Pełny tekst orzeczenia

386/5/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 17 września 2009 r.
Sygn. akt Ts 285/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz – przewodniczący
Stanisław Biernat – sprawozdawca
Mirosław Granat,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 czerwca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Eugeniusza K.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 4 grudnia 2007 r. pełnomocnik skarżącego wniósł o kontrolę zgodności art. 8, art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1-2 i 4, art. 21 ust. 4, art. 27 ust. 2-3, art. 28 ust. 1, art. 29 ust. 1 oraz art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450, ze zm.), a także art. 44 pkt 2, art. 53 ust. 1, art. 62 ust. 1, art. 114 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 7, art. 186 ust. 2 pkt 2, art. 186 ust. 3, art. 195 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.) oraz art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, ze zm.) i analogicznych przepisów wcześniejszych – w zakresie, w jakim pogarszają one warunki uzyskania prawa do emerytur i rent lub kontynuowania wykonywania tego prawa u osób, które nabyły prawo do tych świadczeń na podstawie dotychczasowych przepisów, zwłaszcza tych obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw – z art. 30 w zw. z art. 38, art. 32 ust. 1-2, art. 67 ust. 1 w zw. z art. 30, art. 68 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – II Oddział w Łodzi z siedzibą w Zduńskiej Woli decyzją z 30 listopada 2005 r. (nr 952571/KLI) odmówił skarżącemu ponownego ustalenia wysokości otrzymywanej przez niego renty z uwagi na brak podstaw prawnych. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sieradzu wyrokiem z 6 czerwca 2006 r. (sygn. akt IV U 31/06) oddalił odwołanie wniesione od powyższej decyzji. Apelacja wniesiona od powyższego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 10 lipca 2007 r. (sygn. akt III AUA 1074/06). Sąd Najwyższy postanowieniem z 25 kwietnia 2008 r. (sygn. akt IVK 407/07) odrzucił skargę kasacyjną wniesioną od powyższego wyroku.
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie: zasady państwa prawnego i nakazu urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji); prawa do godnego życia oraz jego poszanowania i ochrony przez organy władzy publicznej (art. 30 w zw. z art. 38 Konstytucji); zasady równości wobec prawa i prawa do równego traktowania przez organy władzy publicznej (art. 32 ust. 1 Konstytucji); zakazu dyskryminacji bez względu na przyczynę (art. 32 ust. 2 Konstytucji); prawa do godziwego zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 w zw. z art. 30 Konstytucji); prawa do godziwej ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 w zw. z art. 30 Konstytucji).
Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności wysunięty w stosunku do wskazanych w skardze przepisów, skarżący podnosi, że wyłączają one możliwość zachowania i kontynuowania określonego sposobu wyliczania wysokości należnego świadczenia ubezpieczeniowego, przez co prowadzą do naruszenia przysługujących mu praw nabytych. W ocenie skarżącego, nabywając prawo do określonego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, nabył prawo nie tylko do samego świadczenia, ale także prawo do określonego sposobu wyliczania tego świadczenia. Innymi słowy, nabywając prawo do renty na podstawie ustawy z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99, ze zm.), nabył on jednoczenie prawo do tego, aby wypłacane mu świadczenie było zawsze wyższe od jego podstawy wymiaru (lub co najmniej jej równe). Skarżący podkreśla, że sposób wyliczania świadczenia pod rządami dawnej ustawy był dla niego korzystniejszy, ponieważ otrzymywał świadczenie przynajmniej równe podstawie jego wymiaru, zaś obecnie świadczenie to jest obliczane jako procent podstawy wymiaru – czyli jest zawsze od niej mniejsze. Skarżący wskazuje także, że do okresów składkowych zalicza się okres służby wojskowej (którego to rozwiązania wprost nie przewiduje zaskarżony art. 120 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony i analogiczne przepisy wcześniejsze). Wywodzi ponadto naruszenie prawa nabytego do uznania okresu pobytu na rencie za okres równorzędny z okresem zatrudnienia (w jego ocenie możliwość taka powinna być zawarta w art. 44 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Zarządzeniem z 14 stycznia 2008 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej m.in. poprzez dokładne określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej, tj. wyjaśnienie, jakie konkretnie przepisy uznaje skarżący za „analogiczne przepisy wcześniejsze” oraz określenie sposobu, w jaki poszczególne przepisy naruszają wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności.

