Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 8 września 2010 r.
Sygn. akt Ts 143/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Wyrzykowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jana J. w sprawie zgodności:
art. 139, art. 140 ust. 1 pkt 3 oraz art. 141 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 12 czerwca 2009 r. skarżący wniósł o stwierdzenie, że art. 139, art. 140 ust. 1 pkt 3 oraz art. 141 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) są sprzeczne z art. 2, art. 32 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Na podstawie zaskarżonych przepisów Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Łodzi z siedzibą w Zduńskiej Woli decyzją z 25 lipca 2007 r. (znak: I 04644899/05) odmówił zwolnienia renty skarżącego spod egzekucji sądowej. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 1 października 2007 r. (sygn. akt IX U 1320/07). Sąd Apelacyjny w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 20 listopada 2008 r. (sygn. akt III AUa 1614/07) oddalił apelację skarżącego.

Skarżący wskazuje, że przyznana mu została renta w wysokości 567 zł miesięcznie, jednakże ze względu na przeprowadzoną egzekucję administracyjną wypłacona została tylko kwota 361,97 zł. Z tym faktem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw konstytucyjnych, takich jak zasada równości i prawo do zabezpieczenia społecznego. Naruszenie zasad wynikających z art. 32 Konstytucji upatruje skarżący w tym, że kwota najniższej renty jest wolna od egzekucji maksymalnie w wysokości 50%, podczas gdy kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, jest – na podstawie art. 871 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.) – w całości zwolniona od egzekucji (chyba że jej przedmiotem są świadczenia alimentacyjne, kary pieniężne czy udzielone pracownikowi zaliczki). Skarżący wskazuje ponadto, że przepisy k.p. znajdują zastosowanie także do uposażeń posłów i senatorów, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy oraz do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie środków utrzymania. Przepisów tych nie stosuje się jednak do świadczenia powtarzającego się, jakim jest renta z tytułu niezdolności do pracy oraz emerytura. Oznacza to – zdaniem skarżącego – nierówne traktowanie osób uzyskujących świadczenia zapewniające środki utrzymania, dyskryminację osób pobierających emerytury i renty, a więc naruszenie art. 32 Konstytucji, a także „de facto przekreślenie prawa do zabezpieczenia społecznego określonego w art. 67 ust. 1 Konstytucji”. W dalszej części skargi skarżący wywodzi, że dyskryminacja jest tym dotkliwsza, że minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1276 zł, zaś minimalna renta z tytułu niezdolności do pracy 519,30 zł. Oznacza to, że w przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy wolna od egzekucji będzie zasadniczo kwota 259,65 zł, zaś w przypadku osób uzyskujących świadczenia z tytułu stosunku pracy i świadczenia z nim zrównane – kwota 1276 zł.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 31 sierpnia 2009 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez określenie, w jakim zakresie przytoczone w skardze przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS skarżący czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej oraz określenie, w jaki sposób zastosowanie tych przepisów doprowadziło do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności.



W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że przedmiotem skargi czyni „art. 141 w całości oraz w związku z artykułem 139 i art. 140 ust. 1 pkt 3” ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w zakresie, w jakim przepisy te stanowią podstawę do potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych, nie przewidując jednocześnie zwolnienia kwoty najniższej emerytury lub renty spod egzekucji sądowej i administracyjnej w całości w przypadku świadczeń innych niż alimentacyjne. Wykazując sposób naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności, skarżący powtórzył zasadniczo argumentację przedstawioną w skardze konstytucyjnej, mającą uzasadniać naruszenie zasady równości. Dodatkowo skarżący podniósł, że kwota minimalnej renty, która powinna stanowić minimum środków utrzymania gwarantowanych na podstawie przepisów o zabezpieczeniu społecznym, nie spełnia tej funkcji.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przesłanki skargi konstytucyjnej określone zostały w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej ustawa o TK). Wynika z nich jednoznacznie, że konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w polskim prawie przedmiotem skargi czyni wyłącznie przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na którego podstawie rozstrzygnięto o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach lub wolnościach. Ponadto art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK nakłada na skarżącego obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne prawo lub wolność zostały naruszone, a także określenie sposobu tego naruszenia. Niespełnienie tych wymogów uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu.

W skardze stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący podnosi szereg argumentów mających przemawiać za naruszeniem zasady równości. Wykazuje, że brak zwolnienia kwoty najniższej emerytury i renty spod egzekucji, w sytuacji, w której zasadniczo wszystkie inne świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie środków utrzymania (a przede wszystkim wynagrodzenie za pracę), są – w wysokości minimalnej – zasadniczo spod takiej egzekucji zwolnione, stanowi naruszenie zasad wynikających z art. 32 Konstytucji.

