dyrektywy katalog zwolnień od podatku VAT ma charakter wyczerpujący i powinien być interpretowany ściśle i precyzyjnie. Przepis ten nie przewiduje żadnych zwolnień w odniesieniu do usług polegających na udostępnianiu sieci informatycznych. W związku z powyższym, uznać należy, że zwolnienie przewidziane w zaskarżonych przepisach ustawy narusza art. 13, a także art. 17 Szóstej Dyrektywy. Prezes Rady Ministrów ponownie przytoczył okoliczności wszczęcia przez Komisję Europejską postępowania przeciwko Polsce na podstawie art. 226 TWE o naruszenie zobowiązań traktatowych – art. 2, art. 13 i art. 17 Szóstej Dyrektywy. Poinformował ponadto, że strona polska w swoim stanowisku z 7 września 2004 r. zobowiązała się do podjęcia odpowiednich działań w celu dostosowania przepisów ustawy do wymogów prawa wspólnotowego. Prezes Rady Ministrów podkreślił także, że przygotowywany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług, w którym zawarto rozwiązania przewidujące wprowadzenie stawki podstawowej na usługi dostępu do internetu dla podmiotów indywidualnych, z jednoczesnym pozostawieniem zwolnienia na usługi świadczone na rzecz szkół, zakładów kształcenia nauczycieli, placówek oświatowych, szkół wyższych, wyższych szkół zawodowych i placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Analiza zarzutów sformułowanych we wniosku Prokuratora Generalnego musi być poprzedzona rozważeniem skutków, jakie z punktu widzenia dopuszczalności wydania merytorycznego orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny wywołane zostały przez zmiany normatywne zaistniałe po skierowaniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego. Podkreślić bowiem należy, że w świetle art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Należy przy tym zwrócić uwagę na – podkreślany już w orzecznictwie Trybunału – wiążący charakter decyzji procesowej, jaką winno być umorzenie postępowania w wypadku utraty mocy obowiązującej przez zakwestionowany akt prawny (zob. np. postanowienie TK z 31 grudnia 1988 r., sygn. U 13/88, OTK w 1988 r., s. 182).
Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 1 zaskarżonej ustawy zwalnia się od podatku usługi wymienione w załączniku nr 4 do tego aktu. Przedmiotem wniosku Prokuratora Generalnego uczyniono w niniejszej sprawie unormowania zamieszczone pod poz. 13 i 14 tego załącznika. Zgodnie z treścią poz. 13 usługami zwolnionymi od podatku są „usługi transmisji danych i wiadomości – wyłącznie usługi dostępu do sieci Internet świadczone na rzecz uczniów, studentów, szkół, zakładów kształcenia nauczycieli, placówek oświatowych, szkół wyższych, wyższych szkół zawodowych i placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz na rzecz państwowych i samorządowych instytucji kultury”. Z kolei w myśl regulacji poz. 14 załącznika zwolnieniu podlegają „usługi na dostęp wdzwaniany i szerokopasmowy do Internetu dla użytkowników indywidualnych nieprowadzących działalności gospodarczej na dostęp szerokopasmowy”.
W dniu 16 grudnia 2004 r. uchwalona została ustawa o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 113). Zgodnie z treścią art. 1 pkt 8 ustawy nowelizującej, w załączniku nr 4 (do zaskarżonej ustawy) uchyla się poz. 13 i 14. Z kolei w myśl art. 3 ustawy nowelizującej, cytowany wyżej art. 1 pkt 8 wchodzi w życie z dniem 1 marca 2005 r. W świetle powyższych okoliczności należy stwierdzić, że zaistniała przesłanka, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, a więc utrata mocy obowiązującej przez akt normatywny w zakresie zakwestionowanym we wniosku Prokuratora Generalnego, przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.
Dla podjęcia rozstrzygnięcia w przedmiocie umorzenia postępowania z powodu utraty mocy obowiązującej przez zaskarżone unormowania konieczne jest jednak także rozważenie skutków dyspozycji art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z tym przepisem, nie stosuje się art. 39 ust. 1 pkt 3, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Odnosząc powyższe unormowanie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym do okoliczności niniejszej sprawy, należy zwrócić uwagę na następującą kwestię. Określając układ odniesienia kontroli przepisów ustawy, Prokurator Generalny nie odwołuje się do unormowań konstytucyjnych statuujących jakiekolwiek prawa podmiotowe. Wzorzec kontroli ogranicza się we wniosku wyłącznie do przepisów zawartych w ratyfikowanych umowach międzynarodowych, których ratyfikacja wymagała zgody wyrażonej w ustawie, a także w aktach organizacji międzynarodowej, ukonstytuowanej na mocy ratyfikowanej umowy międzynarodowej, której prawo ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art. 91 ust. 3 Konstytucji). Także z treści zarzutów sformułowanych w uzasadnieniu wniosku nie wynika, aby odnosiły się one do problemu konstytucyjnych wolności lub praw, dla których ochrony konieczne jest wydanie orzeczenia merytorycznego przez Trybunał Konstytucyjny. W tym kontekście należy również pamiętać o konsekwencjach procesowych zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z tym przepisem Trybunał, orzekając, jest związany granicami wniosku, pytania prawnego i skargi. Konsekwencją tego unormowania jest wyłączenie samodzielnego (z własnej inicjatywy Trybunału) poszerzania przedmiotu rozpoznania, w tym wypadku przez odwołanie się do problemu zgodności kwestionowanej ustawy z unormowaniami – co należy jeszcze raz podkreślić – niepowołanej w treści wniosku (wprost lub choćby pośrednio) Konstytucji, dotyczącymi wolności i praw. Biorąc to pod uwagę, stwierdzić należy, że w sprawie niniejszej nie została spełniona przesłanka określona w art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, która stałaby na przeszkodzie umorzeniu postępowania.