Pełny tekst orzeczenia

484/6/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 12 sierpnia 2010 r.

Sygn. akt Ts 291/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Joshuy i Petera K. oraz Michelle K.-C. w sprawie zgodności:

1) art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65) z art. 21 ust. 2; art. 45 ust. 1 w związku z art. 2; art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 78 w związku z art. 2 oraz art. 184 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 3 ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65) z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

3) § 1-4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 1968 r. w sprawie trybu dokonywania w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 17, poz. 109) z art. 92 ust. 1 Konstytucji,

4) art. I-VIII układu między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczącego roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zwartego w dniu 16 lipca 1960 r. (niepublikowany) z art. 21 ust. 2; art. 45 ust. 1 w związku z art. 2; art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 78 w związku z art. 2; art. 87 ust. 1; art. 88 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 89 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 oraz art. 184 w związku z art. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



1) umorzyć postępowanie w zakresie dotyczącym zgodności:

a) art. 3 ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65) z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

b) § 1-4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 1968 r. w sprawie trybu dokonywania w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 17, poz. 109) z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

c) art. I-VIII układu między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczącego roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zwartego w dniu 16 lipca 1960 r. (niepublikowany) z art. 87 ust. 1; art. 88 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 89 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w pozostałym zakresie.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 7 grudnia 2009 r. skarżący zakwestionowali zgodność z Konstytucją trzech aktów normatywnych. I tak zaskarżeniem objęto:

1) art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65; dalej: u.d.w.) z art. 21 ust. 2; art. 45 ust. 1 w związku z art. 2; art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 78 w związku z art. 2 oraz art. 184 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a ponadto art. 3 u.d.w. z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) § 1-4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 1968 r. w sprawie trybu dokonywania w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 17, poz. 109; dalej: rozporządzenie) z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

3) art. I-VIII układu między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczącego roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zwartego w dniu 16 lipca 1960 r. (niepublikowany; dalej: Układ) z art. 21 ust. 2; art. 45 ust. 1 w związku z art. 2; art. 64 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 78 w związku z art. 2; art. 87 ust. 1; art. 88 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 89 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 oraz art. 184 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W opinii skarżących zaskarżone przepisy prowadzą do naruszenia licznych praw podmiotowych. W pierwszej kolejności wskazano na uszczuplenie praw skarżących do własności i to zarówno w kontekście równej ich ochrony (art. 64 ust. 2 Konstytucji), jak i proporcjonalności ich ograniczeń (art. 64 ust. 3 Konstytucji). Skarżący podnoszą, że przepisy stanowiące przedmiot skargi „dopuszczają wydanie decyzji stwierdzającej przejście własności na Skarb Państwa w sytuacji, gdy nie istniało żadne zdarzenie, z którym prawo polskie wiązałoby przejście własności na Skarb Państwa, a w szczególności w sytuacji, gdy doszło jedynie do faktycznego przejęcia mienia”, a ponadto „dopuszczają wydanie decyzji stwierdzającej przejście własności na Skarb Państwa w sytuacji, gdy odszkodowanie od Komisji amerykańskiej otrzymała osoba, która nigdy nie była w świetle prawa właścicielem nieruchomości objętej decyzją”. W dalszej części skargi zwrócono uwagę, że art. 1 i 2 u.d.w. dopuszczają wydanie przedmiotowej decyzji, gdy właściciel nie otrzymał odszkodowania, co prowadzić ma do naruszenia art. 21 ust. 2 Konstytucji.

Niezgodność z analogicznymi przepisami Konstytucji istnieje w odniesieniu do kwestionowanego Układu. Nadto skarżący wyrazili stanowisko, zgodnie z którym przedmiotowy akt normatywny nie stanowi źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce, nie został ogłoszony ani opublikowany, oraz że nie został ratyfikowany zgodnie z procedurą. Przesądza to zdaniem skarżących o niezgodności Układu z art. 87 ust. 1; art. 88 ust. 1-3 w związku z art. 2; art. 89 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 Konstytucji.

