Ts 296/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
265/4/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 6 maja 2010 r.
Sygn. akt Ts 296/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Wyrzykowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przemysława B. w sprawie zgodności:
art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 września 2008 r. skarżący zarzucił art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), w części obejmującej zwrot: „wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”, sprzeczność z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji.
Postanowieniem z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II AKp 76/08) Sąd Apelacyjny w Warszawie przedłużył skarżącemu na podstawie art. 263 § 4 k.p.k. tymczasowe aresztowanie do dnia 30 września 2008 r., uznając, że sprawa należy do pracochłonnych i zawiłych ze względu na jej rozbudowany charakter. Po rozpatrzeniu zażalenia złożonego od powyższego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z 3 czerwca 2008 r. (sygn. akt II AKz 417/08) utrzymał zaskarżone rozstrzygnięcie w mocy. Postanowienie to zostało doręczone obrońcy skarżącego w 20 czerwca 2008 r.
Postanowieniem z 23 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ – I Wydział Cywilny (sygn. akt I Co 955/08) ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismo Okręgowej Rady Adwokackiej z 2 lipca 2008 r. (SOU/953/12149/08) wyznaczające pełnomocnika zostało mu doręczone w dniu 7 lipca 2008 r.
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie wolności osobistej. W jego ocenie zawarty w zaskarżonym przepisie zwrot „w sprawie o szczególnej zawiłości” jest ocenny, czyli niejednoznaczny, predestynuje do roli obiektywnej cechy postępowania, a więc odrywa się z jednej strony od istoty tej instytucji, mającej określać normatywy ograniczania wolności osobistej oskarżonego w czasie procesu, a z drugiej strony całkowicie odrywa się od aspektu tymczasowości tej instytucji. Zdaniem skarżącego: „cecha szczególnej zawiłości odnosi się bowiem do całego toku postępowania w danej sprawie i oddaje (wyraża) ocenę stopnia jej skomplikowania, trudności jako takiej”.
Zdaniem skarżącego kwestionowana regulacja narusza także art. 2 Konstytucji przez naruszenie pewności co do prawa. W uzasadnieniu zarzutu skarżący wskazuje na możliwość przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania w oparciu o tę przesłankę w sposób praktycznie nieograniczony, co oznacza, że osoba oskarżona nie ma pewności co do długotrwałości swojej izolacji.
Skarżący wskazuje ponadto, że zaskarżona przesłanka nie leży po stronie oskarżonego i nie jest związana z jego zawinieniem. Często zaś jest efektem niewłaściwych decyzji podejmowanych przez organy procesowe.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 września 2009 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia w terminie 7 dni braków skargi konstytucyjnej m.in. przez doręczenie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II Akp 76/08). Braki zostały uzupełnione w terminie.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Przedmiotem skargi skarżący czyni zarzut niekonstytucyjności art. 263 § 4 k.p.k w części obejmującej zwrot: „wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”. Przypomnieć należy, że przepis ten – we wskazanym powyżej zakresie – był już przedmiotem merytorycznego rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 46/07 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). Wyrokiem z 6 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis ten, w zakresie, w jakim przyznaje sądowi apelacyjnemu prawo do przedłużania stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania ponad granice określone w art. 263 § 2 i 3 k.p.k., przy zaistnieniu przesłanek wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowego przewlekania postępowania przez oskarżonego, jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Nie ulega wątpliwości, że zakres kwestionowanych regulacji pokrywa się: w obu przypadkach zarzuty kierowane były przeciwko normie zezwalającej na przedłużenie tymczasowego aresztowania ze względu na „wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”. Analiza wzorców konstytucyjnych przywołanych w obu sprawach prowadzi do wniosku, że we wniesionej skardze skarżący powołuje się dodatkowo na naruszenie art. 31 ust. 1 Konstytucji, który to przepis wyraża zasadę prawnej ochrony wolności człowieka. W obu sprawach został natomiast powołany art. 41 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą, zastrzegając jednocześnie, że pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko w trybie i na zasadach określonych w ustawie. Innymi słowy, art. 41 ust. 1 Konstytucji konkretyzuje na płaszczyźnie wolności osobistej i nietykalności osobistej samą ideę wolności jednostki, wyrażoną w art. 31 ust. 1 Konstytucji. W orzecznictwie TK przyjęto stanowisko, zgodnie z którym art. 31 ust. 1 Konstytucji ma charakter subsydiarny i jest „dopełnieniem przepisów, określających poszczególne wolności konstytucyjne” (wyrok z 20 grudnia 1999 r., K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165). Jeżeli więc jakaś dziedzina stosunków nie została objęta szczegółowymi unormowaniami odnoszącymi się do konkretnej „wolności”, to gwarancję swobody działania jednostki można wyprowadzić bezpośrednio z art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji (por. L. Garlicki, uwagi do art. 31, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2001-2007). Z tego względu nie ma znaczenia fakt dodatkowego powołania w skardze konstytucyjnej, stanowiącej przedmiot wstępnej kontroli Trybunału Konstytucyjnego, art. 31 ust. 1 Konstytucji, skoro adekwatnym wzorcem kontroli byłby i tak art. 41 ust. 1 Konstytucji (zob. wyroki z: 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75; 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).
