Pełny tekst orzeczenia

36/3/A/2009



POSTANOWIENIE

z dnia 23 marca 2009 r.

Sygn. akt P 56/08



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Mazurkiewicz – przewodniczący

Stanisław Biernat

Marek Kotlinowski

Teresa Liszcz

Andrzej Rzepliński – sprawozdawca,



po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 marca 2009 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Warszawie:

czy art. 227 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288, ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do dnia 15 stycznia 2003 r., jest zgodny z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku.



UZASADNIENIE



I



1. Postanowieniem z 15 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział XXIV Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy, sąd pytający), zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 227 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288, ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze), w brzmieniu obowiązującym do dnia 15 stycznia 2003 r., jest zgodny z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Pytanie prawne zostało zadane w związku z następującym stanem faktycznym:

W dniu 15 kwietnia 1999 r. Hanna Cz. otrzymała przydział spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w budynku pozostającym w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko-Własnościowej w Konstancinie-Jeziornie (dalej: spółdzielnia). Uchwałą Rady Nadzorczej spółdzielni z 31 lipca 2000 r. Hanna Cz. została wykluczona z grona jej członków z powodu niewniesienia części należnych opłat. Uchwała ta została utrzymana w mocy uchwałą Zebrania Przedstawicieli z 31 maja 2001 r. Uchwała Zebrania Przedstawicieli nie została zaskarżona do sądu i z upływem sześciu miesięcy od jej podjęcia, 30 listopada 2001 r., spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przysługujące dotychczas Hannie Cz. wygasło na podstawie art. 227 § 1 prawa spółdzielczego.

Na skutek pozwu spółdzielni przeciwko Hannie Cz. o zapłatę Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa II Wydział Cywilny, sygn. akt II Nc 5070/00, wydał 5 grudnia 2000 r. nakaz zapłaty, utrzymany następnie w mocy wyrokiem tego sądu z 19 lipca 2002 r. Na skutek apelacji Hanny Cz. Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział V Cywilny-Odwoławczy, wyrokiem z 26 listopada 2002 r. (sygn. akt V Ca 1665/02) uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego, i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa Wydział II Cywilny, wyrokiem z 23 grudnia 2004 r. (sygn. akt II C 51/03), uchylił nakaz zapłaty wydany w sprawie o sygn. akt II Nc 5070/00 z 5 grudnia 2000 r. oraz zasądził od Hanny Cz. na rzecz spółdzielni kwotę żądaną pozwem.

Powództwo spółdzielni mieszkaniowej z 20 lutego 2003 r. o eksmisję Hanny Cz. zostało oddalone wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa II Wydział Cywilny z 23 sierpnia 2003 r. (sygn. akt II C 333/03). Na skutek apelacji spółdzielni, Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział V Cywilny-Odwoławczy, wyrokiem z 11 października 2004 r. (sygn. akt V Ca 960/04), zmienił wyrok Sądu Rejonowego z 27 sierpnia 2003 r.; nakazał opuszczenie i opróżnienie zajmowanego lokalu bez orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego.

W dniu 8 października 2007 r. Hanna Cz. wniosła pozew do Sądu Okręgowego o ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c., istnienia, od 15 kwietnia 1999 r., stosunku prawnego – spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, z którego nakazana została eksmisja. Wraz z pozwem Hanna Cz. wniosła o zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie eksmisji orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Wydział V Cywilny-Odwoławczy z 11 października 2004 r. (sygn. akt V Ca 960/04), do czasu zakończenia procesu, ponieważ wykonanie tego wyroku spowodowałoby nieodwracalne skutki i straty.

Wniosek o zabezpieczenie powództwa został oddalony postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie III Wydział Cywilny z 15 listopada 2007 r. (sygn. akt III C 1515/07). Na skutek zażalenia, Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny, postanowieniem z 6 marca 2008 r., udzielił zabezpieczenia powództwa przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego (eksmisja) prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie.