W uzasadnieniu skargi zwrócono także uwagę, że skarżący nie mieli możliwości w treści skarg do sądów administracyjnych sformułować „skutecznego zarzutu naruszenia przepisów ustawy z 1968 r., (…) ponieważ przepisy tej ustawy nie wskazują przesłanek wydania decyzji”. Zdaniem skarżących treść art. 1 i 2 u.d.w. skutkowała brakiem możliwości zarzucenia organowi wydania decyzji z naruszeniem prawa, skoro przesłanki wydania rozstrzygnięcia nie zostały prawnie doprecyzowane. W konsekwencji art. 1 i 2 u.d.w. ma być niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2; art. 78 w związku z art. 2 Konstytucji oraz art. 184 w związku z art. 2 Konstytucji. Naruszenie tych samych przepisów Konstytucji skarżący upatrują w treści zaskarżonego Układu, ponieważ wywodzi się z niego zasadę „związania polskich organów przez decyzję organów amerykańskich w zakresie ustalenia prawa własności nieruchomości w Polsce na Skarb Państwa”.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 22 stycznia 2010 r. wezwano pełnomocnika skarżących do wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa przysługujące skarżącym wynikające z art. 87, art. 89 ust. 1 pkt 2, art. 88 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji zostały naruszone przez zaskarżone przepisy, a także do wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw wynikających jednocześnie z art. 21 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji przez przepisy będące – zdaniem skarżących – podstawą ostatecznego orzeczenia organu władzy publicznej w ich sprawie.

W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, w piśmie procesowym z 4 lutego 2010 r. podniesiono, że z uwagi na mogące powstać wątpliwości co do istnienia praw podmiotowych wynikających z art. 87, art. 89 ust. 1 pkt 2, art. 88 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji skarżący „cofają ten zarzut ograniczając skargę do zarzutu naruszenia ich prawa własności i prawa do dziedziczenia”.

Ponadto w całości podtrzymano argumentację dotyczącą naruszenia prawa własności, nie dostrzegając różnic między konstytucyjną regulacją instytucji wywłaszczenia (art. 21 ust. 2), a unormowaniem dotyczącym ochrony własności (art. 64 ust. 1-3).

Stan faktyczny, który legł u podstaw niniejszej skargi, jest następujący.

Na mocy postanowień art. V lit. c Układu Komisja Stanów Zjednoczonych do Spraw Uregulowania Roszczeń Zagranicznych (The Foreign Claims Settlement Commission of the United States) przyjęła złożone przez Juliana Holzera, wnioski (znak: PO-7485 i PO-7485-D) oraz oświadczenia woli o zrzeczeniu się i przeniesieniu na rzecz rządu polskiego wszelkich praw oraz tytułu własności do części dwóch nieruchomości położonych w Krakowie (dla których urządzono księgi wieczyste nr 1744 oraz 10599). W następstwie powyższego wniosku oraz oświadczenia woli zostało wypłacone odszkodowanie w związku z decyzją Komisji (znak: PO-9038) o wypłacie odszkodowania ze środków przekazanych rządowi USA przez rząd PRL dla zaspokojenia roszczeń majątkowych obywateli amerykańskich wobec Państwa Polskiego.

W materiale procesowym sprawy znajduje się również treść oświadczenia Juliana Holzera złożonego przed notariuszem amerykańskim, w którym oświadcza, że „zwalnia całe swoje »prawo, tytuł i udział, zrzeka się ich i przenosi je na Rząd Polski odnośnie tych przedmiotów mienia, na których opiera się odszkodowanie«”.

Minister Finansów, na podstawie art. 1, art. 2 u.d.w. w związku z Układem, 20 sierpnia 1999 r. wydał decyzję (znak: BR-5/ZN/UO-10/1423/99) o stwierdzeniu przejścia na rzecz Skarbu Państwa 3/16 części w prawie własności nieruchomości położonej w Krakowie (dla której urządzono księgę wieczystą nr 1744). Z kolei decyzją z 3 listopada 1999 r. Minister Finansów (znak: BR-5/ZN/UO-13/885/99) stwierdził przejście na rzecz Skarbu Państwa 3/16 części w prawie własności drugiej z nieruchomości położonej także w Krakowie (dla której urządzono księgę wieczystą nr 10599). Na skutek wniosku o wznowienie postępowania Minister Finansów decyzją z 14 września 2007 r. (znak FR4/RM/6420-5/07/1730) stwierdził, że wskazane wyżej decyzje z 1999 r. zostały wydane z naruszeniem prawa, ale nie podlegały one uchyleniu, gdyż w wyniku wznowienia postępowania zapadłaby decyzja wyłącznie odpowiadająca w swojej istocie decyzji dotychczasowej. Minister Finansów utrzymał w mocy to orzeczenie decyzją z 7 listopada 2007 r. (FR4/RM/6420-5/07/2509).