Także wysunięty w skardze zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji i wynikającej z niego zasady demokratycznego państwa prawnego oraz stanowiącej jej konkretyzację zasady pewności prawa, jako zasad przedmiotowych, nie uzasadnia konieczności ponownej kontroli przez Trybunał Konstytucyjny kwestionowanego przepisu. Zasady przedmiotowe, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału, nie mogą bowiem stanowić samoistnej podstawy wniesienia skargi konstytucyjnej.
Pozostałe ze wskazanych w skardze wzorców konstytucyjnych są tożsame z wzorcami powołanymi w sprawie o sygn. SK 46/07. Należy jeszcze raz podkreślić, że Trybunał stwierdził tam zgodność art. 263 § 4 k.p.k. w kwestionowanym zakresie z przywołanymi wzorcami konstytucyjnymi. O ile nie można przyjąć tutaj powagi rzeczy osądzonej ze względu na brak tożsamości podmiotowej, o tyle nie budzi wątpliwości, że występuje w tej sprawie inna przesłanka uniemożliwiająca merytoryczne rozpoznanie sprawy, jaką stanowi zbędność orzekania, u której podstaw leży zasada ne bis in idem. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zbędne jest merytoryczne orzekanie w sytuacji, w której w stosunku do normy prawnej zakwestionowanej w skardze będącej przedmiotem rozpoznania wypowiedział się już Trybunał Konstytucyjny. Teza ta uzasadniana jest przez odwołanie się do zasady stabilizacji prawnej wyrażanej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. postanowienie z 3 listopada 2006 r., SK 9/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 158). Zbędność orzekania, która na płaszczyźnie merytorycznego rozpatrzenia skargi konstytucyjnej uzasadnia umorzenie postępowania, na etapie wstępnej kontroli skargi stanowi podstawę do odmowy nadania wniesionej skardze dalszego biegu.
Na marginesie należy wskazać na pogląd wyrażony we wskazanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 października 2009 r. (SK 46/07), zgodnie z którym „przedłużenie stosowania środka zabezpieczającego wskazanego w art. 263 § 4 k.p.k. ma charakter wyjątkowy i powinno być stosowane przy zawężającej wykładni przesłanek w nim określonych, a sąd, decydując o kolejnym przedłużaniu tymczasowego aresztowania, winien wykluczyć tolerowanie bezczynności procesowej przez organ odpowiedzialny za konkretny etap postępowania karnego”. Należy również podkreślić, że naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności wynikające ze stosowania prawa pozostaje poza kontrolą Trybunału Konstytucyjnego. Skarga konstytucyjna służy bowiem ochronie tylko takich konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie ma swoje źródło w niekonstytucyjnej treści przepisu, nie zaś w jego nieprawidłowym stosowaniu.
Mając powyższe na względzie należało orzec jak na wstępie.