Udział w sprawie z powództwa Hanny Cz. o ustalenie istnienia prawa, przed Sądem Okręgowym w Warszawie III Wydział Cywilny, sygn. akt III C 1515/07, zgłosił – na podstawie art. 60 § 1 k.p.c. – Prokurator Okręgowy w Warszawie. Pismem procesowym z 13 marca 2008 r. Prokurator Okręgowy wniósł „o skierowanie przez Sąd z urzędu do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o stwierdzenie niezgodności art. 227 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. – Prawo Spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 228, ze zm.) z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, bądź skierowania pytania prawnego, czy art. 227 § 1 Prawa Spółdzielczego został w pełni recypowany przez ustawę z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych ujęty w art. 178, a wobec tego utracił moc podobnie jak ten ostatni przepis na skutek orzeczenia TK z dnia 30 marca 2004 r. (K 32/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 22 oraz Dz. U. Nr 63, poz. 591)”.



1.1. W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Okręgowy zaznaczył, że w związku z przedstawionym stanem faktycznym, w procesie o ustalenie istnienia stosunku prawnego na podstawie art. 189 k.p.c. w pierwszej kolejności badaniu podlega kwestia interesu prawnego w wytoczeniu powództwa. Sąd Okręgowy uznał, że powódka Hanna Cz. ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, że przysługuje jej określone ograniczone prawo rzeczowe, pomimo istnienia wyroku nakazującego jej eksmisję z lokalu będącego przedmiotem tego prawa.

Zdaniem sądu pytającego, interes ten wynika z niepewnej sytuacji prawnej, w jakiej powódka się znalazła, a polegającej na tym, że przepis art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, który stał się podstawą przyjęcia, że przysługujące jej dotąd prawo skutecznie wygasło, jest niezgodny z Konstytucją.

Na fakt, że regulacja zawarta w art. 227 § 1 prawa spółdzielczego jest niekonstytucyjna, wskazuje, zdaniem sądu pytającego to, że bliźniaczy w stosunku do tego przepisu art. 178 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych), wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 30 marca 2004 r. (sygn. K 32/03), uznany został za niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Sąd pytający, argumentując na rzecz spełnienia warunku dopuszczalności wniesienia pytania prawnego do Trybunału, wynikającego z art. 193 Konstytucji, wskazał, że w razie uznania art. 227 § 1 prawa spółdzielczego za niezgodny z Konstytucją powódka będzie mogła doprowadzić do wzruszenia wyroku eksmisyjnego.

W ocenie sądu spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, jako ograniczone prawo rzeczowe, niewątpliwie podlega ochronie na gruncie art. 64 ust. 2 Konstytucji. Tymczasem kwestionowany przepis wprowadza swoistą sankcję prawną za utratę członkostwa w postaci wygaśnięcia z mocy prawa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Możliwość pozbawienia prawa majątkowego nie jest, zdaniem sądu pytającego, uzasadniona żadną z wartości, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Sankcja ta ma na celu, w opinii sądu, realizację zasady związania własnościowego prawa do lokalu z członkostwem w spółdzielni.

Stwierdzenie niekonstytucyjności art. 227 § 1 prawa spółdzielczego wpłynie, zdaniem sądu pytającego, na rozstrzygnięcie sprawy, gdyż w takiej sytuacji uwzględni on powództwo o ustalenie, że powódce przysługuje nadal spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Pomimo wykluczenia jej z grona członków spółdzielni nie będzie wówczas podstaw do stwierdzenia, że przysługujące jej prawo do lokalu wygasło. Natomiast w razie przyjęcia przez Trybunał, że badany przepis jest zgodny z Konstytucją, żądanie Hanny Cz. winno ulec oddaleniu z uwagi na wygaśnięcie prawa na podstawie tego przepisu.