Od powyższej decyzji została wniesiona przez pełnomocnika skarżących skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który oddalił ją wyrokiem z 24 kwietnia 2008 r. (sygn. akt IV SA/Wa 112/08) na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.).

Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z 7 sierpnia 2009 r. (sygn. akt I OSK 1132/08), na podstawie art. 184 p.p.s.a. oddalił skargę kasacyjną skarżących.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że dla oceny strony formalnej rozpatrywanej skargi konstytucyjnej zasadnicze znaczenie ma wycofanie zarzutów skargi w zakresie, w jakim jej wzorcami kontroli skarżący uczynili art. 87, art. 89 ust. 1 pkt 2, art. 88 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji. Rezygnacja ta spowodowała bezprzedmiotowość (z uwagi na brak wzorca kontroli) zarzutów sformułowanych wobec art. 3 u.d.w. oraz rozporządzenia, a ponadto częściowo względem Układu.



Przechodząc do pozostałych zarzutów skargi Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zaskarżona ustawa z 1968 r. była aktem transpozycyjnym dla umów międzynarodowych w przedmiocie zaspokojenia roszczeń majątkowych obywateli zagranicznych wobec Państwa Polskiego, zawartych przez Polskę z innymi państwami po II wojnie światowej, niezbędnym do wprowadzenia do obrotu prawnego wykreowanych przez te umowy nowych stosunków prawnych.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 26 lipca 2007 r. (sygn. akt I OSK 1175/06, „Lex” nr 364713) – badając genezę ustawy z 1968 r. – poczynił następujące ustalenia.

Prezes Rady Ministrów, kierując pismem z 4 marca 1968 r. do Marszałka Sejmu PRL IV kadencji projekt ustawy (druk nr 114) stwierdził w uzasadnieniu, iż rząd polski zawarł w latach 1948-1966 z niektórymi państwami (Belgią, Czechosłowacją, Danią, Francją, Grecją, Holandią, Norwegią, Szwecją, Szwajcarią, Stanami Zjednoczonymi Ameryki i Wielką Brytanią) umowy o uregulowaniu wzajemnych roszczeń finansowych. W toku znajdowały się rokowania w sprawie zawarcia takich umów z innymi państwami. Przedmiotem uregulowania w tych umowach były też sprawy zaspokojenia roszczeń obywateli państw obcych z tytułu mienia cudzoziemskiego pozostawionego z różnych przyczyn na obszarze Państwa Polskiego. W umowach tych znajdują się w szczególności postanowienia, że w wyniku przyznanego odszkodowania cudzoziemcy zrzekają się na rzecz Skarbu Państwa Polskiego wszelkich praw i roszczeń z tytułu własności do mienia znajdującego się na terenie Polski.

Na VIII sesji Sejmu w dniu 9 kwietnia 1968 r. poseł-sprawozdawca, przedkładając projekt ustawy i wyjaśniając przyczyny jego powstania, podał m.in.: „W latach 1948 do 1966 zawarte zostały umowy odszkodowawcze z 11 państwami, których obywatele zgłaszali roszczenie o odszkodowanie za mienie, prawa i interesy, dotknięte ustawodawstwem polskim o nacjonalizacji lub o podobnym charakterze. (…) Umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych dotyczą osób prawnych lub oparte są one na zasadzie globalnego odszkodowania, którego rozdział pomiędzy uprawnionych należy do rządu państwa, z którym umowę zawarto, z równoczesnym całkowitym zwolnieniem Rządu Polskiego z zobowiązań wobec osób, które zgłosiły roszczenia. Uregulowanie prawa własności mienia obywateli państw obcych, przejętego na własność Państwa, ma dla gospodarki narodowej poważne znaczenie, gdyż pozwoli na swobodne dysponowanie tym mieniem”.

