Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2012 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w S.

przeciwko H. S. i K. S. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, ewentualnie o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 3 lipca 2012 r. sygn. akt I C 218/09

I.  prostuje oznaczenie strony powodowej w zaskarżonym wyroku w ten sposób, że w miejsce „Syndyka masy upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.”, wpisuje „Syndyka masy upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w S.”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1 (pierwszym) w ten sposób, że uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę o podział majątku dorobkowego, zawartą w B. w dniu 30 grudnia 2003 r. przed notariuszem K. L. Rep. A nr (...) pomiędzy H. S. i K. S. (1), w wyniku której nastąpiło przeniesienie na K. S. (1) własności nieruchomości przy ul. (...) w B., dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą o numerze Kw (...), w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi wobec H. S. w kwocie 488.249,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 lutego 2003 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania w wysokości 45.900 zł, stwierdzonej prawomocnymi wyrokami Sądu Okręgowego w B. z dnia 31 maja 2004r. sygn. akt (...) oraz Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 5 grudnia 2006r. sygn. akt (...) i oddala powództwo w pozostałej części;

b)  w punkcie 4 (czwartym) w ten sposób, że znosi między powodem a pozwanym K. S. (1) koszty procesu;

c)  przez dodanie punktu 5 (piątego) o treści: „nakazuje ściągnąć od pozwanego K. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 12.207 (dwanaście tysięcy dwieście siedem) złotych tytułem opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa”;

III.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

IV.  znosi między powodem a pozwanym K. S. (1) koszty postępowania apelacyjnego;

V.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej H. S. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

VI.  nakazuje ściągnąć od pozwanego K. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Bydgoszczy kwotę 12.207 (dwanaście tysięcy dwieście siedem) złotych tytułem opłaty sądowej od uwzględnionej części apelacji.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. aktVACa 918/12

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej w S., który
pismem z dnia 20 marca 2009 roku wstąpił w miejsce strony powodowej - (...) Sp. z o.o. w S.,
podtrzymał żądanie pozwu, które po jego zmianie i ostatecznym sprecyzowaniu
dotyczyło uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda czynności majątkowej,
umowy małżeńskiej, wyłączającej wspólność ustawową i podział majątku
dorobkowego zawartej w B. w dniu 30 grudnia 2003 r. przed (...) Nr rep. A (...) pomiędzy H. S. i K. S. (1), w wyniku której nastąpiło
przeniesienie własności nieruchomości przy ul. (...) w B., dla
której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), na K. S. (1) w celu umożliwienia zaspokojenia
wierzytelności przysługującej powodowi wobec pozwanej H. S. w
kwocie 488.249,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 lutego 2003 roku do dnia
zapłaty i kosztami postępowania w wysokości 45.900 zł stwierdzonej prawomocnymi
wyrokami: Sądu Okręgowego w B. z dnia 31 maja 2004 roku, sygn. akt: (...) oraz Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 5 grudnia 2006 roku, sygn.
akt: (...). Ewentualnie powód wniósł o ustalenie, że pozwani nie mogą
powoływać się w stosunkach prawnych z powódką w odniesieniu do roszczeń
zasądzonych wskazanymi wyżej wyrokami, na majątkową umowę małżeńską z dnia
30 grudnia 2003 roku oraz że powód może prowadzić egzekucję na podstawie
wskazanych orzeczeń z nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), przy czym może zaspokoić się z nieruchomości do wysokości połowy
sumy uzyskanej z egzekucji /k.2-8,127-131/.

Pozwany K. S. (1) w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie
powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu. Podał, że
zawarta umowa majątkowa małżeńska nie pomniejszyła majątku pozwanej H.

S.. Dokonany podział był sprawiedliwy. Ponadto pozwany wskazał, iż nie
miał wiedzy o interesach dłużnika powoda, albowiem od 2000 roku pozostawał z
żoną w faktycznej separacji.

Pozwana H. S. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie
powództwa oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu. Podniosła, iż majątek
dorobkowy pozwanych w wyniku umowy z dnia 30 grudnia 2003 roku został
podzielony po równo, zatem brak podstaw do przyjęcia, że wskazaną czynnością
prawną doprowadziła do swojej niewypłacalności. Pozwana dodała, że jej były mąż
nie brał udziału w czynnościach dokonywanych przez nią z powodem. Nie miał
wiedzy na temat jej wierzytelności.

Wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy:

1/ oddalił powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do
pozwanej H. S. i pozwanego K. S. (1);

2) oddalił powództwo o ustalenie w stosunku do pozwanej H. S. i
pozwanego K. S. (1);

3/ zasądził od powoda na rzecz pozwanej H. S. kwotę 7.217 zł tytułem
kosztów procesu;

4/ zasądził od powoda na rzecz pozwanego K. S. (1) kwotę 7.217 zł
tytułem kosztów procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu I
instancji:

Pozwana H. S. prowadziła działalność gospodarczą pod (...), natomiast pozwany K. S. (1), wówczas jej mąż, był brokerem ubezpieczeniowym w (...). z o.o. w W.. Spędzał dużo czasu w W.. Od 2000 roku w firmie
pozwanej wiadomym było, że małżonkowie nie są ze sobą. Pozostawali w faktycznej
separacji. K. S. (1) nie był widziany w firmie swojej żony, jednakże
pomagał jej w wykonaniu umowy z powodową spółką. Dysponował
pełnomocnictwem brokerskim wystawionym przez (...) Sp. z o.o. w S.. Pozwani nie znali
swoich wyników finansowych.