3
POSTANOWIENIE
z dnia 6 maja 2010 r.
Sygn. akt Ts 296/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Wyrzykowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przemysława B. w sprawie zgodności:
art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 września 2008 r. skarżący zarzucił art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.), w części obejmującej zwrot: „wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”, sprzeczność z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji.
Postanowieniem z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II AKp 76/08) Sąd Apelacyjny w Warszawie przedłużył skarżącemu na podstawie art. 263 § 4 k.p.k. tymczasowe aresztowanie do dnia 30 września 2008 r., uznając, że sprawa należy do pracochłonnych i zawiłych ze względu na jej rozbudowany charakter. Po rozpatrzeniu zażalenia złożonego od powyższego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z 3 czerwca 2008 r. (sygn. akt II AKz 417/08) utrzymał zaskarżone rozstrzygnięcie w mocy. Postanowienie to zostało doręczone obrońcy skarżącego w 20 czerwca 2008 r.
Postanowieniem z 23 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ – I Wydział Cywilny (sygn. akt I Co 955/08) ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismo Okręgowej Rady Adwokackiej z 2 lipca 2008 r. (SOU/953/12149/08) wyznaczające pełnomocnika zostało mu doręczone w dniu 7 lipca 2008 r.
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie wolności osobistej. W jego ocenie zawarty w zaskarżonym przepisie zwrot „w sprawie o szczególnej zawiłości” jest ocenny, czyli niejednoznaczny, predestynuje do roli obiektywnej cechy postępowania, a więc odrywa się z jednej strony od istoty tej instytucji, mającej określać normatywy ograniczania wolności osobistej oskarżonego w czasie procesu, a z drugiej strony całkowicie odrywa się od aspektu tymczasowości tej instytucji. Zdaniem skarżącego: „cecha szczególnej zawiłości odnosi się bowiem do całego toku postępowania w danej sprawie i oddaje (wyraża) ocenę stopnia jej skomplikowania, trudności jako takiej”.
Zdaniem skarżącego kwestionowana regulacja narusza także art. 2 Konstytucji przez naruszenie pewności co do prawa. W uzasadnieniu zarzutu skarżący wskazuje na możliwość przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania w oparciu o tę przesłankę w sposób praktycznie nieograniczony, co oznacza, że osoba oskarżona nie ma pewności co do długotrwałości swojej izolacji.
Skarżący wskazuje ponadto, że zaskarżona przesłanka nie leży po stronie oskarżonego i nie jest związana z jego zawinieniem. Często zaś jest efektem niewłaściwych decyzji podejmowanych przez organy procesowe.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 września 2009 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia w terminie 7 dni braków skargi konstytucyjnej m.in. przez doręczenie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II Akp 76/08). Braki zostały uzupełnione w terminie.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Przedmiotem skargi skarżący czyni zarzut niekonstytucyjności art. 263 § 4 k.p.k w części obejmującej zwrot: „wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”. Przypomnieć należy, że przepis ten – we wskazanym powyżej zakresie – był już przedmiotem merytorycznego rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 46/07 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). Wyrokiem z 6 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis ten, w zakresie, w jakim przyznaje sądowi apelacyjnemu prawo do przedłużania stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania ponad granice określone w art. 263 § 2 i 3 k.p.k., przy zaistnieniu przesłanek wykonywania czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowego przewlekania postępowania przez oskarżonego, jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Nie ulega wątpliwości, że zakres kwestionowanych regulacji pokrywa się: w obu przypadkach zarzuty kierowane były przeciwko normie zezwalającej na przedłużenie tymczasowego aresztowania ze względu na „wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości”. Analiza wzorców konstytucyjnych przywołanych w obu sprawach prowadzi do wniosku, że we wniesionej skardze skarżący powołuje się dodatkowo na naruszenie art. 31 ust. 