P 5/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
95/8/A/2011
POSTANOWIENIE
z dnia 25 października 2011 r.
Sygn. akt P 5/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat – przewodniczący
Małgorzata Pyziak-Szafnicka
Stanisław Rymar
Andrzej Rzepliński
Andrzej Wróbel – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 października 2011 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach, czy:
1) art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz
2) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.)
– są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Postanowieniem z 30 grudnia 2010 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się z pytaniem prawnym, czy art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.; dalej: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej) są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Pytanie prawne zostało złożone w związku z następującym stanem faktycznym:
Powód zatrudniony w Gliwickiej Agencji Turystycznej SA w Gliwicach, otrzymał 14 czerwca 2007 r. wypowiedzenie zmieniające, którego przyczyną była likwidacja stanowiska pracy. Wypowiedzenie zmieniające było skuteczne i zgodne z prawem. W chwili otrzymania wypowiedzenia zmieniającego powód podlegał ochronie przedemerytalnej. W dniu 3 lipca 2007 r. Gliwicka Agencja Turystyczna Spółka Akcyjna rozwiązała z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Powód wniósł odwołanie do sądu pracy. Na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach, Wydziału VIII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z 28 maja 2009 r. (sygn. akt VIII Pa 61/09), powód został przywrócony do pracy. Na skutek wadliwego ustania stosunku pracy powód pozostawał bez pracy w okresie od 1 lipca 2007 r. do maja 2009 r. Powód wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddziału w Zabrzu o emeryturę. Organ rentowy przyznał powodowi prawo do emerytury od 8 maja 2008 r. W okresie od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. powód pobierał świadczenie emerytalne. W związku z podjęciem pracy na skutek prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Gliwicach powód zawiesił świadczenie emerytalne i kontynuował zatrudnienie do osiągnięcia 65 lat.
Powód wystąpił do sądu o zasądzenie kwoty 40727,88 zł tytułem dodatku wyrównawczego za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r., ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powództwa głównego, zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kwoty 40727,88 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r.
Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokiem częściowym z 16 lipca 2010 r. oddalił powództwo główne o dodatek wyrównawczy oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19679,52 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Sąd, oddalając powództwo główne, wskazał, że w przypadku przyznawania dodatku wyrównawczego ma zastosowanie przepis art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844), zgodnie z którym „jeżeli wypowiedzenie warunków pracy i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikom, o których mowa w ust. 5, przysługuje do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z Kodeksu pracy”. Dodatek ten przysługuje także pracownikom podlegającym ochronie przedemerytalnej. Natomiast powód w okresie od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. nie był zatrudniony w pozwanej spółce, tylko pobierał świadczenie emerytalne, dlatego powództwo w tym zakresie ostało oddalone. Natomiast, zdaniem sądu pytającego, na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy, należało uwzględnić roszczenie o odszkodowanie za utracony dodatek wyrównawczy.
W rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w Gliwicach sprawie sporna była również wysokość utraconego dodatku wyrównawczego. Sąd, wydając wyrok częściowy, wskazał, że dodatek oblicza się na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
W uzasadnieniu pytania prawnego sąd pytający zwrócił uwagę, że dodatek wyrównawczy ma rekompensować pracownikowi szczególnie chronionemu uszczerbek w zarobkach wynikający z wypowiedzenia zmieniającego i przysługuje on przez cały okres objęty ochroną. Tymczasem rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej wskazuje, że dodatek wyrównawczy w zakresie stałych, miesięcznych składników wynagrodzenia jest wielkością niezmienną, obliczaną bez uwzględniania zmian, które mogłyby nastąpić na poprzednio zajmowanym stanowisku. W ten sposób pracownikowi do otrzymywanego wynagrodzenia przysługuje składnik, który może nie rekompensować mu w sposób rzeczywisty obniżenia wynagrodzenia za pracę. W ten sposób dodatek wyrównawczy nie stanowi rekompensaty o charakterze bezwzględnym. W ocenie sądu pytającego, dodatek wyrównawczy powinien być zmieniany wraz ze zmianami wysokości wynagrodzenia na zajmowanym poprzednio stanowisku oraz wysokości wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia za pracę.
