Pełny tekst orzeczenia

380/5/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 22 września 2009 r.
Sygn. akt Ts 256/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz – przewodnicząca
Adam Jamróz – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Marka B.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.


UZASADNIENIE

Skarżący wniósł do Trybunału Konstytucyjnego skargę konstytucyjną w przedmiocie zbadania zgodności art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
W ocenie skarżącego zaskarżone normy, regulujące w postępowaniu cywilnym obowiązek wnoszenia opłaty podstawowej przez osoby zwolnione z ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu, naruszały zasadę równości wynikającą z art. 32 ust. 1 Konstytucji w ten sposób, że różnicowały sytuację osób zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy, których nie dotyczył obowiązek wniesienia opłaty podstawowej oraz osób zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu, zobowiązanych do jej wniesienia. Skarżący zarzucił również, że wskutek zastosowania zaskarżonych norm doznało uszczerbku jego prawo do sądu, gdyż niewykonanie obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej uniemożliwiło mu uzyskanie ochrony sądowej.
Podstawę wniesienia skargi konstytucyjnej stanowiło postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 12 lipca 2007 r. (sygn. akt VI ACz 998/07), oddalające zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 23 stycznia 2007 r. (sygn. akt XXV C 1694/05) o odrzuceniu apelacji z powodu niewniesienia opłaty podstawowej przez pełnomocnika z urzędu.
Postanowieniem z 28 maja 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu, przyjmując, że w związku z wydaniem wyroku z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154) została w niniejszej sprawie spełniona negatywna przesłanka nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, polegająca na zbędności orzekania. Wskazanie przez skarżącego jako dodatkowego wzorca kontroli art. 32 ust. 1 Konstytucji nie może uzasadniać nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na niesamodzielny charakter prawa do równości (metaprawo); zgodność art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji jako normami powiązanymi została natomiast potwierdzona przywołanym powyżej wyrokiem w sprawie SK 33/07. Dodatkowo Trybunał wskazał, że osoby zwolnione z ponoszenia opłat sądowych na mocy ustawy i osoby zwolnione z ponoszenia opłat sądowych na podstawie postanowienia sądu nie wykazują wspólnej cechy relewantnej w rozumieniu art. 32 ust. 1 Konstytucji.
We wniesionym na powyższe postanowienie zażaleniu skarżący zarzucił naruszenie art. 32 ust. 1 Konstytucji przez przyjęcie, że wynikające z niego prawo podmiotowe ma szczególny charakter i może zostać naruszone wyłącznie w zakresie innego prawa podmiotowego. Skarżący wskazał, że z taką wykładnią nie zgodziła się 1/3 składu orzekającego w sprawie SK 10/01 (postanowienie z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) i zostało ono poddane krytyce w doktrynie. Jego zdaniem inne wartości (prawa) konstytucyjne mogą być oceniane przy ocenie zasady równości, ale tylko w zakresie tego, czy usprawiedliwiają one brak równości, co nie pozbawia zasady równości cechy samodzielnego wzorca kontroli. W myśl stanowiska skarżącego na samodzielność tego prawa wskazuje możliwość potraktowania go jako samodzielnego wzorca kontroli w postępowaniu w sprawie pytania prawnego i trybie kontroli abstrakcyjnej. Skarżący zarzucił także, że uznanie zasady równości za metaprawo pozbawia go samoistnej treści i powoduje, że mogłoby ono być traktowane wyłącznie jako nakaz adresowany do ustawodawcy, niemający bezpośredniego przełożenia na adresatów norm prawnych. Skarżący nie zgodził się nadto ze stanowiskiem Trybunału, w myśl którego osoby zwolnione z ponoszenia opłat sądowych na podstawie ustawy i na podstawie postanowienia sądu nie wykazują tej samej cechy relewantnej. W jego ocenie przyczyny zwolnienia z ponoszenia opłat sądowych nie mają żadnego znaczenia z punktu widzenia zasady równości, istotne są zaś jedynie skutek zwolnienia, który powinien być w każdej sytuacji taki sam oraz okoliczność poddania sporu pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego, czyli posiadanie przymiotu strony postępowania cywilnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe. Trybunał w niniejszym składzie podziela wyrażony w nim pogląd, w myśl którego przywołanie przez skarżącego art. 32 ust. 1 Konstytucji nie może uzasadniać nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Instytucja zwolnienia osób ubogich z ponoszenia kosztów sądowych stanowi element realizacji prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji w aspekcie dostępu do wymiaru sprawiedliwości (por. wyroki TK z 7 września 2004 r., P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81 i 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103). Kwestionując obowiązek uiszczania opłaty podstawowej w sytuacji zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych z powodu ubóstwa, skarżący – jak słusznie zauważył Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – podnosi zarzut naruszenia tych właśnie praw również z punktu widzenia zasady równości.