W dniu 30 grudnia 2003 roku pozwani zawarli majątkową umowę małżeńską
wyłączającą wspólność ustawową. Jednocześnie dokonali podziału majątku
dorobkowego. Pozwanej H. S. przypadł na wyłączność majątek o

łącznej wartości 175.000 zł (nieruchomość lokalowa przy ul. (...) (...), przedsiębiorstwo), natomiast pozwany K. S. (1) uzyskał
majątek o łącznej wartości 175.500 zł (nieruchomość lokalowa przy ul. (...) w B., trzy inne nieruchomości, 35 udziałów w (...) sp. z o.o. w B.).

Wyrokiem z dnia 22 marca 2005 roku Sąd Okręgowy w B. rozwiązał
małżeństwo pozwanych przez rozwód z zaniechaniem orzekania o winie.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2004 roku Sąd Okręgowy w B. zasądził od
pozwanej H. S. na rzecz powoda kwotę 488.249,32 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 17 lutego 2003 roku do dnia zapłaty oraz koszty procesu w kwocie
40.500 zł. Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z dnia 5 grudnia 2006 roku oddalił
apelację pozwanej od powyższego orzeczenia.

Postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie powyższego tytułu
egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności jak dotąd nie pozwoliło
powodowi na zaspokojenie swojej wierzytelności.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przestawione przez strony
dokumenty, a także na podstawie zeznań świadków i stron postępowania.

Sąd uznał za wiarygodne dowody z dokumentów zebrane w sprawie,
albowiem zostały sporządzone we właściwej formie, przewidzianej dla tego typu
dokumentów. Strony w żaden sposób nie kwestionowały ich wiarygodności i
prawdziwości. Autentyczność zgromadzonych dokumentów nie budziła również
wątpliwości Sądu.

Na walor wiarygodności zasługiwały zeznania świadków G. M.,
J. G., M. T. i J. K.. Wskazani świadkowie
zgodnie zeznali, że co najmniej od 2000 roku pozwani faktycznie nie są ze sobą
związani i nie prowadzili wspólnej działalności gospodarczej. Pozwany nie był
widywany w siedzibie firmy dłużnika powoda. Sąd nie znalazł podstaw do
kwestionowania zeznań powyższych świadków. Ich twierdzenia były spójne i
konsekwentne w swej treści.

Sąd dał wiarę również zeznaniom świadka S. B., która
stanowczo oznajmiła, że pozwany K. S. (1) pomagał swojej żonie przy
wykonaniu umowy z powodem. Dokumenty zawarte w aktach sprawy potwierdzały
zeznania tego świadka, tym samym nie budziły one wątpliwości Sądu.

Na walor wiarygodności zasługiwały także zeznania S.. W. K., S. P. i M. S.,
jednakże twierdzenia tych świadków miały co najmniej drugorzędne znaczenie dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Jedynie zeznania S. S. na ustalenie, że wartość nieruchomości położonej przy ul. (...) B. oznaczona w majątkowej umowie małżeńskiej nie jest zaniżona.

Sąd nie znalazł podstaw do odmówienia nadania waloru wiarygodności
zeznaniom pozwanych H. S. i K. S. (1). Ich
twierdzenia były zgodne z zeznaniami pozostałych świadków odnośnie tego, iż
faktycznie od co najmniej 2000 roku nie pozostają ze sobą w związku i nie mają
wiedzy o swoich wynikach finansowych. Nie prowadzili także wspólnej działalności
gospodarczej. Z tych względów Sąd ustalając stan faktyczny w sprawie uwzględnił
zeznania pozwanych.

Przechodząc do oceny zasadności powództwa w świetle tak ustalonej
podstawy faktycznej, w pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że żądanie
pozwu powinno być skierowane wyłącznie przeciwko K. S. (1) osobie trzeciej, nie zaś także przeciwko dłużnikowi powoda - H., która w tym wypadku nie ma legitymacji biernej. Przesądza o tym treść
art. 531 §1 k.c. Zatem z oczywistych przyczyn procesowych żądanie ochrony ze
skargi pauliańskiej skierowane przeciwko pozwanej H. S. nie mogło
zostać uwzględnione.

Oceniając powództwo względem pozwanego K. S. (1), Sąd
Okręgowy przedstawił uwagi dotyczące instytucji skargi paulińskiej określonej w art.
527 kc. Zdaniem Sądu I instancji powód nie sprostał narzuconym na niego wymogom
wykazania istnienia wszystkich przesłanek z art. 527 § 1 kc, warunkujących
możliwość skorzystania z ochrony pauliańskiej. Nie pomogło mu nawet działające w
niniejszej sprawie domniemanie prawne określone w art. 527 § 3 kc, gdyż Sąd nie
stwierdził, aby pozwany K. S. (1) uzyskał od swojej żony - dłużnika
powoda - korzyść majątkową. Innymi słowy, w zaistniałym stanie rzeczy trudno
mówić o tym, że przyznanie pozwanemu, na mocy majątkowej umowy małżeńskiej
obejmującej podział majątku dorobkowego, lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w B., stanowiło uszczuplenie majątku H. S., skoro na
mocy tejże umowy pozwana ta także uzyskała nieruchomość, również na własność,
położoną w tym samym budynku, o tym samym metrażu. Wcześniej obie

nieruchomości lokalowe, nr (...) przy



















>

Wobec powyższych ustaleń nie ma znaczenia okoliczność, że(...) S. pomagał swojej żonie przy wykonywaniu umowy zawartej z
powodem, z której wynika wierzytelność na kwotę 488.249,32 zł, stwierdzona
wyrokiem Sądu Okręgowego w B.z dnia 31 maja 2004 roku. Dlatego też
przyjąć należy, iż pozwany wiedział o tym długu, zresztą odnośnie tej subiektywnej
przesłanki zastosowanie ma w niniejszej sprawie art. 527 § 3 kc, na co nie ma
wpływu fakt, iż związek małżeński pozwanych uległ rozwiązaniu. Jednakże
przedmiotowa majątkowa umowa małżeńska nie miała na celu pokrzywdzenia
powoda.