Sąd pytający ma wątpliwość, czy sposób obliczenia dodatku wyrównawczego na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej jest zgodny z Konstytucją. Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej, ze względu na brak w przepisie upoważniającym wytycznych do wydania tego rozporządzenia, pozostawiono zbyt dużą swobodę regulacji. Zdaniem sądu pytającego, dodatek wyrównawczy winien stanowić różnicę między wynagrodzeniem, jakie przysługiwałoby pracownikowi w okresie ochronnym, gdyby nie nastąpiło wypowiedzenie zmieniające, a wynagrodzeniem po wprowadzeniu nowych zasad wynagradzania. Przyjęcie takiego rozwiązania skutkowałoby, w rozpoznawanej przez sąd pytający sprawie, przyznaniem wyższej kwoty niż ta, którą wyliczono na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Sąd pytający wskazał, że uwzględnienie pytania prawnego daje możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy, uwzględniającego zmiany wysokości hipotetycznego wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymałby powód, gdyby nie nastąpiło wypowiedzenie zmieniające.
2. Minister Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 24 marca 2011 r., ustosunkowując się do pytania prawnego, przedstawiła pogląd, że dotychczasowy sposób obliczania dodatku wyrównawczego nie powinien być zmieniany.
Na poparcie swojego poglądu wskazała odpowiednie przepisy kodeksu pracy charakteryzujące istotę dodatku wyrównawczego. W opinii ministra wskazane przepisy wiążą prawo do dodatku wyrównawczego z obniżeniem wynagrodzenia uprawnionego pracownika, wywołanym zmianą dotychczasowych warunków wykonywania pracy, zwłaszcza wskutek przeniesienia do innej pracy.
Zdaniem ministra, regulacja zawarta w § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej koresponduje z przepisami kodeksu pracy stanowiącymi o istocie dodatku wyrównawczego. Zgodnie z tym przepisem wynagrodzenie do celów określenia dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Metoda ta, zdaniem ministra, tworzy najbardziej obiektywne warunki do ustalenia różnicy w poziomie wynagrodzenia pracownika przed przeniesieniem do innej pracy i po przeniesieniu.
W ocenie ministra, przepisy kodeksu pracy nie dają podstaw do twierdzenia, że dodatek wyrównawczy ma stanowić rekompensatę za swoistą szkodę w postaci utraty spodziewanych korzyści, jakie pracownik mógłby osiągnąć z tytułu wzrostu wynagrodzenia na stanowisku zajmowanym przed przeniesieniem.
Przyjęty w kwestionowanym rozporządzeniu mechanizm, zdaniem ministra, odpowiada ustawowemu celowi dodatku wyrównawczego, czyli zniwelowaniu różnicy w wysokości wynagrodzenia otrzymywanego po przeniesieniu pracownika do innej pracy w porównaniu z wysokością wynagrodzenia przed przeniesieniem.
3. Marszałek Sejmu zajął stanowisko w piśmie z 10 czerwca 2011 r., w którym wniósł o stwierdzenie, że art. 297 pkt 2 kodeksu pracy w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie Marszałka Sejmu, wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego nie tylko nie zostały zawarte w art. 297 pkt 2 kodeksu pracy, ale również nie dają się wywieść z innych przepisów tego kodeksu. Jednocześnie Marszałek zwrócił uwagę, że kilka przepisów kodeksu pracy wprawdzie odnosi się do sytuacji, w których dodatek wyrównawczy przysługuje, jednak nie można uznać, że zawierają one odpowiednie wytyczne. Przepisy te jedynie wskazują na uzależnienie prawa do tego świadczenia od oceny, czy doszło do obniżenia wynagrodzenia po przeniesieniu do innej pracy. Ustawodawca, zdaniem Marszałka, nie zawarł żadnych norm nakazujących traktować dodatek wyrównawczy jako różnicę pomiędzy wynagrodzeniem przysługującym w okresie poprzedzającym przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika. Także użyte przez prawodawcę sformułowanie „wyrównawczy”, w ocenie Marszałka, nie daje podstaw do takiego stwierdzenia.
W przypadku uznania przez Trybunał Konstytucyjny kwestionowanego przepisu Kodeksu pracy za niezgodny z Konstytucją, Marszałek Sejmu wniósł o odroczenie terminu utraty jego mocy obowiązującej.
4. Prokurator Generalny w piśmie z 5 lipca 2011 r. zajął stanowisko, że art. 297 pkt 2 kodeksu pracy w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, zarówno kwestionowany przepis jak i pozostałe przepisy kodeksu pracy nie formułują żadnych wytycznych co do treści aktu wykonawczego ani nie zawierają żadnych unormowań wyznaczających kierunek uregulowań zawartych w akcie wykonawczym. Przepisy kodeksu pracy oraz ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, ze zm.), w opinii Prokuratora Generalnego, nie wskazują kierunku, jaki ma przybrać regulacja tej materii w akcie wykonawczym. Przepisy te jedynie wskazują, że dodatek wyrównawczy przysługuje określonym pracownikom, jeżeli wypowiedzenie bądź zmiana warunków pracy i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, art. 297 pkt 2 kodeksu pracy narusza warunki poprawności upoważnienia do wydania rozporządzenia. Tym samym zarzut niezgodności tego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji uznał za trafny.