Z przedstawionych wyżej materiałów w sposób jednoznaczny wynika, że intencją ustawodawcy było uregulowanie sytuacji prawnej nieruchomości, do których poprzednio miały prawa osoby fizyczne lub prawne i prawa te przeszły na rzecz Skarbu Państwa w wyniku zawartych umów międzynarodowych. Umowy te przewidywały także rekompensatę dla poprzednich posiadaczy tych praw.

Ustawa z 1968 r. odwołuje się do umów międzynarodowych o uregulowaniu wzajemnych roszczeń finansowych, które określa jako umowy zawarte przez rząd polski z rządami innych państw. Chodzi o takie umowy, których postanowienia dotyczyły przejścia na rzecz Skarbu Państwa określonych praw obywateli państw obcych, ale także uregulowania roszczeń obywateli państw obcych z tym związanych. Ze względu na cel i treść ustawy z 1968 r. nie ma podstaw do twierdzenia, że ustawa ta posługuje się pojęciem „umowy międzynarodowej” w znaczeniu umowy międzynarodowej, która została ratyfikowania i ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Należy dojść do wniosku, że ustawa została uchwalona właśnie dlatego, że umowy międzynarodowe o uregulowaniu wzajemnych roszczeń finansowych, ze względu na ich rangę, nie stanowiły wystarczającej podstawy prawnej do udokumentowania w księgach wieczystych przejścia na rzecz Skarbu Państwa konkretnych praw obywateli państw obcych (por. wyrok składu siedmiu sędziów NSA z 17 maja 1999 r., sygn. akt OSA 2/98, ONSA z 1999 r., nr 4, poz. 110).

Układy dotyczące odszkodowań podpisane przez Polskę z wieloma krajami w okresie powojennym nie podlegały ratyfikacji i nie wymagały publikacji. Takie umowy określane są mianem umów zawieranych w trybie prostym. Powinny być one wykonywane przez organy państwa zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego i art. 9 Konstytucji (A. Wyrozumska, Stosowanie prawa międzynarodowego w prawie krajowym, „Biuletyn Ośrodka Informacji i Dokumentacji Rady Europy i Centrum Europejskiego UW” 1998, nr 3-4, s. 31). Wykonanie przez stronę polską Układu z 1960 r. polegało na przekazaniu umówionych kwot (łącznie 40 000 000 USD) rządowi USA, który z kolei wypłacił odszkodowania swoim obywatelom.



Przechodząc do sposobu sformułowania zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej oraz piśmie pełnomocnika skarżących, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, co następuje.

Julian Holzer, złożył przed Komisją Stanów Zjednoczonych do Spraw Uregulowania Roszczeń Zagranicznych (specjalnym quasi-sądowym organem umocowanym przy Departamencie Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, działającym na podstawie przepisów zawartych w tytule 45 Code of Federal Regulations pod poz. 500 i n.) stosowny wniosek o przyznanie mu odszkodowania za nieruchomości położone w Krakowie, a także oświadczenie woli, że zrzeka się on na rzecz rządu polskiego wszystkich praw oraz tytułu własności do wymienionej nieruchomości. Komisja uznała, że miał miejsce przypadek utraty własności nieruchomości i przyznała stosowne odszkodowanie – ze środków przekazanych rządowi USA przez rząd PRL dla zaspokojenia roszczeń majątkowych obywateli amerykańskich wobec Państwa Polskiego – które zostało wypłacone przez stronę amerykańską zgodnie z art. III Układu.

Wymienione wyżej oświadczenie zostało złożone w trybie przepisanym, zgodnie z porozumieniem stron polskiej i amerykańskiej oraz regulacjami amerykańskimi dotyczącymi funkcjonowania Komisji. Nie można w związku z tym podważać braku doniosłości prawnej oświadczenia woli – nawet złożonego w innym reżimie prawnym – o zrzeczeniu się wszystkich praw i roszczeń w przedmiocie jego majątku pozostawionego w Polsce. Zgodnie bowiem z art. 5 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych (Dz. U. Nr 101, poz. 581, ze zm.), który obowiązywał w momencie składania przez Juliana Holzera oświadczenia o zrzeczeniu się jego praw i tytułu własności na rzecz rządu polskiego, forma czynności prawnej (tu: oświadczenia woli) podlegała prawu, które właściwe było dla samej czynności, jednak wystarczyło zastosowanie się do prawa, obowiązującego w miejscu sporządzenia czynności, jeżeli to miejsce nie było wątpliwe.