2. Prokurator Generalny w piśmie z 24 lipca 2008 r. zajął stanowisko, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym do 15 stycznia 2003 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W uzasadnieniu odniósł się do problemu spełnienia przez sąd pytający przesłanki funkcjonalnej, warunkującej dopuszczalność merytorycznego orzekania w sprawach pytań prawnych. Wskazał, że sąd pytający zwrócił się do TK z pytaniem prawnym w związku z rozstrzyganiem sprawy o ustalenie istnienia stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.). Zgodnie z art. 193 Konstytucji sąd może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, jeżeli od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. W opinii Prokuratora Generalnego w analizowanym przypadku należy podać w wątpliwość, czy istnieje taki związek między wydaniem orzeczenia merytorycznego przez TK a rozstrzygnięciem sprawy przez sąd pytający. W konkretnej sprawie przesłanka funkcjonalna byłaby natomiast niewątpliwie spełniona, gdyby przedmiotem orzekania przez sąd pytający była ocena skuteczności wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa powódki do lokalu mieszkalnego, a więc w postępowaniu w sprawie o unieważnienie uchwały organów spółdzielni, dotyczącej wykluczenia powódki z grona jej członków. Wówczas bowiem od odpowiedzi na pytanie o konstytucyjność art. 227 § 1 prawa spółdzielczego zależałoby rozstrzygnięcie, czy prawo powódki do lokalu istnieje, mimo ustania członkostwa w spółdzielni, czy też prawo to wygasło. Mając jednak na uwadze tezę wyrażoną w literaturze, że umorzenie postępowania z uwagi na niespełnienie przesłanki funkcjonalnej powinno następować jedynie w sytuacjach oczywistych, Prokurator Generalny uznał, że w niniejszej sprawie konieczne było zajęcie stanowiska co do meritum.

Prokurator Generalny stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie brak jest ujemnych przesłanek procesowych, takich jak res iudicata czy ne bis in idem, które stanowiłyby przeszkodę dla wydania orzeczenia co do meritum. Uzasadniając to stanowisko, Prokurator Generalny wskazał, że chociaż TK orzekł już w wyroku z 30 marca 2004 r. (sygn. K 32/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 22) o niekonstytucyjności przepisu o analogicznej treści do przepisu kwestionowanego przez sąd pytający, to nie zachodzi w rozpatrywanej sprawie tożsamość podmiotowa ze sprawą o sygn. K 32/03, a wyeliminowanie z porządku prawnego przepisu ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który stanowił przedmiot kontroli w tamtej sprawie (art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych), nie wywołało żadnego bezpośredniego skutku w stosunku do analogicznego przepisu będącego przedmiotem kontroli TK w niniejszej sprawie. Prokurator Generalny wskazał jednak na tożsamość kontekstu normatywnego obu przepisów (art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i art. 227 § 1 prawa spółdzielczego) i w związku z tym stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie zachowuje w pełni aktualność argumentacja przedstawiona przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 32/03 w części dotyczącej niekonstytucyjności art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. W dalszej części uzasadnienia swego stanowiska Prokurator Generalny przytoczył najważniejsze tezy wyroku TK w sprawie o sygn. K 32/03 i stwierdził, że skoro odnieść je należy również do przepisu kwestionowanego przez sąd pytający, to art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, podobnie jak art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.



3. Marszałek Sejmu, w piśmie z 30 października 2008 r. zajął stanowisko, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym do dnia 15 stycznia 2003 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Marszałek Sejmu zgodził się z zastrzeżeniami sądu pytającego dotyczącymi konstytucyjności art. 227 § 1 prawo spółdzielczego. Uznał, że chociaż kwestionowany przez sąd przepis został uchylony 15 stycznia 2003 r. na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058, ze zm.; dalej: ustawa z 19 grudnia 2002 r.), to nadal wywiera skutki prawne w odniesieniu do osób, których własnościowe prawo do lokalu wygasło na jego podstawie w wyniku utraty członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej, a w konsekwencji orzekana jest w stosunku do tych osób eksmisja z lokalu. Tym samym, zdaniem Marszałka Sejmu, nie zachodzą przesłanki uzasadniające umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jednocześnie Marszałek Sejmu uznał, że wydanie przez TK orzeczenia merytorycznego w niniejszej sprawie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Dla poparcia tego poglądu Marszałek Sejmu przywołał tezy wyrażone w dotychczasowym orzecznictwie TK.