Jednocześnie Prokurator Generalny zwrócił uwagę na ścisły związek między kwestionowanym przepisem kodeksu pracy a rozporządzeniem wydanym na jego podstawie. Niekonstytucyjność upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia skutkuje niekonstytucyjnością aktu wykonawczego wydanego na jego podstawie. Z tego względu Prokurator Generalny dostrzega konieczność rozważenia możliwości odroczenia utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W art. 193 Konstytucji ustrojodawca uregulował instytucję pytania prawnego, należącego oprócz skargi konstytucyjnej do środków kontroli indywidualnej. Kontrola zgodności aktu prawnego podjęta na podstawie pytania prawnego ma charakter kontroli incydentalnej, służącej prawidłowemu rozstrzygnięciu konkretnej sprawy, i uruchamiana jest tylko w takim zakresie, w jakim rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem zależy od odpowiedzi na to pytanie.
Zgodnie z art. 193 Konstytucji pytanie prawne musi spełniać przesłanki: 1) podmiotową, 2) przedmiotową i 3) funkcjonalną.
W zakresie przesłanki podmiotowej, uprawnienie do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym ustrojodawca przyznał wyłącznie sądom, a w praktyce składom orzekającym organu władzy publicznej powołanego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny orzeka dopiero, gdy sąd sam dokona oceny konstytucyjności danego aktu normatywnego i dojdzie do przekonania, że jest on niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową czy ustawą (por. A. Wasilewski, Przedstawianie pytań prawnych Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sądy [art. 193 Konstytucji RP], „Państwo i Prawo” z. 8/1999, s. 29)
Jeżeli chodzi o przesłankę przedmiotową, to ustrojodawca użył ogólnego sformułowania „akt normatywny”, przez co należy rozumieć, że pytanie prawne może dotyczyć każdego aktu normatywnego służącego sądowi do rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy. Jednak nie może to być akt normatywny, który nie ma bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej przez sąd sprawy i który nie będzie podstawą rozstrzygnięcia (por. np. wyrok TK z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14).
Jeżeli chodzi o przesłankę funkcjonalną, to wystąpienie z pytaniem prawnym możliwe jest tylko wtedy, kiedy sąd dojdzie do wniosku, że od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie toczącej się przed nim sprawy. Wiąże się z tym konieczność wykazania przez sąd występujący z pytaniem prawnym zależności między odpowiedzią na pytanie a rozstrzygnięciem sprawy, na której tle powstała wątpliwość natury konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK: z 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57).
Wymogi formalne pytania prawnego zostały określone również w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 32 ust. 3 ustawy o TK sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego zobowiązany jest do uzasadnienia związku pytania prawnego z rozstrzygnięciem sprawy. Aby spełnić ten obowiązek, konieczne jest wykazanie, że w konkretnej sprawie zachodzi zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem tej sprawy. Istotą tego obowiązku jest określenie przez sąd skutków, jakie wywrze w toczącym się postępowaniu ewentualne uznanie kwestionowanego przepisu za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
2. Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w pytaniu prawnym wyraził wątpliwość, czy art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.; dalej: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej) są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Analiza pytania prawnego pozwala stwierdzić, że spełnia ono przesłankę podmiotową, ponieważ zostało wniesione przez skład orzekający sądu, oraz przesłankę przedmiotową, ponieważ dotyczy aktu normatywnego. Rozstrzygnięcia jednak wymaga kwestia spełnienia przesłanki funkcjonalnej.
2.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z pozwem o dodatek wyrównawczy, ewentualnie o odszkodowanie za utracony dodatek wyrównawczy.
Sąd pytający wyraził wątpliwości co do uregulowania w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej sposobu obliczania dodatku wyrównawczego. W ocenie sądu, pozostawienie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej zbyt dużej swobody wyrażającej się brakiem odpowiednich wytycznych przepisu upoważniającego spowodowało wydanie rozporządzenia, które niewłaściwie reguluje sposób obliczania dodatku wyrównawczego.
Przepisy zarówno rangi konstytucyjnej jak i ustawowej formułują wyraźny obowiązek sądu, przed którym toczy się sprawa, wykazania, że bez odpowiedzi na postawione Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie, czy dany akt normatywny jest zgodny, czy niezgodny z Konstytucją, nie będzie mógł rozstrzygnąć tej sprawy.
Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie przyjął pogląd, że ustalając relewancję pytania prawnego, należy mieć na uwadze, że z reguły brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia przesłanki funkcjonalnej wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych. Sytuacja taka wystąpi w szczególności wówczas, gdy istnieje możliwość usunięcia nasuwających się wątpliwości prawnych przez stosowną wykładnię budzącego zastrzeżenia aktu prawnego, bądź też istnieje możliwość przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia innego aktu (zob. postanowienie TK z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06).
Sąd pytający w wyroku częściowym z 16 lipca 2010 r. (sygn. akt VI P 1141/09) oddalił powództwo o dodatek wyrównawczy oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19 679,52 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Wyrok został oparty na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy, art. 5 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844) oraz § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Sąd pytający, wydając wyrok częściowy, przyjął pogląd Trybunału Konstytucyjnego, że naprawienie szkody wyrządzonej pracownikowi przez sprzeczne z prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę nie zostało w przepisach prawa pracy wyczerpująco uregulowane. W związku z tym należy zastosować w tym zakresie odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego a w szczególności art. 415.
Sąd pytający ustalił, że w związku z wadliwym rozwiązaniem stosunku pracy, w okresie objętym pozwem powód poniósł szkodę stanowiącą różnicę między dodatkiem wyrównawczym a świadczeniem emerytalnym. Z tych względów podstawą wyroku częściowego sąd pytający uczynił art. 415 kodeksu cywilnego, przy czym zasądzając odszkodowanie, odwołał się do zasad określania wysokości dodatku wyrównawczego zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu.
Pomimo wątpliwości co do konstytucyjności zasad określania wysokości dodatku wyrównawczego, zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu, sąd pytający wydał wyrok częściowy również na podstawie § 7 tego rozporządzenia. Sąd nie skorzystał z możliwości przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia aktu prawnego niebudzącego wątpliwości konstytucyjnych, nie wystąpił również z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego przed wydaniem orzeczenia.
Raz jeszcze należy podkreślić, że kontroli Trybunału Konstytucyjnego w trybie pytania prawnego podlegają tylko te przepisy, od których interpretacji lub zastosowania zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym (por. wyrok TK z 16 listopada 2004 r., sygn. P 19/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 106). W praktyce oznacza to, że aby rozstrzygnięcie Trybunału mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu, powinno być wydane przed wydaniem orzeczenia tego sądu.
W analizowanym pytaniu prawnym sprawa tocząca się przed sądem pytającym została, co do zasady, rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem częściowym, przed postawieniem pytania prawnego Trybunałowi.
2.2. Sąd pytający nie wykazał również, że rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy będzie odmienne w przypadku uznania przez Trybunał niezgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów. Natomiast twierdzenie sądu, że „uwzględnienie pytania prawnego daje możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy” – budzi wątpliwości. Wątpliwe jest, aby sąd pytający po wydaniu przez Trybunał wyroku uwzględniającego zarzuty sądu, mógł wydać inne rozstrzygnięcie w sprawie, gdyż nie ma pewności, że Minister Pracy i Polityki Socjalnej w nowym rozporządzeniu ureguluje kwestie dotyczące dodatku wyrównawczego w sposób oczekiwany przez sąd pytający. Ustawodawca bowiem, konstruując wytyczne, może uwzględnić racje Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, chociażby jak te przedstawione w piśmie z 24 marca 2011 r., i tym samym sama zasada przyznawania tego dodatku może zostać w nowym rozporządzeniu zachowana. Ponadto możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy jest uwarunkowana nie tyle rozstrzygnięciem Trybunału w sprawie konstytucyjności kwestionowanego przepisu rozporządzenia, ile rozstrzygnięciem sądu odnośnie do relacji między art. 415 kodeksu cywilnego a § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Ocena bowiem, czy wysokość przyznawanego na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy jest limitowana przepisem § 7 rozporządzenia, należała do wyłącznej właściwości sądu pytającego.
Analiza pytania prawnego prowadzi do wniosku, że nie daje ono odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie odpowiedź na postawione pytanie prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że powyższe pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. Sąd pytający, wydając wyrok częściowy, oparł go m.in. na podstawie przepisu, którego konstytucyjność kwestionuje. Oznacza to, że w pytaniu prawnym zakwestionowano przepis, który został już przez sąd zastosowany. Sąd pytający nie wykazał również, że od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy.
W tej sytuacji wydanie wyroku rozstrzygającego sprawę jest niedopuszczalne i na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym podlega umorzeniu.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 25 października 2011 r.
Sygn. akt P 5/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat – przewodniczący
Małgorzata Pyziak-Szafnicka
Stanisław Rymar
Andrzej Rzepliński
Andrzej Wróbel – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 października 2011 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach, czy:
1) art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz
2) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.)
