Pełny tekst orzeczenia

108/9/A/2011

POSTANOWIENIE
z dnia 30 listopada 2011 r.
Sygn. akt K 2/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz – przewodniczący
Adam Jamróz
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – sprawozdawca,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 listopada 2011 r., wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności:
po pierwsze:
1) art. 19 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, ze zm.),
2) art. 9e ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, ze zm.),
3) art. 36c ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, ze zm.),
4) art. 31 ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. Nr 123, poz. 1353, ze zm.),
5) art. 27 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, ze zm.),
6) art. 17 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 708, ze zm.),
7) art. 31 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 709, ze zm.)
– z art. 2, art. 47, art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284),

po drugie:
art. 180a ust. 1 oraz art. 180c ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, ze zm.) w związku z:
– art. 20c ustawy o Policji,
– art. 10b ustawy o Straży Granicznej,
– art. 36b ustawy o kontroli skarbowej,
– art. 30 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych,
– art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
– art. 18 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
– art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego,
– z art. 2, art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i 4 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania.

UZASADNIENIE

I

1. Grupa posłów na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (dalej również: wnioskodawca) pismem z 28 stycznia 2011 r. wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie, że:
po pierwsze:
1) art. 19 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, ze zm.; dalej: ustawa o Policji),
2) art. 9e ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, ze zm.; dalej: ustawa o Straży Granicznej),
3) art. 36c ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, ze zm.; dalej: ustawa o kontroli skarbowej),
4) art. 31 ust. 7 pkt 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. Nr 123, poz. 1353, ze zm.; dalej: ustawa o Żandarmerii Wojskowej),
5) art. 27 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, ze zm.; dalej: ustawa o ABW i AW),
6) art. 17 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 708, ze zm.; dalej: ustawa o CBA),
7) art. 31 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 709, ze zm.; dalej: ustawa o SKW i SWW)
– są niezgodne z art. 2, art. 47, art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej: Konwencja);
po drugie:
art. 180a ust. 1 oraz art. 180c ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, ze zm.; dalej: prawo telekomunikacyjne) w związku z:
– art. 20c ustawy o Policji,
– art. 10b ustawy o Straży Granicznej,
– art. 36b ustawy o kontroli skarbowej,
– art. 30 ustawy o Żandarmerii Wojskowej,
– art. 28 ustawy o ABW i AW,
– art. 18 ustawy o CBA,
– art. 32 ustawy o SKW i SWW
– są niezgodne z art. 2, art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i 4 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Pismem z 8 czerwca 2011 r. wnioskodawca dokonał sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w punkcie I petitum wniosku, odnośnie zaskarżonego przepisu ustawy o Policji oraz uzupełnił argumentację zawartą w uzasadnieniu, w zakresie punktu II tegoż wniosku, odnośnie oceny wskazanego przedmiotu zaskarżenia z punktu widzenia testu proporcjonalności.
Kwestionowane przepisy normują kontrolę operacyjną podejmowaną przez stosowne służby mundurowe lub specjalne, w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych. Redagując zakwestionowane przepisy ustawodawca posłużył się pojęciami nieostrymi, jak „środki techniczne umożliwiające uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie” oraz „inne informacje przekazywane za pomocą sieci telekomunikacyjnych” oraz sformułował otwarty katalog środków technicznych stosowanych podczas kontroli operacyjnej, godząc tym samym, zdaniem wnioskodawcy, w unormowania art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W uzasadnieniu wyrażono również pogląd, że przepisy: art. 180a ust. 1 oraz art. 180c prawa telekomunikacyjnego w związku z art. 20c ustawy o Policji, art. 10b ustawy o Straży Granicznej, art. 36b ustawy o kontroli skarbowej, art. 30 ustawy o Żandarmerii Wojskowej, art. 28 ustawy o ABW i AW, art. 18 ustawy o CBA i art. 32 ustawy o SKW i SWW są niezgodne z art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i 4 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, bowiem ustawodawca dopuścił się pominięcia legislacyjnego w sferze gwarancji proceduralnych i instytucjonalnych, dotyczących ochrony przed arbitralnością decyzji stosownych służb w zakresie pozyskiwania i przechowywania informacji. Pominięcie to dotyczy w szczególności braku regulacji nakładającej na służby prowadzące kontrolę operacyjną obowiązek:
– uzyskania zgody sądu na pozyskanie danych telekomunikacyjnych,
– poinformowania jednostki o pozyskiwaniu wspomnianych danych jej dotyczących, nawet po zakończeniu postępowania,
– niszczenia danych niemających znaczenia dla potrzeb postępowania,
– powstrzymywania się od pozyskiwania danych objętych tak zwanymi zakazami dowodowymi.
Zdaniem wnioskodawcy zakwestionowane przepisy naruszają wymienione wyżej wzorce kontroli, godząc w prawo do prywatności, swobodę komunikowania się oraz autonomię informacyjną jednostki, jak również dopuszczając do ograniczenia tych praw w sposób nieproporcjonalny oraz w sytuacji, gdy nie jest to niezbędne w demokratycznym państwie, przez dopuszczenie do pozyskiwania informacji innych niż „niezbędne” (a więc także „użytecznych” lub „wygodnych” dla władzy) oraz przez rezygnację z zagwarantowania subsydiarności działania mającego na celu pozyskanie informacji.
Wnioskodawca wyraził też pogląd, że zakwestionowane wyżej przepisy są niekonstytucyjne ze względu na brak kontroli sądowej nad działalnością służb mundurowych i specjalnych w zakresie gromadzenia i przechowywania omawianych informacji, nie wskazał jednak art. 45 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Nadto zakwestionował, w petitum wniosku, omawiane unormowania w kontekście art. 2 Konstytucji, ograniczając się jedynie do wykazania, że przepisy prawa telekomunikacyjnego zostały doprecyzowane rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczegółowego wykazu danych oraz rodzajów operatorów publicznej sieci telekomunikacyjnej lub dostawców publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych obowiązanych do ich zatrzymywania i przechowywania (Dz. U. Nr 226, poz. 1828), co wskazywałoby, że zaskarżone przepisy rangi ustawowej nie są odpowiednio dookreślone.