Marszałek Sejmu odniósł się również do postanowienia TK z 18 stycznia 2006 r., sygn. P 2/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 10) oraz do wyroku TK z 30 marca 2004 r., sygn. K 32/03.

W postanowieniu z 18 marca 2006 r. Trybunał umorzył postępowanie w sprawie zainicjowanej w trybie kontroli konkretnej (wniesienia pytania prawnego przez sąd), w której zarówno przedmiot, jak i wzorzec kontroli były takie same jak w sprawie będącej aktualnie przedmiotem rozstrzygnięcia TK. Marszałek Sejmu wskazał, że umorzenie postępowania w sprawie o sygn. P 2/05 spowodowane było jednak brakiem spełnienia przez sąd pytający przesłanki funkcjonalnej. W konsekwencji, zdaniem Marszałka Sejmu nie zachodzi w tym przypadku przesłanka res iudicata.

Z kolei odwołując się do wyroku z 30 marca 2004 r., Marszałek Sejmu zauważył, iż wyrok ten stanowi ważny argument na rzecz uznania art. 227 § 1 prawa spółdzielczego za niezgodny z Konstytucją. Marszałek Sejmu zaznaczył, że ustawa z 19 grudnia 2002 r., która uchyliła przepis art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, jednocześnie na mocy swego art. 1 pkt 17 wprowadziła do ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych art. 178 ust. 1 o niemal identycznej treści jak kwestionowany art. 227 § 1 prawa spółdzielczego. W wyroku z 30 marca 2004 r. Trybunał nie odniósł się do art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, gdyż przepis ten nie był objęty wnioskiem. Ponadto w świetle orzecznictwa TK dotyczącego sytuacji, gdy norma prawna została powtórzona w nowym akcie, rozstrzygnięcie TK odnosi się wyłącznie do normy zawartej w konkretnym przepisie lub akcie prawnym. W związku z powyższym Marszałek Sejmu uznał, że wydanie wyroku w niniejszej sprawie jest nie tylko dopuszczalne, ale i konieczne. Nawiązując do argumentacji TK wyrażonej w wyroku z 30 marca 2004 r. (sygn. K 32/03), wniósł o stwierdzenie, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego – podobnie jak uchylony art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych – jest niezgodny z art. 64 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.



II



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:




1. Kwestionowany przepis był już przedmiotem rozstrzygnięcia w dwóch orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w kontekście tych samych wzorców konstytucyjnych, które przywołane zostały przez sąd pytający, a mianowicie: postanowieniu z 18 stycznia 2006 r., sygn. P 2/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 10) oraz wyroku z 11 grudnia 2008 r., sygn. K 12/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 176).





2. Postanowieniem z 18 stycznia 2006 r. (sygn. P 2/05) Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że „sąd rozpoznający powództwo o eksmisję lokalu nie stosuje (…) przepisu określającego przesłanki wygaśnięcia prawa do lokalu, lecz jedynie uwzględnia skutki materialnoprawne wywołane przez ten przepis w konkretnej sprawie” (pkt 2 części II postanowienia o sygn. P 2/05). Trybunał uznał w konsekwencji, że art. 227 nie należał do przepisów podlegających zastosowaniu przez sąd pytający. Innymi słowy, wniesione pytanie prawne nie spełniło wymogu tzw. przesłanki funkcjonalnej, czyli zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy, w której zostało ono postawione.





3. Trybunał Konstytucyjny 11 grudnia 2008 r. wydał wyrok (sygn. K 12/08) po rozpoznaniu merytorycznym wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, który wystąpił o stwierdzenie, że art. 227 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288, ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058; dalej: ustawa o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych), jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.