– są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
UZASADNIENIE
I
1. Postanowieniem z 30 grudnia 2010 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się z pytaniem prawnym, czy art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.; dalej: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej) są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Pytanie prawne zostało złożone w związku z następującym stanem faktycznym:
Powód zatrudniony w Gliwickiej Agencji Turystycznej SA w Gliwicach, otrzymał 14 czerwca 2007 r. wypowiedzenie zmieniające, którego przyczyną była likwidacja stanowiska pracy. Wypowiedzenie zmieniające było skuteczne i zgodne z prawem. W chwili otrzymania wypowiedzenia zmieniającego powód podlegał ochronie przedemerytalnej. W dniu 3 lipca 2007 r. Gliwicka Agencja Turystyczna Spółka Akcyjna rozwiązała z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Powód wniósł odwołanie do sądu pracy. Na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach, Wydziału VIII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z 28 maja 2009 r. (sygn. akt VIII Pa 61/09), powód został przywrócony do pracy. Na skutek wadliwego ustania stosunku pracy powód pozostawał bez pracy w okresie od 1 lipca 2007 r. do maja 2009 r. Powód wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddziału w Zabrzu o emeryturę. Organ rentowy przyznał powodowi prawo do emerytury od 8 maja 2008 r. W okresie od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. powód pobierał świadczenie emerytalne. W związku z podjęciem pracy na skutek prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Gliwicach powód zawiesił świadczenie emerytalne i kontynuował zatrudnienie do osiągnięcia 65 lat.
Powód wystąpił do sądu o zasądzenie kwoty 40727,88 zł tytułem dodatku wyrównawczego za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r., ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powództwa głównego, zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kwoty 40727,88 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r.
Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokiem częściowym z 16 lipca 2010 r. oddalił powództwo główne o dodatek wyrównawczy oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19679,52 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Sąd, oddalając powództwo główne, wskazał, że w przypadku przyznawania dodatku wyrównawczego ma zastosowanie przepis art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844), zgodnie z którym „jeżeli wypowiedzenie warunków pracy i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikom, o których mowa w ust. 5, przysługuje do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z Kodeksu pracy”. Dodatek ten przysługuje także pracownikom podlegającym ochronie przedemerytalnej. Natomiast powód w okresie od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. nie był zatrudniony w pozwanej spółce, tylko pobierał świadczenie emerytalne, dlatego powództwo w tym zakresie ostało oddalone. Natomiast, zdaniem sądu pytającego, na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy, należało uwzględnić roszczenie o odszkodowanie za utracony dodatek wyrównawczy.
W rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w Gliwicach sprawie sporna była również wysokość utraconego dodatku wyrównawczego. Sąd, wydając wyrok częściowy, wskazał, że dodatek oblicza się na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
W uzasadnieniu pytania prawnego sąd pytający zwrócił uwagę, że dodatek wyrównawczy ma rekompensować pracownikowi szczególnie chronionemu uszczerbek w zarobkach wynikający z wypowiedzenia zmieniającego i przysługuje on przez cały okres objęty ochroną. Tymczasem rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej wskazuje, że dodatek wyrównawczy w zakresie stałych, miesięcznych składników wynagrodzenia jest wielkością niezmienną, obliczaną bez uwzględniania zmian, które mogłyby nastąpić na poprzednio zajmowanym stanowisku. W ten sposób pracownikowi do otrzymywanego wynagrodzenia przysługuje składnik, który może nie rekompensować mu w sposób rzeczywisty obniżenia wynagrodzenia za pracę. W ten sposób dodatek wyrównawczy nie stanowi rekompensaty o charakterze bezwzględnym. W ocenie sądu pytającego, dodatek wyrównawczy powinien być zmieniany wraz ze zmianami wysokości wynagrodzenia na zajmowanym poprzednio stanowisku oraz wysokości wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia za pracę.
Sąd pytający ma wątpliwość, czy sposób obliczenia dodatku wyrównawczego na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej jest zgodny z Konstytucją. Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej, ze względu na brak w przepisie upoważniającym wytycznych do wydania tego rozporządzenia, pozostawiono zbyt dużą swobodę regulacji. Zdaniem sądu pytającego, dodatek wyrównawczy winien stanowić różnicę między wynagrodzeniem, jakie przysługiwałoby pracownikowi w okresie ochronnym, gdyby nie nastąpiło wypowiedzenie zmieniające, a wynagrodzeniem po wprowadzeniu nowych zasad wynagradzania. Przyjęcie takiego rozwiązania skutkowałoby, w rozpoznawanej przez sąd pytający sprawie, przyznaniem wyższej kwoty niż ta, którą wyliczono na podstawie § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Sąd pytający wskazał, że uwzględnienie pytania prawnego daje możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy, uwzględniającego zmiany wysokości hipotetycznego wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymałby powód, gdyby nie nastąpiło wypowiedzenie zmieniające.