W świetle postanowień wspomnianego Układu nikt nie zmuszał obywateli Stanów Zjednoczonych do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi przeciwko rządowi polskiemu. Poza tym przyznanie odszkodowania z tytułu przejęcia własności nieruchomości w Polsce związane było ze złożeniem oświadczenia woli o zrzeczeniu się prawa własności. Niezależnie od charakteru i skutków cywilnoprawnych takich oświadczeń podkreślić należy, że były one bez wątpienia wyrazem świadomej woli składających je podmiotów oraz wyrazem rezygnacji z dochodzenia praw i innych roszczeń do mienia pozostawionego w Polsce – w zamian za wypłacone odszkodowania (por.: postanowienie TK z 24 października 2000 r., SK 31/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 262; wyrok WSA w Warszawie z 17 maja 2005 r., sygn. akt IV SA/Wa 249/05, niepubl.).

Rządy PRL i USA traktowały wspomniane oświadczenia woli jako dowód załatwienia wszelkich roszczeń finansowych oraz prawno-rzeczowych obywateli amerykańskich wobec Polski. Poza tym Układ z 1960 r. jest uznawany przez rządy obu krajów za ostateczny, nieodwołalny, ważny i obowiązujący zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego. Strona amerykańska prezentuje oprócz tego stanowisko, że przez Układ z dnia 16 lipca 1960 r. interesy ogółu osób wnoszących roszczenia zostały rozwiązane najlepiej, jak tylko było to możliwe (por. wyrok WSA w Warszawie z 21 marca 2007 r., sygn. akt IV SA/Wa 289/06, „Lex” nr 322267).



W rozpoznawanej sprawie nie można odnosić się do zaskarżonych przepisów ustawy z 1968 r. bez powiązania ich ze stosownymi postanowieniami Układu z 1960 r.

Układ z 16 lipca 1960 r. został wykonany przez stronę polską w całości. Oznacza to, że oba państwa wywiązały się z przyjętych na siebie zobowiązań, z czego wynika, że postanowienia Układu uległy sui generis „skonsumowaniu”, gdyż wywołały skutki nieodwracalne, a w konsekwencji – Układ ten wygasł, co w samo w sobie – co do zasady – stanowi negatywną przesłankę procesową dla rozpoznawania niniejszej skargi konstytucyjnej (por.: postanowienie TK z 24 października 2000 r., SK 31/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 262; wyrok WSA w Warszawie z 21 marca 2007 r., sygn. akt IV SA/Wa 289/06, „Lex” nr 322267).

Należy zatem przyjąć, że zakwestionowane w skardze przepisy ustawy z 1968 r. – w zakresie wykonania Układu polsko-amerykańskiego – nie obowiązują w tym sensie, że skutki tych przepisów nastąpiły w całości w przeszłości i obecnie mogą być one ustalane jedynie ex post w sposób deklaratoryjny. Tak też ma miejsce w sprawie skarżących: stosowna decyzja Ministra Finansów – wydana wobec określonej decyzji Komisji Stanów Zjednoczonych do Spraw Uregulowania Roszczeń Zagranicznych oraz oświadczenia woli Juliana Holzera – stwierdziła przejście na rzecz Skarbu Państwa rzeczonych nieruchomości.

Nie należy też tracić z pola widzenia faktu, że Układ został zawarty w czasie obowiązywania Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. Konstytucja ta (tak jak Konstytucja marcowa z 1921 r.) nie odnosiła się wyraźnie do zagadnienia stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego. Stanowiła ona tylko, że ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych leży w kompetencji Rady Państwa. Nie zawierała natomiast uregulowania co do ewentualnej bezpośredniej mocy obowiązującej umowy międzynarodowej. W Konstytucji PRL nie było przepisu stanowiącego, że umowy międzynarodowe zawarte lub ratyfikowane przez Polskę mają bezpośrednie zastosowanie w wewnętrznym porządku prawnym i mają pierwszeństwo przed ustawami, jak to obecnie uregulowano w art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP 37/07, OSNKW z 2007 r., nr 12, poz. 86).