Reasumując, powód nie wykazał, aby pozwany K. S. (1), na mocy
czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem, uzyskał korzyść majątkową. Tym samym
stwierdzić należy, iż umowa z dnia 30 grudnia 2003 roku nie miała na celu
pokrzywdzenia wierzyciela. W niniejszej sprawie nie zaistniały kumulatywnie

wszystkie przesłanki warunkujące udzielenie powodowi ochrony pauliańskiej z art.
527 § 1 kc.

Przechodząc do oceny roszczenia ewentualnego o ustalenie Sąd stwierdził, iż
powód nie ma interesu prawnego wymaganego treścią art. 189 kpc. W tym zakresie
przysługiwało mu dalej idące powództwo z art. 527 § 1 kc. Nie ma tutaj znaczenia
fakt, iż roszczenie ze skargi pauliańskiej z przyczyn opisanych powyżej nie zostało
uwzględnione. Okoliczność ta nie powoduje automatycznie, że w przypadku
oddalenia tego żądania, powód może domagać się ustalenia istnienia stosunku
prawnego. Powództwo z art. 189 kpc należy zastrzec dla przypadków wyjątkowych.
Wymagany interes prawny istnieje wówczas, gdy bez wyroku deklaratoryjnego
powód nie może realizować pełni roszczeń i uprawnień wiążącym się z istnieniem lub
nieistnieniem stosunku prawnego lub prawa, bądź uzyskać koniecznej ochrony na
przyszłość (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 08.02.2012 roku, 1 ACa
1298/11, LEX nr 1120007). W niniejszej sprawie taka sytuacja nie wystąpiła. Powód
miał możliwość realizowania pełni swoich praw i roszczeń w oparciu o skargę
pauliańską.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 527 § 1 kc a contrario
oddalił powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do
pozwanej H. S. i pozwanego K. S. (1) (punkt 1
wyroku).

Na mocy art. 189 kpc a contrario Sąd oddalił powództwo o ustalenie w
stosunku do pozwanej H. S. i K. S. (1) (punkt 2

wyroku).

Zgodnie z art. 98 § 1 kpc strona przegrywająca sprawę obowiązana jest
zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia
praw i celowej obrony. Z racji faktu, iż powód przegrał niniejszy proces, Sąd na
podstawie przytoczonego przepisu oraz § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2002 r., Nr 163,
poz. 1349) zasądził od niego na rzecz pozwanej H. S. i na rzecz
pozwanego K. S. (1) po 7.200 zł, dla każdego z nich, tytułem
kosztów procesu (punkt 3 i 4 wyroku).

Powód zaskarżył wyrok apelację w całości i zarzucił:

1.  Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.

a)  art. 233 § 1 k.p.c.:

-

przez niezgodne z zasadami swobodnej oceny dowodów ustalenie, że pozwani
nie zamierzali pokrzywdzić zaskarżoną czynnością powoda, w szczególności
poprzez pominięcie w ocenie prawnej dowodu z wyroku (...) z
uzasadnieniem potwierdzającego działanie pozwanej z pokrzywdzeniem
wierzyciela oraz dowodu potwierdzającego, że pozwanym mimo rozwodu i ich
zgodnych zeznań, iż pożycie między nimi ustało ostatecznie i definitywnie, w
2009 r. urodziło się wspólne dziecko,

-

przez niezgodne z zasadami swobodnej oceny dowodów ustalenie, że pozwani
prowadzili oddzielne firmy i pozwany nie pomagał swojej żonie w jej firmie oraz że
nie znali własnych wyników finansowych i nie udzielali sobie informacji w tym
zakresie - mimo potwierdzenia przez Sąd w dalszej części uzasadnienia faktu, iż
pozwany pomagał żonie przy wykonywaniu umowy oraz wiedział o długu
pozwanej oraz wobec wykazania przez powoda dokumentami, że udział
pozwanego w wykonaniu tej umowy był bardzo znaczący i świadczący o
wzajemnym zaufaniu i ścisłej współpracy,

-

przez niezgodne z zasadami swobodnej oceny dowodów ustalenie, że
zaskarżona czynność nie spowodowała uzyskania przez pozwanego korzyści i
uszczupleniu majątku pozwanej, w sytuacji gdy w braku tej czynności pozwani
odpowiadaliby całym majątkiem dorobkowym;

-

poprzez fragmentaryczną, oddzieloną od innych dowodów ocenę zeznań
świadków wnioskowanych przez pozwanych na okoliczność braku wspólnych
spraw i ustania pożycia pozwanych w oderwaniu od dokumentów i zeznań
świadka B. świadczących o ścisłej współpracy między pozwanymi przy
wykonywaniu umowy o pośrednictwo w udzieleniu gwarancji od C. oraz
niekwestionowanego przez pozwanych dokumentu potwierdzającego fakt
posiadania wspólnego dziecka, o którym żaden ze świadków nie wspomniał.