2. Pismem z 5 lipca 2011 r. stanowisko przedstawił Prokurator Generalny. Wniósł o stwierdzenie niekonstytucyjności wszystkich wskazanych we wniosku przepisów.
W uzasadnieniu pisma stwierdził, że wszystkie zakwestionowane przepisy, niezależnie od wykazanych różnic między nimi, zawierają otwarte katalogi środków technicznych umożliwiających prowadzenie kontroli operacyjnej, polegającej na uzyskiwaniu w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalaniu. Użycie przez ustawodawcę, w każdym z zaskarżonych unormowań, takich określeń, jak „w szczególności” czy też „i innych informacji”, pozostawia organom stosującym omawiane przepisy (w praktyce – służbom mundurowym oraz specjalnym) zbyt szerokie ramy interpretacyjne. W konsekwencji sprzyja to arbitralności decyzji podejmowanych przez te organy, zarówno w zakresie użycia poszczególnych rodzajów środków technicznych, jak i charakteru pozyskiwanych informacji, przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Swoboda interpretacyjna stosownych służb podczas podejmowania decyzji odnośnie rodzajów stosowanych środków technicznych oraz charakteru pozyskiwanych informacji może w konsekwencji rodzić niepewność adresatów omawianych norm prawnych co do zakresu ich praw i obowiązków. W szczególności obywatele nie mają możliwości uzyskania informacji, na podstawie samych przepisów ustawowych, za pomocą jakich konkretnie środków stosowne służby mogą w sposób niejawny wkraczać w sferę konstytucyjnie chronionej ich prywatności oraz swobodę komunikowania się. Posłużenie się w ocenianych ustawach otwartym i nieostro sformułowanym katalogiem środków umożliwiających uzyskiwanie informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, przy faktycznym braku ograniczeń odnośnie rodzajów pozyskiwanych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych, prowadzi do sytuacji, gdy praktycznym ograniczeniem służb w zakresie kontroli operacyjnej stają się ich możliwości finansowe i dostęp do najnowocześniejszych zdobyczy technologicznych. Stanowi to przesłankę uznania zasadności zarzutów co do niekonstytucyjności i niezgodności z art. 8 Konwencji pierwszej grupy zarzutów wysuwanych przez wnioskodawcę.
Odnosząc się do zarzutów stawianych art. 180a ust. 1 oraz art. 180c prawa telekomunikacyjnego wraz z przepisami związkowymi Prokurator Generalny stwierdził, że zakwestionowane przepisy są niekonstytucyjne, gdyż godzą w prawo do prywatności, swobodę komunikowania się, autonomię informacyjną oraz zasadę demokratycznego państwa prawnego. Ich niekonstytucyjność wynika z braku precyzji, niedookreśloności i niepełności przyjętych regulacji, braku realizacji zasady subsydiarności wkraczania przez stosowne służby w sferę konstytucyjnych praw i wolności jednostki, braku sądowej kontroli pozyskiwania danych telekomunikacyjnych przez służby, braku regulacji o powiadamianiu zainteresowanych o prowadzonej wobec nich kontroli operacyjnej (chociażby po zakończeniu tej kontroli), braku respektowania tajemnicy zawodowej wskazanych kategorii osób oraz związanych z tym zakazów dowodowych, jak również wadliwości lub braku regulacji dotyczących niszczenia danych zgromadzonych przez służby z uwagi na ich nieprzydatność dla dalszego postępowania, nieprawidłowe pozyskanie lub nieprawdziwość.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi grupa 50 posłów. Wnioskodawcą w niniejszej sprawie była grupa 52 posłów Sejmu VI kadencji. W chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawca posiadał legitymację do takiego wystąpienia.
W dniu 7 listopada 2011 r., stosownie do art. 98 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji oraz postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2011 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 95, poz. 960), zakończyła się VI kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji.
Wobec upływu kadencji Sejmu którego posłami była grupa posłów – będąca wnioskodawcą – i związanym z tym wygaśnięciem ich mandatów poselskich przestał istnieć podmiot uprawniony do dalszego występowania w sprawie. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. postanowienie z 21 listopada 2007 r. sygn. K 34/07, OTK ZU Nr 10/A/2007, poz. 142 i powołane tam orzecznictwo), wygaśnięcie mandatów posłów jest łączone z utratą uprawnienia do występowania przed Trybunałem grupy posłów jako podmiotu zbiorowego.
Fakt ten nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Zważywszy na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.