Pełny tekst orzeczenia

426/6/B/2010


POSTANOWIENIE
z dnia 1 lipca 2010 r.
Sygn. akt Ts 254/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zbigniewa R. o zbadanie zgodności:
art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 sierpnia 2008 r. skarżący zarzucił, że art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: ustawa nowelizująca z 2006 r.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wszczętych przed 10 marca 2007 r. wyłączył stronom postępowania ustawowe uprawnienie do przyznania zwolnienia z opłaty podstawowej zawarte w art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2006 r. Zgodnie z zaskarżonym przepisem, do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2006 r. stosuje się przepisy dotychczasowe.
Skarżący wskazuje, że uchylony już obowiązek wnoszenia opłaty podstawowej w sprawach cywilnych, wynikający z art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c., nie mógł być utrzymany w obowiązującym porządku prawnym ze względu na niespójność systemową i związane z nią daleko idące negatywne skutki społeczne. W ocenie skarżącego było oczywiste, że zamykały one drogę do sądu określonym grupom społecznym mającym sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych w postępowaniach odwoławczych. Nie do pogodzenia z ugruntowanymi wzorcami poprawnej legislacji była także – zdaniem skarżącego – sytuacja, w której przepisy z jednej strony stanowiły o całkowitym zwolnieniu z ponoszenia opłat sądowych, a z drugiej strony ustawodawca nakładał obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej będącej – jak podkreśla skarżący – niczym innym jak daniną publiczną, zaprzeczeniem zasady zwolnienia od kosztów sądowych w całości i zawoalowaną postacią restrykcyjnego fiskalizmu. Mimo to zaskarżony przepis przewiduje utrzymanie tego obowiązku w sprawach objętych dyspozycją art. 36 u.k.s.c. – bez możliwości zwolnienia z ponoszenia opłaty podstawowej – nawet po wejściu w życie ustawy nowelizującej z 2006 r., o ile sprawa została wszczęta przed 10 marca 2007 r. Skarżący wskazuje, że z punktu widzenia zasad techniki legislacyjnej wprowadzenie zasady niedziałania ustawy wstecz mieści się w granicach poprawności legislacyjnej; możliwe jest jednak nadanie aktowi normatywnemu mocy obowiązującej wstecz, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).
Skarżący podkreśla, że instytucja zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych jest nieodłącznie związana z efektywną dostępnością sądu dla osób najuboższych, a realizacja tego uprawnienia i jego stosowna ochrona należą do priorytetowych zadań państwa wobec obywateli. W tym kontekście – zdaniem skarżącego – zakwestionowany przepis narusza art. 2 w zw. z art. 32 Konstytucji. Cenzura czasowa dla możliwości zastosowania zwolnienia z ponoszenia opłaty podstawowej – 10 marca 2007 r. – różnicuje bowiem sytuację prawną podmiotów, gdyż uzależnia prawo do sądu osób najuboższych od spełnienia przesłanki czasowej, przypadkowo dobranej bez żadnego związku z roszczeniami stron. Niezgodność z wzorcami określonymi w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji jest – w myśl stanowiska skarżącego – oczywista, ponieważ nie ulegało wątpliwości, że brak regulacji przewidującej możliwość zwolnienia z ponoszenia opłaty podstawowej spowoduje negatywne skutki społeczne, a u.k.s.c. w jej pierwotnym brzmieniu była dotknięta istotnymi wadami, co daje się zauważyć wobec jej wielokrotnych zmian.