1 Konstytucji, który to przepis wyraża zasadę prawnej ochrony wolności człowieka. W obu sprawach został natomiast powołany art. 41 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą, zastrzegając jednocześnie, że pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko w trybie i na zasadach określonych w ustawie. Innymi słowy, art. 41 ust. 1 Konstytucji konkretyzuje na płaszczyźnie wolności osobistej i nietykalności osobistej samą ideę wolności jednostki, wyrażoną w art. 31 ust. 1 Konstytucji. W orzecznictwie TK przyjęto stanowisko, zgodnie z którym art. 31 ust. 1 Konstytucji ma charakter subsydiarny i jest „dopełnieniem przepisów, określających poszczególne wolności konstytucyjne” (wyrok z 20 grudnia 1999 r., K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165). Jeżeli więc jakaś dziedzina stosunków nie została objęta szczegółowymi unormowaniami odnoszącymi się do konkretnej „wolności”, to gwarancję swobody działania jednostki można wyprowadzić bezpośrednio z art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji (por. L. Garlicki, uwagi do art. 31, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2001-2007). Z tego względu nie ma znaczenia fakt dodatkowego powołania w skardze konstytucyjnej, stanowiącej przedmiot wstępnej kontroli Trybunału Konstytucyjnego, art. 31 ust. 1 Konstytucji, skoro adekwatnym wzorcem kontroli byłby i tak art. 41 ust. 1 Konstytucji (zob. wyroki z: 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75; 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).
Także wysunięty w skardze zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji i wynikającej z niego zasady demokratycznego państwa prawnego oraz stanowiącej jej konkretyzację zasady pewności prawa, jako zasad przedmiotowych, nie uzasadnia konieczności ponownej kontroli przez Trybunał Konstytucyjny kwestionowanego przepisu. Zasady przedmiotowe, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału, nie mogą bowiem stanowić samoistnej podstawy wniesienia skargi konstytucyjnej.
Pozostałe ze wskazanych w skardze wzorców konstytucyjnych są tożsame z wzorcami powołanymi w sprawie o sygn. SK 46/07. Należy jeszcze raz podkreślić, że Trybunał stwierdził tam zgodność art. 263 § 4 k.p.k. w kwestionowanym zakresie z przywołanymi wzorcami konstytucyjnymi. O ile nie można przyjąć tutaj powagi rzeczy osądzonej ze względu na brak tożsamości podmiotowej, o tyle nie budzi wątpliwości, że występuje w tej sprawie inna przesłanka uniemożliwiająca merytoryczne rozpoznanie sprawy, jaką stanowi zbędność orzekania, u której podstaw leży zasada ne bis in idem. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zbędne jest merytoryczne orzekanie w sytuacji, w której w stosunku do normy prawnej zakwestionowanej w skardze będącej przedmiotem rozpoznania wypowiedział się już Trybunał Konstytucyjny. Teza ta uzasadniana jest przez odwołanie się do zasady stabilizacji prawnej wyrażanej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. postanowienie z 3 listopada 2006 r., SK 9/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 158). Zbędność orzekania, która na płaszczyźnie merytorycznego rozpatrzenia skargi konstytucyjnej uzasadnia umorzenie postępowania, na etapie wstępnej kontroli skargi stanowi podstawę do odmowy nadania wniesionej skardze dalszego biegu.
Na marginesie należy wskazać na pogląd wyrażony we wskazanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 października 2009 r. (SK 46/07), zgodnie z którym „przedłużenie stosowania środka zabezpieczającego wskazanego w art. 263 § 4 k.p.k. ma charakter wyjątkowy i powinno być stosowane przy zawężającej wykładni przesłanek w nim określonych, a sąd, decydując o kolejnym przedłużaniu tymczasowego aresztowania, winien wykluczyć tolerowanie bezczynności procesowej przez organ odpowiedzialny za konkretny etap postępowania karnego”. Należy również podkreślić, że naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności wynikające ze stosowania prawa pozostaje poza kontrolą Trybunału Konstytucyjnego. Skarga konstytucyjna służy bowiem ochronie tylko takich konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie ma swoje źródło w niekonstytucyjnej treści przepisu, nie zaś w jego nieprawidłowym stosowaniu.
Mając powyższe na względzie należało orzec jak na wstępie.
3