b)  art. 328 § 2 kpc. poprzez pominięcie w uzasadnieniu przyczyn, dla których
dopuszczonym dowodom wnioskowanym przez powoda odmówił wiarygodności i
mocy dowodowej, a w szczególności całkowity brak oceny dokumentów -
sprawozdania detektywistycznego dołączonego do pisma powoda 16
października 2007 r., załączonych do pisma z 25 kwietnia 2012 r. : zaświadczenia

z MSWiA z wnioskiem - notatki z dnia 20 sierpnia 2001 r. ze spotkania (...) oraz zaproszenia na to spotkanie z dnia 17.08 2001 r. a także wyroku
Sądu Okręgowego w S. o sygn. (...) z uzasadnieniem
wskazującego na działanie przez pozwaną z pokrzywdzeniem wierzyciela,

c)  art. 302 kpc. poprzez dopuszczenie dowodu z przesłuchania K. jako strony mimo niestawienia się przez niego bez usprawiedliwienia
na rozprawę w dniu 21.09.2009 r., na którą został wezwany w celu przesłuchania

d)  art. 189 kpc, poprzez przyjęcie, iż brak interesu prawnego powództwa o ustalenie
może wyrażać się również w możliwości sformułowania powództwa kształtującego
opartego na innym prawie i przysługującego przeciwko stronie nietożsamej
podmiotowo

e)  art. 102 i 103 kpc. poprzez ich nieuwzględnienie w orzeczeniu o kosztach pomimo
nagminnego i celowego niepodawania przez pozwanych przed rozprawami
okoliczności powodujących ich odroczenie i wielokrotne narażanie powoda na
wydatkowanie kosztów zastępstwa procesowego i podróży,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego

a)  art. 527 § 1 k.c.

-

poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że dla istnienia pokrzywdzenia
wierzyciela konieczne jest dokonanie czynności przez dłużnika w tym celu, podczas
gdy wystarczająca jest świadomość tego pokrzywdzenia,

-

poprzez niewłaściwą wykładnię pojęć uzyskania korzyści majątkowej i uszczuplenia
majątku w sposób wyłączający z zakresu stosowania tego przepisu czynności
odpłatne- ekwiwalentne - poprzez przyjęcie iż umowa o zniesienia wspólności
małżeńskiej podziału majątku, która spowodowała równoważne przesunięcia
majątkowe nie stanowi uzyskania korzyści majątkowej oraz uszczuplenia majątku,

b)  art. 527 § 3 k.c. - poprzez przyjęcie, że domniemanie świadomości pokrzywdzenia
wierzyciela osoby trzeciej pozostającej z dłużnikiem w bliskim stosunku, można
usunąć poprzez wykazanie, iż zamiarem tej osoby nie było pokrzywdzenie
wierzyciela, podczas gdy dla obalenia tego domniemania trzeba wykazać, że osoba
ta nie wiedziała, iż dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela

c)  art. 189 kpc, poprzez przyjęcie, iż brak interesu prawnego powództwa o ustalenie
może wyrażać się również w możliwości sformułowania powództwa kształtującego
opartego na innym prawie i przysługującego przeciwko stronie nietożsamej
podmiotowo.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty powód wniósł o:

1.  zmianę powyższego wyroku poprzez uznanie za bezskuteczną w stosunku do
powoda czynności majątkowej umowy małżeńskiej wyłączającej wspólność
ustawową i podziału majątku dorobkowego zawartej w B., w dniu 30
grudnia 2003 r. przed Notariuszem K. L. N. rep (...) pomiędzy H. S. i K. S. (1), w wyniku której
nastąpiło przeniesienie własności nieruchomości przy ul. (...) w
B., dla której Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą o
numerze (...), na K. S. (1) w celu umożliwienia
zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi wobec H. S. w
kwocie 488.249,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 lutego 2003 r. do dnia
zapłaty i kosztami postępowania w wysokości 45.900 zł stwierdzonej prawomocnymi
wyrokami: Sądu Okręgowego w B. z dnia 31 maja 2004r. sygn. akt (...) oraz Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 5 grudnia 2006r. sygn. akt (...)

ewentualnie o

zmianę powyższego wyroku poprzez ustalenie, że pozwani nie mogą powoływać się
w stosunkach prawnych z powodem w odniesieniu do roszczeń zasądzonych od
pozwanej H. S. wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 31
maja 2004 r. sygn. akt (...) oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. akt(...) na majątkową umowę małżeńską
wyłączającą wspólność ustawową i podział majątku dorobkowego zawartą w
Bydgoszczy, w dniu 30 grudnia 2003 r. przed NotariuszemK. J. N. rep A (...), pomiędzy H. i K. S. (1)

że powód może prowadzić egzekucję na podstawie wyroku Sądu Okręgowego (...) z dnia 31 maja 2004 r. sygn. akt (...) oraz wyroku Sądu
Apelacyjnego w G. z dnia 5 grudnia 2006 r., sygn. akt (...) z
nieruchomości przy ul. (...) w B., dla której Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), w której to
księdze w dziale II jako właściciel ujawniony jest K. S. (1), przy czym
może zaspokoić się z nieruchomości do wysokości połowy sumy uzyskanej z
egzekucji z tej nieruchomości,
ewentualnie o

uchylenie wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I instancji;