Powyższe zarzuty skarżący sformułował w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z 6 listopada 2007 r. (sygn. akt IX U 3409/06) odrzucił wniosek skarżącego o zwolnienie go z ponoszenia kosztów sądowych w całości. Postanowieniem z 18 kwietnia 2008 r. (sygn. akt III AUz 80/08) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie skarżącego ze wskazaniem, że możliwość zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłaty podstawowej istnieje dopiero w sprawach wszczętych po 10 marca 2007 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – może zostać wniesiona wówczas, gdy wskutek ostatecznego orzeczenia sądu wydanego na podstawie zaskarżonej normy doszło do naruszenia praw podmiotowych skarżącego określonych w Konstytucji. W postępowaniu przed Trybunałem skarżący, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), zobowiązany jest wskazać prawo podmiotowe, które zostało w jego sprawie naruszone oraz określić sposób tego naruszenia. Brak spełnienia tych przesłanek prowadzi do konieczności odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Trybunał przede wszystkim zwraca uwagę, że spośród wzorców kontroli wymienionych przez skarżącego określenie prawa podmiotowego zawierają art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji (prawo do sądu). Odnośnie do zawartych w art. 2 Konstytucji zasad demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej Trybunał wielokrotnie podkreślał, że mogą one stanowić źródło praw podmiotowych, jeżeli te nie zostały wprost wyrażone w innych przepisach Konstytucji, a skarżący – domagający się zbadania zgodności zaskarżonej normy z tym wzorcem w trybie skargi konstytucyjnej – wskaże beneficjenta tego prawa lub wolności oraz określi treść „nowego” prawa powiązaną z możliwością wyboru zachowania (por. postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60; wydane w pełnym składzie). Tej przesłanki skarga konstytucyjna nie spełnia, skarżący upatruje niezgodność zaskarżonej normy z art. 2 Konstytucji w wadliwości instytucji opłaty podstawowej oraz wyborze przez ustawodawcę – zdaniem skarżącego niewłaściwej – reguły intertemporalnej. Żadna z tych sytuacji nie kreuje jednak nowego prawa podmiotowego w opisanym powyżej znaczeniu.
W odniesieniu do art. 32 Konstytucji Trybunał prezentuje stałą linię orzeczniczą, w myśl której prawo do równości ma charakter prawa drugiego stopnia (metaprawa), a do jego naruszenia może dojść tylko w zakresie innych praw lub wolności określonych w Konstytucji (por. wyrok TK z 9 stycznia 2005 r., P 5/05, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 1 oraz postanowienia TK z: 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 1 kwietnia 2009 r., SK 42/07, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 57 i 26 listopada 2009 r., SK 7/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 161). Skarżący w skardze konstytucyjnej wiąże naruszenie tej zasady z prawem osób najuboższych do sądu, wskazując, że kryterium zróżnicowania w dostępie do zwolnienia z opłaty podstawowej stanowi tylko data wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2006 r. W tym kontekście – jak również w odniesieniu do zarzutu oczywistości naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zakazu zamykania drogi sądowej dla ochrony naruszonych praw i wolności (art. 77 ust. 2 Konstytucji) – należy zwrócić uwagę na wyrok Trybunału z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), stwierdzający, że przepisy przewidujące obowiązek uiszczania opłaty podstawowej są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. Skoro bowiem sama instytucja opłaty podstawowej nie pozostawała w sprzeczności z Konstytucją, to dla uprawdopodobnienia niekonstytucyjności zaskarżonego art. 2 ustawy nowelizującej z 2006 r. konieczne byłoby wskazanie argumentów przemawiających za wadliwym – prowadzącym do naruszenia praw podmiotowych – ukształtowaniem samej normy międzyczasowej. Sytuacja taka nie jest wprawdzie wykluczona i może mieć miejsce w szczególności wówczas, gdy na ustawodawcy spoczywał zakorzeniony w Konstytucji obowiązek uregulowania określonych zagadnień (por. wyrok Trybunału z 8 grudnia 2009 r., SK 34/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 165). Takich okoliczności skarżący w swojej skardze konstytucyjnej nie przedstawił, lecz skoncentrował się wyłącznie na zarzutach odnoszących się do negatywnych społecznych skutków instytucji opłaty podstawowej, polegających – jego zdaniem – na faktycznym zamknięciu dostępu do sądu dla osób, które ze względu na swoją sytuację życiową nie były w stanie jej uiścić, rozpatrzonych już przez Trybunał w przywołanej sprawie SK 33/07. Za uprawdopodobnienie naruszenia praw podmiotowych nie mogą zostać także uznane wątpliwości przedstawione przez skarżącego w odniesieniu do samego wyboru reguły intertemporalnej; zmierzają one bowiem w kierunku takiego jej ukształtowania, które polepszyłoby sytuację prawną skarżącego (zwolniło go z ciążącego na nim obowiązku). Jak słusznie zauważył zresztą sam skarżący, dokonany w ustawie z 2006 r. wybór zasady niedziałania prawa nowego wstecz mieści się w zakresie swobody regulacyjnej ustawodawcy; co więcej – to odstępstwa od niej mogą być uzasadnione o tyle, o ile nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego państwa prawnego. Brak natomiast w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej argumentów, wskazujących dlaczego samo utrzymanie w mocy w oznaczonym zakresie przepisów zgodnych z Konstytucją miałoby stanowić naruszenie praw podmiotowych.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.