Ten związek powoduje, że zagadnienie samodzielności art. 32 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli w postępowaniu w przedmiocie skargi konstytucyjnej nie ma znaczenia dla oceny okoliczności, w których została wniesiona niniejsza skarga konstytucyjna, skoro prawo do sądu i prawo do zaskarżania orzeczeń tworzą tu płaszczyznę, na której zasada równości mogłaby być analizowana. Na marginesie jedynie Trybunał zwraca uwagę, że w myśl § 43 ust. 1 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M.P. Nr 72, poz. 720), jeżeli skład orzekający Trybunału zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie Trybunału, przedstawia Prezesowi Trybunału wniosek o rozpoznanie sprawy w pełnym składzie Trybunału. Taka sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie. Odnosząc się do argumentacji skarżącego wskazującej na możliwość powołania art. 32 ust. 1 Konstytucji w innych trybach badania konstytucyjności norm, Trybunał pragnie zwrócić uwagę, że art. 79 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie uzależnia wniesienie skargi konstytucyjnej od naruszenia praw i wolności gwarantowanych Konstytucją; ograniczenie to nie występuje ani w przypadku pytania prawnego, ani w trybie kontroli abstrakcyjnej.
Wskazany powyżej związek między zasadą równości i prawem do sądu obrazuje zarazem wyraźnie, że niezasadny jest wyrażony w zażaleniu zarzut, w myśl którego przypisanie zasadzie równości charakteru metaprawa pozbawia ją treści normatywnej. Regulacja wprowadzająca kryteria dostępu do praw i wolności lub nałożenia obowiązków mogłaby bowiem bezspornie zostać poddana kontroli z punktu widzenia prawa do równości w zakresie tych właśnie praw, wolności lub obowiązków także w trybie skargi konstytucyjnej, pod warunkiem wskazania grupy podmiotów posiadających tę samą cechę relewantną, w obrębie której dochodzi do dyskryminacji lub uprzywilejowania. Trybunał nie podziela w tym miejscu poglądu skarżącego, zgodnie z którym przyczyny zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu i z mocy ustawy nie mają znaczenia dla oceny skutków regulacji opłaty podstawowej, a doniosłe są tylko skutki zwolnienia. Okoliczności te tworzą bowiem kryterium różnicowania: niemożność poniesienia (pełnych) kosztów sądowych bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny – w sytuacji zwolnienia na podstawie postanowienia sądu albo charakter sprawy lub charakter roszczeń (art. 95-98 u.k.s.c.), a także szczególny status podmiotów (Skarbu Państwa, organizacji pożytku publicznego itp.) w przypadku zwolnienia z mocy ustawy, które nie uiszczają opłat, nawet gdyby były w stanie je ponieść. Skarżący nie wskazał ani w skardze konstytucyjnej, ani w zażaleniu, jaką wspólną cechę relewantną posiadają grupy określone przy użyciu wskazanych powyżej kryteriów, która pozwoliłaby oceniać te właśnie kryteria z punktu widzenia dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W ocenie Trybunału nie można zgodzić się ze skarżącym, że dla porównania sytuacji osób zwolnionych z ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy i na podstawie postanowienia sądu doniosły jest jednie fakt występowania jako strona w postępowaniu cywilnym. Taka kategoria adresatów jest bowiem zakreślona zbyt szeroko – mieszczą się w niej wszak również osoby zobowiązane do ponoszenia kosztów sądowych w całości oraz zwolnione na podstawie postanowienia sądu z ponoszenia opłat sądowych w części, co powoduje, że dla porównania ich sytuacji i sytuacji osób zobowiązanych do uiszczenia opłaty podstawowej, mimo uzyskania na podstawie postanowienia sądu zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych, brak wspólnej płaszczyzny dla oceny naruszenia prawa do sądu w aspekcie zasady równości. Ustalenia te prowadzą do wniosku, że skarżący nie wykazał naruszenia jego praw podmiotowych w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w zakresie prawa do sądu w aspekcie zasady równości.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.