2.  przyznanie powodowi od pozwanych solidarnie zwrotu kosztów procesu w
postępowaniu I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm
przepisanych

Pozwani wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania
apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wymaga wyjaśnienia, że w sprawie znajdują
zastosowanie przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz zasady egzekucji w
brzmieniu sprzed ich nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o
zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 162, poz. 1691), która weszła w życie z dniem 20 stycznia 2005 r. Po myśli
bowiem art. 5 ust. 5 pkt 2 przepisy dotychczasowe stosuje się do wyłączenia lub
ograniczenia odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego
małżonka powstałe przed wejściem ustawy w życie. Tak samo, jeśli roszczenie
powstało przed wejściem w życie tej ustawy, egzekucję prowadzi się według
przepisów dotychczasowych (art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.).Jest zaś
okolicznością niesporną, że zobowiązanie dłużniczki powstało przed dniem wejścia w
życie cytowanej ustawy. Także zaskarżona umowa majątkowa została zawarta
według poprzedniego stanu prawnego.

Zauważyć należy, że umowa z dnia 30 grudnia 2003 r. obejmuje zarówno
zniesienie wspólności majątkowej jak i podział majątku wspólnego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego przedmiotem skargi paulińskiej objęta może być wyłącznie umowa w
części obejmującej podział majątku wspólnego, gdyż samo zniesienie wspólności
majątkowej podlega ochronie w trybie art. 47 § 2 k.r.o. Sąd Apelacyjny podziela
wyrażony w orzecznictwie pogląd, że „umowa wyłączająca wspólność majątkową
małżeńską ma charakter ustrojowy, zmienia bowiem dotychczasową zasadę
wspólności na zasadę rozdzielności majątkowej. W jej wyniku nie dokonuje się zatem
żadne przesunięcie majątkowe, nikomu nie przysparza ona bezpośrednio korzyści

majątkowej. Stąd też trzeba przyjąć, wbrew odmiennemu stanowisku części
doktryny, że nie znajduje do tej umowy zastosowania instytucja skargi pauliańskiej
przewidziana w art. 527 i nast. k.c., która wchodzi w grę przy czynnościach prawnych
obrotu prawami i rzeczami” (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 28 kwietnia 2004 r.,
III CK 469/02). Samo zniesienie wspólności majątkowej nie może być objęte
przedmiotem zaskarżenia skargą pauliańską. Wierzyciel znajduje bowiem ochronę w
treści art. 47 § 2 k.r.o., a w związku z tym nie ma przeszkód, do wystąpienia o
nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. Dopiero dokonanie
podziału majątku wspólnego może spowodować, że brak będzie substratu, do
którego można byłoby skierować egzekucję na podstawie takiego tytułu
wykonawczego.

W tym stanie rzeczy powództwo w części dotyczącej stwierdzenia
bezskuteczności umowy znoszącej wspólność majątkową podlegało oddaleniu
zarówno w stosunku do pozwanej, jak i do pozwanego.

Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. należy stwierdzić, że jest
on w znacznej mierze zasadny. Przede wszystkim trzeba jednak wyjaśnić, iż wbrew
twierdzeniom zawartym w apelacji Sąd I instancji nie przyjął, aby pozwany obalił
domniemanie wynikające z art. 527 § 3 k.c. Sąd ten zaznaczył jedynie, że
domniemanie z art. 527 § 3 k.c. było niewystarczające wobec braku przesłanki w
postaci korzyści majątkowej uzyskanej przez pozwanego.

Dzięki art. 527 § 3 k.c. wierzyciel nie musi wykazywać, że osoba trzecia
wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, iż dłużnik
działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli - bowiem okoliczność ta jest
objęta domniemaniem prawnym. Wierzyciel natomiast zamiast tej okoliczności musi
udowodnić podstawę domniemania w postaci istnienia bliskiego stosunku pomiędzy
dłużnikiem a osobą trzecią w chwili dokonywania czynności prawnej. Sam przepis
nie określa, co rozumie pod pojęciem stosunku bliskości. Ustawodawca nie dokonuje
także wyliczenia osób bliskich. W doktrynie wskazuje się, że należy odwoływać się
do oceny realnie istniejących faktów: więzi uczuciowej, przyjacielskiej, majątkowej
czy powiązań gospodarczych (zob. M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa
cywilnego, t. 6, s. 1265). Pojęcie „bliskich stosunków" rozumiane jest szeroko -
zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie. Wyrazem takiego zapatrywania jest
zaprezentowany w judykaturze pogląd, że w art. 527 § 3 k.c. chodzi o taki stosunek
bliskości między dwiema osobami, który uzasadnia przyjęcie, iż jedna z nich jest w

posiadaniu informacji o obecnej sytuacji majątkowej drugiej (wyrok SN z dnia 24
kwietnia 1996 r., I CRN 61/96). Nie ulega wątpliwości, że fakt pozostawania w
związku małżeńskim wskazuje na istnienie bliskiego stosunku pomiędzy dłużnikiem a
osobą trzecią. Oczywiście fakt ten musi podlegać indywidualizacji w ramach
okoliczności faktycznych danej sprawy.