2. Minister Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 24 marca 2011 r., ustosunkowując się do pytania prawnego, przedstawiła pogląd, że dotychczasowy sposób obliczania dodatku wyrównawczego nie powinien być zmieniany.
Na poparcie swojego poglądu wskazała odpowiednie przepisy kodeksu pracy charakteryzujące istotę dodatku wyrównawczego. W opinii ministra wskazane przepisy wiążą prawo do dodatku wyrównawczego z obniżeniem wynagrodzenia uprawnionego pracownika, wywołanym zmianą dotychczasowych warunków wykonywania pracy, zwłaszcza wskutek przeniesienia do innej pracy.
Zdaniem ministra, regulacja zawarta w § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej koresponduje z przepisami kodeksu pracy stanowiącymi o istocie dodatku wyrównawczego. Zgodnie z tym przepisem wynagrodzenie do celów określenia dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Metoda ta, zdaniem ministra, tworzy najbardziej obiektywne warunki do ustalenia różnicy w poziomie wynagrodzenia pracownika przed przeniesieniem do innej pracy i po przeniesieniu.
W ocenie ministra, przepisy kodeksu pracy nie dają podstaw do twierdzenia, że dodatek wyrównawczy ma stanowić rekompensatę za swoistą szkodę w postaci utraty spodziewanych korzyści, jakie pracownik mógłby osiągnąć z tytułu wzrostu wynagrodzenia na stanowisku zajmowanym przed przeniesieniem.
Przyjęty w kwestionowanym rozporządzeniu mechanizm, zdaniem ministra, odpowiada ustawowemu celowi dodatku wyrównawczego, czyli zniwelowaniu różnicy w wysokości wynagrodzenia otrzymywanego po przeniesieniu pracownika do innej pracy w porównaniu z wysokością wynagrodzenia przed przeniesieniem.
3. Marszałek Sejmu zajął stanowisko w piśmie z 10 czerwca 2011 r., w którym wniósł o stwierdzenie, że art. 297 pkt 2 kodeksu pracy w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie Marszałka Sejmu, wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego nie tylko nie zostały zawarte w art. 297 pkt 2 kodeksu pracy, ale również nie dają się wywieść z innych przepisów tego kodeksu. Jednocześnie Marszałek zwrócił uwagę, że kilka przepisów kodeksu pracy wprawdzie odnosi się do sytuacji, w których dodatek wyrównawczy przysługuje, jednak nie można uznać, że zawierają one odpowiednie wytyczne. Przepisy te jedynie wskazują na uzależnienie prawa do tego świadczenia od oceny, czy doszło do obniżenia wynagrodzenia po przeniesieniu do innej pracy. Ustawodawca, zdaniem Marszałka, nie zawarł żadnych norm nakazujących traktować dodatek wyrównawczy jako różnicę pomiędzy wynagrodzeniem przysługującym w okresie poprzedzającym przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika. Także użyte przez prawodawcę sformułowanie „wyrównawczy”, w ocenie Marszałka, nie daje podstaw do takiego stwierdzenia.
W przypadku uznania przez Trybunał Konstytucyjny kwestionowanego przepisu Kodeksu pracy za niezgodny z Konstytucją, Marszałek Sejmu wniósł o odroczenie terminu utraty jego mocy obowiązującej.
4. Prokurator Generalny w piśmie z 5 lipca 2011 r. zajął stanowisko, że art. 297 pkt 2 kodeksu pracy w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej są niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, zarówno kwestionowany przepis jak i pozostałe przepisy kodeksu pracy nie formułują żadnych wytycznych co do treści aktu wykonawczego ani nie zawierają żadnych unormowań wyznaczających kierunek uregulowań zawartych w akcie wykonawczym. Przepisy kodeksu pracy oraz ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, ze zm.), w opinii Prokuratora Generalnego, nie wskazują kierunku, jaki ma przybrać regulacja tej materii w akcie wykonawczym. Przepisy te jedynie wskazują, że dodatek wyrównawczy przysługuje określonym pracownikom, jeżeli wypowiedzenie bądź zmiana warunków pracy i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, art. 297 pkt 2 kodeksu pracy narusza warunki poprawności upoważnienia do wydania rozporządzenia. Tym samym zarzut niezgodności tego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji uznał za trafny.