W piśmie uzupełniającym, nadesłanym do Trybunału Konstytucyjnego w celu uzupełnienia braków skargi, wskazano na art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. z 1963 r. Nr 20, poz. 108), jako na przepis analogiczny, o którym była mowa we wniesionej skardze konstytucyjnej. Skarżący zakwestionował także dodatkowo art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.), w zakresie, w jakim nie uznaje on za okres składkowy całego okresu nieobecności pracownika w pracy z powodu odbywania służby wojskowej. W uzasadnieniu zarzutów wysuniętych przeciwko tym przepisom skarżący wywodzi, iż okres od momentu, w którym pracownik ukończy służbę wojskową do momentu, w którym stawi się u pracodawcy (w przypadku skarżącego chodzi tu o okres od 20 października 1967 r. do 9 listopada 1967 r.), także powinien być traktowany jako okres składkowy.
Postanowieniem z 15 czerwca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej. Uzasadniając wydane rozstrzygnięcie, Trybunał stwierdził, że skarżący nie określił w złożonej skardze, w jaki sposób wydane rozstrzygnięcie naruszyło wskazane w niej konstytucyjne prawa lub wolności. Trybunał uznał także, że większość zaskarżonych przepisów nie stanowiła podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. In fine uzasadnienia Trybunał podniósł, że powołany w piśmie nadesłanym w celu uzupełnienia skargi konstytucyjnej art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie może stanowić przedmiotu kontroli Trybunału Konstytucyjnego, ze względu na fakt, iż w tym zakresie skarga została wniesiona po upływie trzymiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
W zażaleniu złożonym 30 czerwca 2009 r. na powyższe postanowienie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do merytorycznego rozpoznania.
Skarżący przypomniał, że w skardze konstytucyjnej wnosił o wyliczenie mu świadczenia w oparciu o poprzednio obowiązujące przepisy – sprzed 1991 r. – ponieważ uzyskiwał w tamtym okresie świadczenie w korzystniejszej dla niego wysokości. Zwrócił także uwagę, że przepisy ustawy o TK nakazują, aby we wniesionej skardze określono, w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone jego prawa lub wolności konstytucyjne. Skarżący podnosi, że we wniesionej skardze wskazał, w jaki sposób – jego zdaniem – przysługujące mu prawa zostały naruszone.
Skarżący nie zgadza się także ze stwierdzeniem Trybunału, że zaskarżone przez niego regulacje nie stanowiły podstawy wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcia. W jego ocenie: „ostateczne rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o stan prawny wykreowany przez zaskarżone regulacje – a zatem na ich podstawie”. Zdaniem skarżącego, ze względu na odpowiednie stosowanie przepisów k.p.c. może on także rozszerzać zakres zaskarżenia w ramach uzupełnienia skargi konstytucyjnej, ponieważ nie powoduje to zmiany właściwości Trybunału.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś przedstawione w zażaleniu stanowisko jest oczywiście bezzasadne.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, jednym z warunków merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest jej złożenie w terminie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 26 marca 2002 r. (SK 2/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 15), jest to ostateczny termin sformułowania elementów skargi konstytucyjnej, a zatem określenia jej granic, które wiążą Trybunał zarówno w trakcie rozpoznania wstępnego, jak i merytorycznego. Jednocześnie nie jest dopuszczalna późniejsza modyfikacja tych granic, co odnosi się zarówno do przedmiotu skargi konstytucyjnej, jak też jej podstaw (por. np. postanowienia TK z: 19 stycznia 2000 r., Ts 172/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 49; 28 października 2002 r., Ts 164/01, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 263; 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Tym samym nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, że nie było dopuszczalne rozszerzenie granic skargi poprzez zaskarżenie w piśmie procesowym dodatkowej regulacji, tj. art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jedną z podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu było niewskazanie, w jaki sposób zaskarżone regulacje doprowadziły do naruszenia określonych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności. Skarżący, kwestionując ustalenia dokonane przez Trybunał Konstytucyjny, nie odniósł się do stanowiska zawartego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym: „(…) dla spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej nie wystarczy wskazać, iż w sytuacji faktycznej i prawnej, w jakiej znajduje się skarżący, doszło do obniżenia – w jego ocenie – wysokości przysługującego mu świadczenia emerytalnego i pozbawienia go przez to praw nabytych. Należy ponadto wykazać, w jaki sposób treść kwestionowanych regulacji, stanowiąc podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia, zdeterminowała je w taki sposób, że doprowadziło ono do takiej zmiany sytuacji prawnej lub faktycznej, z którą wiąże się naruszenie tych praw nabytych”. Skarżący nie podważył również dokonanych w skardze ustaleń, zgodnie z którymi: „nie wykazał [on] we wniesionej skardze ani tego, w jaki sposób fakt odmowy ponownego ustalenia wysokości świadczenia, pozbawił go prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego w określonej wysokości, ani tego, w jaki sposób poszczególne zaskarżone przepisy doprowadziły do tak rozumianego naruszenia. Skarżący nie powiązał także faktu obniżenia wysokości świadczenia z naruszeniem wskazanych w skardze konstytucyjnych praw podmiotowych”.
Skarżący we wniesionym zażaleniu wskazał tylko na treść art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, a przede wszystkim na sformułowanie „zdaniem skarżącego”, doprecyzowujące przesłankę skargi konstytucyjnej, jaką jest wykazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. Podkreślić jednak należy, iż podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej było niewskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, nie zaś określenie tego sposobu, ocenione przez Trybunał jako oczywiście niezasadne. O tym, jakie ustalenia muszą być zawarte w skardze konstytucyjnej, aby można było przyjąć, że doszło do określenia w niej sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw, Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się niejednokrotnie (w tym w zaskarżonym postanowieniu). Podkreślić należy, że w tym zakresie skarżący nie ma swobody w ustaleniu, co stanowi, a co jeszcze nie stanowi „określenia sposobu naruszenia przysługujących mu praw”. Sformułowanie „zdaniem skarżącego”, zawarte w ustawie o TK, odnosi się tylko do merytorycznej zawartości wysuniętych w skardze zarzutów. Warunkiem sine qua non dla spełnienia omawianej przesłanki jest odwołanie się do konkretnego sformułowania zaskarżonego przepisu i wyjaśnienie, w jaki sposób jego treść zdeterminowała wydane na podstawie tej regulacji rozstrzygnięcie w takim kierunku, że doprowadziło ono do naruszenia konstytucyjnych praw. Czy to wyjaśnienie jest zasadne, czy nie – to kwestia oceny merytorycznej, nie zaś problem spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej. Jednakże we wniesionej skardze konstytucyjnej – co podniósł Trybunał w zaskarżonym postanowieniu i co należy raz jeszcze podkreślić – nie doszło w ogóle do wykazania specyficznej relacji pomiędzy treścią zaskarżonego przepisu a naruszeniem prawa do zabezpieczenia społecznego. Ustalenia tego skarżący we wniesionym zażaleniu w żaden sposób nie podważył.
Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego orzekającego w niniejszym składzie, że nie wszystkie z powołanych w skardze przepisów stanowiły podstawę odmowy ponownego ustalenia przez organ rentowy wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Przykładowo, nie budzi wątpliwości, że takiej podstawy nie stanowiły zaskarżone przepisy ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw. Także – przykładowo – zaskarżony art. 53 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustalający zasady obliczania wysokości emerytury, nie stanowił podstawy wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 15 czerwca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.