Na gruncie niniejszej sprawy istnienia tak rozumianego „pozostawiania w
bliskim stosunku” nie podważają zeznania świadków i pozwanych wskazujące na
problemy we wzajemnych relacjach małżeńskich H. i K. S. (1).
Do rozpadu pożycia małżeńskiego dochodzi dopiero z momentem ustania wszystkich
więzi, a więc więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej. Z punktu widzenia ochrony
interesów wierzyciela nie jest jednak istotne jak układa się pożycie duchowe czy
fizyczne małżonków, istotna jest natomiast łącząca ich więź gospodarcza. Przyjąć
należy, że pozostawanie we wspólności majątkowej oznacza posiadanie wiedzy na
temat sytuacji majątkowej współmałżonka. Wspólność majątkowa pociąga bowiem
za sobą nie tylko wspólność praw ale także wspólność obowiązków. Nawet jeśli
faktycznie - tak jak stwierdził Sąd I instancji - małżeństwo H. i K. S. (1) co najmniej od 2000 r. chyliło się ku upadkowi, to niewątpliwie z racji
pozostawania we wspólności majątkowej posiadali oni wzajemnie wiedzę o swojej
sytuacji finansowej. Nie chodzi tutaj przy tym o szczegółową znajomość wyników
finansowych prowadzonej odrębnie działalności gospodarczej, lecz o wiedzę o
możliwości ponoszenia odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania
jednego ze współmałżonków. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że K. S. (1) pomagał swojej żonie w wykonaniu umowy z dnia 1 i 9 sierpnia 2001 r. O
jego zaangażowaniu i współdziałaniu świadczy chociażby pismo z dnia 17 sierpnia
2001 r. (...) sp. z o.o., w którym adresat został określony
następująco: (...) (k. 548). Pismo
powyższe zawiera zaproszenie na rozmowy dotyczące zawartej umowy na czynności
brokerskie i udzielenia gwarancji ubezpieczeniowych (...) S.A.
K. S. (1) musiał więc mieć wiedzę na temat tej umowy, skoro w związku
z problemami, które się pojawiły w toku jej realizacji został zaproszony na rozmowy.
Znamienne jest też, że w oznaczeniu adresata znalazło się obok imienia i nazwiska
pozwanego także oznaczenie działalności gospodarczej prowadzonej przez
pozwaną. Już chociażby ten fakt świadczy o wzajemnych powiązaniach
gospodarczych pozwanych. Zważywszy, że to z powodu okoliczności leżących

między innymi po stronie pozwanego, a więc braku uprawnień brokerskich, (...) sp. z o.o. wystąpiła przeciwko H. S. o zwrot
pobranej prowizji, musiał on mieć wiedzę nie tylko na temat samej umowy, ale także
na temat dalszych konsekwencji finansowych tej umowy, a w szczególności
możliwości poszukiwania przez wierzyciela zaspokojenia z majątku wspólnego
dłużniczki i jej małżonka.

W pozostałym zakresie ustalenia faktyczne Sądu I instancji nie budzą
zastrzeżeń. Sąd ten z ustalonego stanu faktycznego wyciągnął jednak błędne
wnioski natury prawnej co do bezzasadności skargi pauliańskiej.

Trafny jest zarzut powoda naruszenia art. 527 § 1 k.c. Analiza poszczególnych
przesłanki bezskuteczności umowy w kontekście niniejszego stanu faktycznego
wymaga przedstawienia następujących rozważań:

W świetle poglądów judykatury, „aby uznać, iż określona czynność dokonana
przez dłużnika z jednym z wierzycieli krzywdzi pozostałych, należy stwierdzić, czy
świadczenia stron są nieekwiwalentne lub że da się wykazać, iż dłużnik i wierzyciel
byli w zmowie i dokonywali tej czynności nie tylko ze świadomością ale i w celu
pokrzywdzenia wierzycieir (por. wyrok SN z dnia 2 grudnia 2003 r. III CK 147/02 oraz
powołane tam orzecznictwo). W innym z orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że
„pokrzywdzenie wierzycieli występuje także wówczas, gdy do niewypłacalności
dłużnika, w rozumieniu art. 527 § 2 k.c., dochodzi w wyniku kilku, nawet
ekwiwalentnych, czynności, takich jak założenie spółki i wniesienie do niej aportem
nieruchomości w zamian za udziały, a następnie w krótkim czasie zbycie udziałów w
spółce za kwotę znacznie niższą niż wartość wniesionej aportem nieruchomości i
zużycie otrzymanej kwoty na inne cele niż zaspokojenie wierzycieli” (por. wyrok z
dnia 2 października 2007, II CSK 323/07). Powyższe prowadzi do wniosku, że
czynność ekwiwalentna może być uznana za warunek wystarczający i niezbędny
niewypłacalności, gdy świadczenie wzajemne nie gwarantuje zaspokojenia (wyrok
SN z 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03). Rację ma zatem skarżący przywołując
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 471/07, że „uzyskanie
przez dłużnika ekwiwalentu za dokonaną czynność prawną nie zawsze przesądza o
bezzasadności skargi paulińskiej. Czynność prawna dłużnika, za którą otrzymał on
świadczenie nie powoduje pokrzywdzenia wierzycieli, jeśli uzyskany ekwiwalent
znajduje się w majątku dłużnika lub został wykorzystany do zaspokojenia wierzycieli”.