3.1. Zdaniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, chociaż zaskarżony przepis został uchylony 15 stycznia 2003 r., to nie utracił mocy obowiązującej, ponieważ na jego podstawie nadal orzekana jest eksmisja z lokalu. Pierwszy Prezes SN stwierdził jednak, że nawet gdyby przyjąć, że kwestionowany przez niego przepis utracił moc obowiązującą, to i tak wydanie orzeczenia przez Trybunał jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Pierwszy Prezes SN dodał również, że na przeszkodzie wydaniu wyroku nie stoi postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2006 r., sygn. P 2/05, wydane w wyniku wniesienia pytania prawnego dotyczącego art. 227 § 1 prawa spółdzielczego na tle stanu faktycznego sprzed wejścia w życie Konstytucji ani wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2001 r., sygn. SK 19/01 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 253), w którym Trybunał badał konstytucyjność art. 227 § 2 prawa spółdzielczego.





3.2. Trybunał nie podzielił argumentacji Pierwszego Prezesa SN w części uzasadniającej tezę o stosowaniu zakwestionowanego przepisu w procesach o eksmisję, uznając, że zakwestionowany przez Pierwszego Prezesa SN przepis nie jest podstawą orzekania o eksmisji. Trybunał stwierdził jednak, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego może być stosowany nadal w sprawach o przyjęcie w poczet członków spółdzielni wniesionych przez nabywców prawa do lokalu, którym spółdzielnia odmówiła przyjęcia na członka spółdzielni. Z tego powodu możliwe było rozpoznanie merytoryczne wniosku Pierwszego Prezesa SN, mimo uchylenia kwestionowanego przepisu.





3.3. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 grudnia 2008 r. (K 12/08) orzekł, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego, w brzmieniu obowiązującym przed 15 stycznia 2003 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.


Trybunał zaznaczył w tym wyroku, że w tym zakresie podtrzymuje argumentację przyjętą w wyroku z 30 marca 2004 r., sygn. K 32/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 22), w którym orzekł niekonstytucyjność przepisu o niemal identycznej treści jak art. 227 § 1 prawa spółdzielczego (art. 178 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.), który stanowił: „Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wygasa z upływem 6 miesięcy od dnia ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, chyba że członek przed upływem tego terminu dokona zbycia prawa, a jeden z nabywców złoży deklarację członkowską. W tym wypadku prawo wygasa, gdy odmowa przyjęcia tej osoby na członka spółdzielni stanie się ostateczna, a od dnia ustania członkostwa upłynęło 6 miesięcy. Nabywca może, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia mu zawiadomienia o ostatecznej odmowie spółdzielni, wystąpić do sądu o nakazanie przyjęcia go w poczet członków spółdzielni”.


Trybunał podkreślił, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego dotykał sfery potrzeb mieszkaniowych obywateli. W związku z tym przy rozpatrywaniu problemu konstytucyjności kwestionowanego przepisu konieczne było wzięcie pod uwagę treści art. 75 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem ustawy zasadniczej władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. Ochronę praw lokatorów ma określić ustawa.


Trybunał uznał, że z art. 75 Konstytucji wynikają dla ustawodawcy szerokie obowiązki w zakresie stanowienia regulacji prawnych umożliwiających zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych obywateli. Ustawodawca ma bowiem w szczególności konstytucyjny obowiązek ustanowienia regulacji zapewniających ochronę praw lokatorów, przy czym konstytucyjne pojęcie lokatora powinno być rozumiane szeroko i odnoszone do wszelkich kategorii osób, które zajmują lokal mieszkalny na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. Istotnym elementem ochrony lokatorów jest ochrona praw majątkowych służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, a z art. 75 Konstytucji wynika, że takie prawa majątkowe powinny podlegać szczególnie intensywnej ochronie nie tylko w relacjach z organami władzy publicznej, ale również w stosunkach z podmiotami prywatnymi.