W pierwszej kolejności należy raz jeszcze podkreślić, że obowiązkiem skarżącego jest określenie, w jaki sposób brzmienie zaskarżonego przepisu doprowadziło do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw i wolności. Przedmiotem skargi konstytucyjnej uczynił skarżący art. 139, art. 140 ust. 1 pkt 3 oraz art. 141 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Artykuł 139 wymienia m.in. należności, które mogą podlegać potrąceniu ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie oraz reguluje kolejność, w jakiej to potrącenie jest dokonywane. Artykuł 140 ust. 1 pkt 3 stanowi, że potrącenia innych (niż świadczenia alimentacyjne, należności związane z odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, w zakładach opiekuńczo-leczniczych czy w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych) mogą być dokonywane do wysokości 25% świadczenia. Dopiero art. 141 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w ustępie pierwszym określa, w jakich granicach kwota najniższej emerytury i renty jest wolna od egzekucji i potrąceń. To właśnie okoliczność, że zasadniczo tylko 50% kwoty najniższej emerytury i renty jest wolne od potrącenia i egzekucji, stanowi – zdaniem skarżącego – naruszenie zasady równości. Powyższe ustalenia uzasadniają postawienie tezy, zgodnie z którą skarżący naruszenie zasady równości i prawa do zabezpieczenia społecznego upatruje w rzeczywistości jedynie w brzmieniu art. 141 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i tylko wobec tego przepisu wysuwa przedstawione w skardze zarzuty. W stosunku do pozostałych regulacji, tj. art. 139, art. 140 ust. 1 pkt 3 oraz art. 141 ust. 2-4, będących przedmiotem skargi konstytucyjnej, skarżący nie podnosi de facto żadnych zarzutów, co uzasadnia odmowę nadania – w ich zakresie – dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje zasadniczo w naruszeniu zasady równości. Należy przypomnieć, że – zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego stanowiskiem – zasada równości (art. 32 Konstytucji) nie stanowi źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej. Zagadnienie to zostało zanalizowane w szeregu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w tym najpełniej w postanowieniu z 24 października 2001 r., wydanym w pełnym składzie (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W powyższym rozstrzygnięciu przyjęto, że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego: „Zasada ta oznacza przede wszystkim, że wszyscy są równi »w godności, wolności i prawach«, o których w innych przepisach mówi Konstytucja, i że nie jest dopuszczalna dyskryminacja w realizacji tych wolności i praw”. Równość nie ma zatem charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona być musi do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostaną wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi, tego rodzaju doprecyzowanie nie nastąpiło. Wprawdzie w skardze konstytucyjnej skarżący wskazuje ponadto na naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji), jednakże nie wiąże jego naruszenia z naruszeniem zasady równości. Należy zaznaczyć, że nawet gdyby przyjąć, że zdaniem skarżącego w jego sprawie doszło do naruszenia zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego, to taki zarzut należałoby uznać za oczywiście bezzasadny. Podmiotami podobnymi wymagającymi równego traktowania są – zdaniem skarżącego – osoby uzyskujące świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie środków utrzymania. Szczególny nacisk skarżący kładzie na porównanie sytuacji emerytów i rencistów z sytuacją osób uzyskujących wynagrodzenie za pracę. O ile nie budzi wątpliwości, że emerytura i renta jest świadczeniem z zakresu ubezpieczenia społecznego, o tyle nie ma podstaw, aby za takie świadczenie uznać wynagrodzenie ze stosunku pracy. Brzmienie art. 67 Konstytucji wskazuje jednoznacznie, że świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego są udzielane osobom niezdolnym do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, jak też pozostającym bez pracy nie z własnej woli i niemającym innych środków utrzymania. Z tego powodu nie można z odmiennym traktowaniem osób uzyskujących minimalne świadczenie rentowe i osób uzyskujących minimalne wynagrodzenie za pracę wiązać naruszenia zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżący – pomimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej – nie określił, w jaki sposób zaskarżone przepisy naruszają prawo do zabezpieczenia społecznego. Ze skargi konstytucyjnej oraz z pisma nadesłanego w celu uzupełnienia braków skargi można jedynie wywieść, że w ocenie skarżącego kwota minimalnej renty, która powinna stanowić minimum środków utrzymania gwarantowanych na podstawie przepisów o zabezpieczeniu społecznym, nie spełnia tej funkcji oraz że przedstawiony w skardze stan prawny (brak zwolnienia minimalnej renty spod egzekucji administracyjnej) oznacza de facto przekreślenie prawa do zabezpieczenia społecznego. Dlaczego opisana sytuacja oznacza przekreślenie wskazanego prawa konstytucyjnego – tego skarżący ani we wniesionej skardze konstytucyjnej, ani w piśmie nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi nie wyjaśnił. Oznacza to, że skarżący nie określił, w jaki sposób zaskarżona regulacja narusza wskazane w skardze konstytucyjne prawo podmiotowe, co uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko przepis, który stanowił podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Ani ze skargi konstytucyjnej, ani z pisma nadesłanego w celu uzupełnienia jej braków, ani też z uzasadnień decyzji i orzeczeń sądowych wydanych w sprawie skarżącego, nie wynika jednoznacznie, które z należności wymienionych w art. 139 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zostały potrącone z przyznanej skarżącemu renty. Analiza tych dokumentów pozwala jednak stwierdzić, że przedmiotem potrącenia były sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (art. 139 ust. 1 pkt 5). Oznacza to tym samym, że podstawą wydanych w sprawie rozstrzygnięć był art. 141 ust. 1 pkt 1c zaskarżonej ustawy, jako że tylko on określa, jaki procent najniższej emerytury i renty jest wolny od egzekucji należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 tejże ustawy. W pozostałym zakresie art. 141 ust. 1 nie stanowił podstawy wskazanych w skardze rozstrzygnięć. Na marginesie należy także stwierdzić, że art. 139 ust. 1 pkt 1-4 oraz pkt 6-10, art. 139 ust. 2-4, jak też art. 141 ust. 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie stanowiły podstawy wskazanych w skardze rozstrzygnięć. Ta okoliczność stanowi dodatkową podstawę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu ze względu na niespełnienie przesłanek wynikających z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.