Niezależnie od powyższych okoliczności, Trybunał Konstytucyjny uznaje za zasadne przypomnieć, że w myśl utrwalonego w orzecznictwie Trybunału stanowiska, odróżnienia wymaga problem konstytucyjnej oceny przepisów wprowadzających ograniczenia prawa własności, od sytuacji, w której poprzez odjęcie własności dochodzi do ingerencji w samą istotę tego prawa. Artykuł 64 ust. 1-3 Konstytucji gwarantuje ochronę prawa własności opartą na zasadach równości z poszanowaniem granic dopuszczalnej ingerencji w treść tego prawa, tym samym przepis ten nie jest adekwatny do oceny konstytucyjnej dopuszczalności instytucji wywłaszczenia, w której immanentnie mieści się element naruszenia istoty własności. „Uwzględnienie unormowania problematyki wywłaszczenia zawartego w art. 21 ust. 2 Konstytucji, prowadzić musi do wniosku, że nie jest zasadna taka interpretacja przepisów formułujących przesłanki dopuszczalnego ograniczenia prawa własności, której celem byłoby rozszerzenie ich zastosowania także na zagadnienie całkowitego odjęcia własności” (por. wyrok TK z 14 marca 2000 r., P 5/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 60). Dlatego też wzorce konstytucyjne zawarte w art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1, 2 oraz 3 Konstytucji należy uznać za nieadekwatne w przedmiotowej sprawie. Skarga nie zawiera natomiast wywodów mających wykazać niezgodność kwestionowanych regulacji z art. 21 ust. 2 Konstytucji, w tym zakresie nie spełnia więc wymogów wynikających z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).



Z kolei jako oczywiście bezzasadne należy uznać rozważania odnoszące się do niezgodności art. 1 ust. 1 oraz art. 2 u.d.w. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Po pierwsze, nie można uznać, że zakwestionowane przepisy zamykają drogę do zaskarżania orzeczeń wydanych przez organy władzy publicznej w sytuacji, gdy skarżący uruchomili postępowania sądowe przed sądami administracyjnymi. Z kolei zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji jest niezrozumiały w sytuacji, gdy rozpatrujące sprawę sądy administracyjne wyczerpująco odniosły się do przesłanek wydania decyzji o przejściu na własność Skarbu Państwa, analizując w tym zakresie zarówno zaskarżoną ustawę o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych, jak też Układu między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczącego roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych.



Należy również zwrócić uwagę, że niewłaściwe – z punktu widzenia przesłanek dopuszczalności skargi konstytucyjnej – jest powoływanie jako wzorca kontroli art. 184 Konstytucji. Przepis ten wyznacza zadania Naczelnego Sądu Administracyjnego i innych sądów administracyjnych. Nie stanowi on zatem źródła praw podmiotowych jednostki. Nie mogło więc dojść do ich naruszenia.



Reasumując, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że warunkiem sine qua non wniesienia skargi konstytucyjnej musi być wykazanie, że wobec skarżącego doszło do naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw. Fakt, że Julian Holzer z własnej woli zrzekł się na rzecz rządu polskiego swych praw i tytułu własności w stosunku do wymienionej wyżej nieruchomości (za co zostało wypłacone – i przyjęte przez niego – stosowne odszkodowanie, ze środków wyasygnowanych przez Państwo Polskie), stanowił podstawę dla ciągu późniejszych działań, w tym wydania przez Ministra Finansów stosownej decyzji na podstawie m.in. zaskarżonych przepisów ustawy z 1968 r. oraz sądów administracyjnych, które wydały orzeczenia afirmatywne wobec tej decyzji.



Poza kompetencją Ministra Finansów i sądów administracyjnych pozostawało natomiast ustalenie, czy beneficjent odszkodowania był właścicielem odebranej mu nieruchomości. W myśl postanowień Układu precyzyjne określenie stanu faktycznego spoczywało na władzach amerykańskich, a polskie organy były nimi bezwzględnie związane.



Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. 1, art. 46 ust. 1, art. 47 ust. 1 pkt 2 i art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, postanowił jak w sentencji.