3.4. Zgodnie z art. 64 ust. 2 Konstytucji własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. W omawianym wyroku (sygn. K 12/08) Trybunał przypomniał, iż spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie mieści się w konstytucyjnym pojęciu własności, należy natomiast do kategorii innych praw majątkowych, objętych ochroną na podstawie art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. W tym kontekście Trybunał stwierdził, że: „Konstytucyjny wymóg ochrony praw majątkowych oznacza w szczególności ciążący na ustawodawcy obowiązek zapewnienia odpowiedniej ochrony uzasadnionych interesów podmiotu danego prawa. Prawa majątkowe o charakterze prywatnoprawnym skorelowane są z obowiązkami innych podmiotów prywatnych, których interesy mogą w mniejszym lub większym stopniu kolidować z interesami podmiotu danego prawa. W tych warunkach z konstytucyjnego wymogu ochrony praw majątkowych wynika dla ustawodawcy, który reguluje treść praw majątkowych, obowiązek starannego wyważenia interesów podmiotu uprawnionego oraz podmiotu zobowiązanego. W szczególności, kształtując treść ograniczonych praw rzeczowych, ustawodawca musi bardzo starannie wyważyć interesy właściciela rzeczy oraz podmiotu, któremu przysługuje ograniczone prawo rzeczowe, i zapewnić odpowiednią ochronę uzasadnionych interesów obu wymienionych podmiotów. Konstytucyjny nakaz ochrony praw majątkowych oznacza w szczególności obowiązek ustanowienia regulacji ustawowych zapewniających równowagę praw i obowiązków poszczególnych stron stosunków prywatnoprawnych”.





3.5. Trybunał uznał, że zakwestionowany przez wnioskodawcę przepis stanowił niewątpliwie daleko idące ograniczenie konstytucyjnie chronionego prawa majątkowego. Ograniczenie praw majątkowych jest konstytucyjnie dopuszczalne, jednak tylko w granicach wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 oraz art. 64 Konstytucji. Trybunał orzekł, że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego wykroczył poza konstytucyjnie dopuszczalne granice limitacji praw i wolności, gdyż z jednej strony godził w usprawiedliwione interesy osób, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wprowadzając rozwiązania utrudniające zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, a z drugiej strony naruszał konstytucyjny nakaz zapewnienia równowagi praw i obowiązków poszczególnych stron stosunków prywatnoprawnych, zawierając unormowanie niewspółmiernie korzystne dla spółdzielni mieszkaniowych.


Jak zauważył Trybunał w wyroku z 11 grudnia 2008 r., prawdopodobnym celem ustawodawcy realizowanym za pomocą zaskarżonego przepisu miała być ochrona praw spółdzielni, jednak w ocenie Trybunału Konstytucyjnego założony cel można było zrealizować za pomocą środków mniej restryktywnych. Trybunał uznał, że regulacja wyrażona w art. 227 § 1 prawa spółdzielczego nie była niezbędna dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych, a w szczególności nie jest niezbędna, aby zapewnić realizację zasadniczego celu działania spółdzielni, którym jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych ich członków. Wykonywanie podstawowego celu spółdzielni mieszkaniowych nie wymaga bowiem, aby spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wygasało, gdy osoba, której przysługuje, traci członkostwo spółdzielni. Zdaniem Trybunału, wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nie znajduje również uzasadnienia jako dodatkowa sankcja stanowiąca automatyczną konsekwencję wykluczenia ze spółdzielni lub skreślenia z listy członków w razie łamania prawa lub statutu przez członka spółdzielni. Z powyższych względów Trybunał orzekł w wyroku z 11 grudnia 2008 r., że art. 227 § 1 prawa spółdzielczego był niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.





4. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne.





5. Trybunał stwierdza, że wydanie orzeczenia w tej sprawie jest zbędne, ponieważ wypowiedział się już w sprawie konstytucyjności kwestionowanego przepisu (tożsamość przedmiotowa sprawy) w wyroku z 11 grudnia 2008 r. (sygn. K 12/08). W wypadkach wpłynięcia do TK spraw tożsamych przedmiotowo ze sprawą już rozstrzygniętą merytorycznie (jednak już nietożsamych podmiotowo, a więc zainicjowanych przez inny podmiot niż ten, który był inicjatorem postępowania zakończonego rozstrzygnięciem co do meritum) Trybunał umarza postępowanie ze względu na zbędność wydania orzeczenia (przesłanka ne bis in idem – zob. postanowienia z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218 oraz 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15).





Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.