Jednocześnie Prokurator Generalny zwrócił uwagę na ścisły związek między kwestionowanym przepisem kodeksu pracy a rozporządzeniem wydanym na jego podstawie. Niekonstytucyjność upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia skutkuje niekonstytucyjnością aktu wykonawczego wydanego na jego podstawie. Z tego względu Prokurator Generalny dostrzega konieczność rozważenia możliwości odroczenia utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W art. 193 Konstytucji ustrojodawca uregulował instytucję pytania prawnego, należącego oprócz skargi konstytucyjnej do środków kontroli indywidualnej. Kontrola zgodności aktu prawnego podjęta na podstawie pytania prawnego ma charakter kontroli incydentalnej, służącej prawidłowemu rozstrzygnięciu konkretnej sprawy, i uruchamiana jest tylko w takim zakresie, w jakim rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem zależy od odpowiedzi na to pytanie.
Zgodnie z art. 193 Konstytucji pytanie prawne musi spełniać przesłanki: 1) podmiotową, 2) przedmiotową i 3) funkcjonalną.
W zakresie przesłanki podmiotowej, uprawnienie do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym ustrojodawca przyznał wyłącznie sądom, a w praktyce składom orzekającym organu władzy publicznej powołanego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny orzeka dopiero, gdy sąd sam dokona oceny konstytucyjności danego aktu normatywnego i dojdzie do przekonania, że jest on niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową czy ustawą (por. A. Wasilewski, Przedstawianie pytań prawnych Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sądy [art. 193 Konstytucji RP], „Państwo i Prawo” z. 8/1999, s. 29)
Jeżeli chodzi o przesłankę przedmiotową, to ustrojodawca użył ogólnego sformułowania „akt normatywny”, przez co należy rozumieć, że pytanie prawne może dotyczyć każdego aktu normatywnego służącego sądowi do rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy. Jednak nie może to być akt normatywny, który nie ma bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej przez sąd sprawy i który nie będzie podstawą rozstrzygnięcia (por. np. wyrok TK z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14).
Jeżeli chodzi o przesłankę funkcjonalną, to wystąpienie z pytaniem prawnym możliwe jest tylko wtedy, kiedy sąd dojdzie do wniosku, że od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie toczącej się przed nim sprawy. Wiąże się z tym konieczność wykazania przez sąd występujący z pytaniem prawnym zależności między odpowiedzią na pytanie a rozstrzygnięciem sprawy, na której tle powstała wątpliwość natury konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK: z 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57).
Wymogi formalne pytania prawnego zostały określone również w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 32 ust. 3 ustawy o TK sąd zwracający się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego zobowiązany jest do uzasadnienia związku pytania prawnego z rozstrzygnięciem sprawy. Aby spełnić ten obowiązek, konieczne jest wykazanie, że w konkretnej sprawie zachodzi zależność między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem tej sprawy. Istotą tego obowiązku jest określenie przez sąd skutków, jakie wywrze w toczącym się postępowaniu ewentualne uznanie kwestionowanego przepisu za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
2. Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w pytaniu prawnym wyraził wątpliwość, czy art. 297 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy) w zakresie, w jakim nie określa wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.; dalej: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej) są zgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Analiza pytania prawnego pozwala stwierdzić, że spełnia ono przesłankę podmiotową, ponieważ zostało wniesione przez skład orzekający sądu, oraz przesłankę przedmiotową, ponieważ dotyczy aktu normatywnego. Rozstrzygnięcia jednak wymaga kwestia spełnienia przesłanki funkcjonalnej.
2.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z pozwem o dodatek wyrównawczy, ewentualnie o odszkodowanie za utracony dodatek wyrównawczy.
Sąd pytający wyraził wątpliwości co do uregulowania w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej sposobu obliczania dodatku wyrównawczego. W ocenie sądu, pozostawienie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej zbyt dużej swobody wyrażającej się brakiem odpowiednich wytycznych przepisu upoważniającego spowodowało wydanie rozporządzenia, które niewłaściwie reguluje sposób obliczania dodatku wyrównawczego.
Przepisy zarówno rangi konstytucyjnej jak i ustawowej formułują wyraźny obowiązek sądu, przed którym toczy się sprawa, wykazania, że bez odpowiedzi na postawione Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie, czy dany akt normatywny jest zgodny, czy niezgodny z Konstytucją, nie będzie mógł rozstrzygnąć tej sprawy.
Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie przyjął pogląd, że ustalając relewancję pytania prawnego, należy mieć na uwadze, że z reguły brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia przesłanki funkcjonalnej wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych. Sytuacja taka wystąpi w szczególności wówczas, gdy istnieje możliwość usunięcia nasuwających się wątpliwości prawnych przez stosowną wykładnię budzącego zastrzeżenia aktu prawnego, bądź też istnieje możliwość przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia innego aktu (zob. postanowienie TK z 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06).
Sąd pytający w wyroku częściowym z 16 lipca 2010 r. (sygn. akt VI P 1141/09) oddalił powództwo o dodatek wyrównawczy oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19 679,52 zł tytułem odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy za okres od 1 czerwca 2008 r. do 30 września 2008 r. z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Wyrok został oparty na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy, art. 5 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844) oraz § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Sąd pytający, wydając wyrok częściowy, przyjął pogląd Trybunału Konstytucyjnego, że naprawienie szkody wyrządzonej pracownikowi przez sprzeczne z prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę nie zostało w przepisach prawa pracy wyczerpująco uregulowane. W związku z tym należy zastosować w tym zakresie odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego a w szczególności art. 415.
Sąd pytający ustalił, że w związku z wadliwym rozwiązaniem stosunku pracy, w okresie objętym pozwem powód poniósł szkodę stanowiącą różnicę między dodatkiem wyrównawczym a świadczeniem emerytalnym. Z tych względów podstawą wyroku częściowego sąd pytający uczynił art. 415 kodeksu cywilnego, przy czym zasądzając odszkodowanie, odwołał się do zasad określania wysokości dodatku wyrównawczego zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu.
Pomimo wątpliwości co do konstytucyjności zasad określania wysokości dodatku wyrównawczego, zawartych w kwestionowanym rozporządzeniu, sąd pytający wydał wyrok częściowy również na podstawie § 7 tego rozporządzenia. Sąd nie skorzystał z możliwości przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia aktu prawnego niebudzącego wątpliwości konstytucyjnych, nie wystąpił również z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego przed wydaniem orzeczenia.
Raz jeszcze należy podkreślić, że kontroli Trybunału Konstytucyjnego w trybie pytania prawnego podlegają tylko te przepisy, od których interpretacji lub zastosowania zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym (por. wyrok TK z 16 listopada 2004 r., sygn. P 19/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 106). W praktyce oznacza to, że aby rozstrzygnięcie Trybunału mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu, powinno być wydane przed wydaniem orzeczenia tego sądu.
W analizowanym pytaniu prawnym sprawa tocząca się przed sądem pytającym została, co do zasady, rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem częściowym, przed postawieniem pytania prawnego Trybunałowi.
2.2. Sąd pytający nie wykazał również, że rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy będzie odmienne w przypadku uznania przez Trybunał niezgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów. Natomiast twierdzenie sądu, że „uwzględnienie pytania prawnego daje możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy” – budzi wątpliwości. Wątpliwe jest, aby sąd pytający po wydaniu przez Trybunał wyroku uwzględniającego zarzuty sądu, mógł wydać inne rozstrzygnięcie w sprawie, gdyż nie ma pewności, że Minister Pracy i Polityki Socjalnej w nowym rozporządzeniu ureguluje kwestie dotyczące dodatku wyrównawczego w sposób oczekiwany przez sąd pytający. Ustawodawca bowiem, konstruując wytyczne, może uwzględnić racje Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, chociażby jak te przedstawione w piśmie z 24 marca 2011 r., i tym samym sama zasada przyznawania tego dodatku może zostać w nowym rozporządzeniu zachowana. Ponadto możliwość skutecznego dochodzenia przez powoda odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy jest uwarunkowana nie tyle rozstrzygnięciem Trybunału w sprawie konstytucyjności kwestionowanego przepisu rozporządzenia, ile rozstrzygnięciem sądu odnośnie do relacji między art. 415 kodeksu cywilnego a § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Ocena bowiem, czy wysokość przyznawanego na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego odszkodowania za utracony dodatek wyrównawczy jest limitowana przepisem § 7 rozporządzenia, należała do wyłącznej właściwości sądu pytającego.
Analiza pytania prawnego prowadzi do wniosku, że nie daje ono odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie odpowiedź na postawione pytanie prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że powyższe pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. Sąd pytający, wydając wyrok częściowy, oparł go m.in. na podstawie przepisu, którego konstytucyjność kwestionuje. Oznacza to, że w pytaniu prawnym zakwestionowano przepis, który został już przez sąd zastosowany. Sąd pytający nie wykazał również, że od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy.
W tej sytuacji wydanie wyroku rozstrzygającego sprawę jest niedopuszczalne i na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym podlega umorzeniu.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.