Podsumowują dorobek orzecznictwa stwierdzić więc należy, że do
pokrzywdzenia wierzycieli dojdzie zawsze, gdy zachodzi brak ekwiwalentności. Jeśli
natomiast świadczenia są ekwiwalentne, to wówczas należy ocenić, czy dłużnik i
osoba, która uzyskała od niego korzyść majątkową dążyli do pokrzywdzenia
wierzyciela dochodzącego ochrony. Przy ekwiwalentności świadczeń skarga
paulińska może być uzasadniona także wówczas, gdy otrzymany ekwiwalent już nie
znajduje się w majątku dłużnika lub też jest trudny do wyegzekwowania przez
wierzyciela (np. otrzymane pieniądze, które zostały zużyte na inne cele niż
zaspokojenie wymagalnych wierzytelności).

W sprawie bezsporną była okoliczność, że w wyniku podziału majątku
wspólnego, zarówno dłużniczka jak i jej ówczesny małżonek otrzymali majątek o
identycznej wartości. Skoro zatem oboje małżonkowie w wyniku dokonanego
podziału majątku wspólnego otrzymali składniki majątkowe o tej samej wartości, to
oznacza to tym samym, iż zachodziła ekwiwalentność ich wzajemnych świadczeń.
Pomimo tego w okolicznościach niniejszej sprawy przyjąć trzeba, że doszło do
pokrzywdzenia wierzyciela. Wprawdzie świadczenia dłużniczki i jej małżonka były
wzajemnie ekwiwalentne, jednak z punktu widzenia interesu ekonomicznego
wierzyciela doszło do zmniejszenia się majątku dłużniczki, z którego mogłaby być
prowadzona egzekucja. Do czasu podziału majątku wspólnego wierzyciel mógł po
uzyskaniu klauzuli wykonalności prowadzić egzekucję z całego majątku wspólnego, a
nie tylko z majątku odrębnego dłużniczki. Wprawdzie w postępowaniu o nadanie
klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego
odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową istniała możliwość
ograniczenia lub wyłączenia możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku
wspólnego (art. 787 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia czynności
prawnej przez pozwanych), jednak wyłącznie na wniosek małżonka po jego
wysłuchaniu i stwierdzeniu, że zachodzą okoliczności przewidziane w art. 41 § 3
k.r.o. Skoro pozwani dokonali całościowego podziału majątku wspólnego, to brak
było możliwości skierowania egzekucji do tego majątku. Tym samym doszło do
zmniejszenia substratu majątkowego obejmującego aktywa dłużniczki. Oboje
pozwani mieli przy tym świadomość, że dokonując podziału majątku wspólnego w
równych częściach, uniemożliwią wierzycielowi zaspokojenie z całości tego majątku.
W konsekwencji uznać należy, iż czynność prawna podziału majątku wspólnego
została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jako że uniemożliwiła mu

poszukiwania zaspokojenia swojej wierzytelności z wszystkich przedmiotów
wchodzących w skład majątku wspólnego.

Powyższej oceny nie zmienia fakt rozwiązania małżeństwa H. i. S. przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z
dnia (...), a tym samym ustania z tym dniem wspólności majątkowej.
Zdarzenie to miało bowiem miejsce już po dokonaniu zaskarżonej czynności, przy
czym ubezskutecznieniu podlega jedynie podział majątku wspólnego. Okoliczność, w
jakim zakresie może być prowadzona egzekucja wskutek orzeczonego rozwodu nie
ma zaś znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Nie ulega wątpliwości, że wskutek zaskarżonej czynności pozwany (...) osiągnął korzyść majątkową. Przyjmuje się, że uzyskanie przez osobę
trzecią korzyści majątkowej może polegać na nabyciu prawa majątkowego lub na
zwolnieniu z zobowiązania, co powoduje zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do
pokrzywdzenia wierzycieli (wyrok SN z dnia 7 grudnia 1999 r., I CKN 287/98). Osoba
trzecia uzyskuje „korzyść majątkową" w rozumieniu art. 527 k.c. także wtedy, gdy
płaci za rzecz nabytą od dłużnika cenę odpowiadającą wartości rynkowej tej rzeczy.
W art. 527 k.c. nie chodzi o korzyść majątkową w sensie potocznym, utożsamianą
np. z nabyciem rzeczy za cenę niższą od wartości tej rzeczy - w takim przypadku za
„korzyść" uważa się różnicę między wartością rynkową rzeczy a zapłaconą ceną.
Korzyścią majątkową w rozumieniu art. 527 k.c. jest nabycie przez osobę trzecią
prawa majątkowego, przedstawiającego pewną wartość, przy czym drugorzędne
znaczenie ma cena nabycia (wyrok SA w Gdańsku z dnia 28 października 1999 r., I
ACa 638/9, OSA 2002, z. 2, poz. 14). Dokonanie przez małżonków podziału majątku
wspólnego, nawet jeżeli wartość poszczególnych składników majątkowych
przyznanych każdemu z małżonków odpowiada ich udziałowi w majątku wspólnym,
prowadzi do zmiany w majątku dłużnika. Wskutek bowiem takiej czynności prawo do
całości majątku zostaje ograniczone do poszczególnych składników majątkowych
wchodzących dotychczas w skład majątku wspólnego.

Powyższe wywody prowadzą zatem do wniosku, że spełnione zostały
przesłanki skargi pauliańskiej w odniesieniu do zaskarżonej czynności prawnej, na
podstawie której pozwany otrzymał na wyłączną własność nieruchomość położoną (...) przy ulicy (...), objętą księgą wieczystą Kw (...). W tej
części spełnione zostały wszystkie przesłanki zasadności powództwa w stosunku (...). Wskutek dokonania wyżej wymienionej czynności prawnej

dłużniczka H. S. stała się też niewypłacalna w wyższym stopniu (art.
527 § 2 k.c.), gdyż bezspornie majątek który otrzymała nie wystarcza na
zaspokojenie wierzyciela. Nie tylko że nie zostało obalone domniemanie wiedzy
pozwanego o pokrzywdzeniu wierzyciela, ale z materiału dowodowego wynika wręcz,
że oboje pozwani dokonali tej czynności w celu uniknięcia wszczęcia egzekucji do
majątku wspólnego. O tym zaś, że wierzytelność istnieje wiedzieli już w sierpniu 2001
r., gdy pojawiły się problemy z realizacją umowy. Musieli mieć bowiem świadomość
obowiązku zwrotu uzyskanej przez H. S. prowizji. Z punktu widzenia
istnienia wierzytelności nie ma znaczenia data uprawomocnienia się wyroku Sądu
Okręgowego w B. z dnia 31 maja 2004 r. w sprawie(...), który
zapadł w stosunku do H. S.. Okoliczność ta nie ma także wpływu na
świadomość istnienia pokrzywdzenia wierzyciela. Niezależnie bowiem od przyjętego
stanowiska procesowego w tamtej sprawie i taktyki procesowej, pozwani musieli
liczyć się z tym, że skoro powód kieruje roszczenia wobec H. S. z
tytułu nienależnego świadczenia i toczy się w związku z tym postępowanie sądowe,
to należy brać pod uwagę możliwość niekorzystnego rozstrzygnięcia, a w dalszej
konsekwencji wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez wierzyciela.

W pozostałej części powództwo w stosunku do K. S. (1) oraz w
całości w stosunku do H. S. podlegało oddaleniu. Sąd Apelacyjny w tej
części podziela ustalenia i rozważania Sądu I instancji. Wprawdzie z wyjaśnień
powoda wynika, iż pozwał H. S. z uwagi na sformułowane żądanie
ewentualne, to jednak przyjąć należy, iż jest ona stroną pozwaną co do całości
powództwa. Konstrukcja powództwa ewentualnego nie powoduje bowiem, że
przedmiotem rozpoznania sądu są dwa oddzielne powództwa. Powództwo jest jedno,
a jedynie zachodzi kumulacja żądań.

Chybiony jest zarzut powoda naruszenia art. 189 k.p.c. Brak jest podstaw do
uwzględnienia żądania ewentualnego, gdyż wobec orzeczenia rozwodu wspólność
majątkowa ustała. Powód nie ma więc interesu prawnego w żądaniu ustalenia, że
pozwani nie mogą się wobec niego powoływać na małżeńską umowę majątkową
wyłączającą wspólność ustawową, gdyż z mocy prawa nie istnieje już majątek
wspólny. Od chwili ustania wspólności do majątku nią objętego stosuje się
odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 k.r.o.). Z tą
więc chwilą wierzyciel uzyskuje możność zaspokojenia swej wierzytelności z całego
majątku dłużnika, obejmującego zarówno jego majątek dotychczas odrębny, jak i

jego udział w dotychczasowym majątku wspólnym. W zakresie zaś podziału majątku
wspólnego interes prawny powoda znajduje wystarczającą ochronę w przepisach
dotyczących skargi pauliańskiej.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 386 § 1
k.p.c. jak w punkcie II a) sentencji oraz na podstawie art. 385 k.p.c. jak w punkcie III
sentencji.

O kosztach procesu za I instancję Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie II b) i c).
Na poniesione przez strony koszty składały się wyłącznie koszty zastępstwa
procesowego, jako że powód był zwolniony od obowiązku uiszczenia opłaty sądowej.
Sąd zniósł na podstawie art. 100 k.p.c. koszty procesu między powodem a
pozwanym K. S. (1), jako że powód wygrał proces w stosunku do
tego pozwanego w połowie, a więc w zakresie żądania ubezskutecznienia umowy o
podział majątku wspólnego, natomiast pozwany wygrał w zakresie żądania
ubezskutecznienia umowy znoszącej wspólność majątkową. Jednocześnie z tych
względów należało obciążyć na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych pozwanego połową opłaty sądowej, od uiszczenia
której powód był zwolniony. Prawidłowe zaś było rozstrzygnięcie o kosztach procesu
zawarte w punkcie 3 zaskarżonego wyroku, jako że w stosunku do pozwanej H.powództwo zostało w całości oddalone. Z tych względów apelacja
powoda w zakresie odnoszącym się do kosztów procesu podlegała także oddaleniu
na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt III).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punktach IV - VI.
Kierując się tymi samymi motywami, które odnoszą się do postępowania przez
Sądem I instancji, koszty postępowania apelacyjnego między powodem a (...) podlegały zniesieniu na podstawie art. 100 k.p.c.
Jednocześnie należało nakazać ściągnąć od pozwanego połowę opłaty od apelacji,
od uiszczenia której zwolniony był powód. Z kolei w stosunku do pozwanej H. S. apelacja została w całości oddalona, a zatem orzeczono na podstawie
na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z
§12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Wyjaśnić też należy, iż sprostowaniu podlegało oznaczenie strony powodowej
w zaskarżonym wyroku (art. 350 § 3 k.p.c.). Zgodnie bowiem z treścią art. 60 ¹ ustawy
Prawo upadłościowe i naprawcze, po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorca występuje
w obrocie pod dotychczasową firmą z dodaniem oznaczenia "w upadłości
likwidacyjnej" albo "w upadłości układowej".