Pełny tekst orzeczenia

143/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 20 września 2011 r.

Sygn. akt Ts 161/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Kotlinowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Małgorzaty W. w sprawie zgodności:

art. 49 § 1 i art. 206 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) w związku z art. 79 § 1, art. 618 § 1 pkt 11, art. 619 § 1 i art. 627 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 32 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 17 maja 2011 r. Małgorzata W. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności art. 49 § 1 i art. 206 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.) w związku z art. 79 § 1, art. 618 § 1 pkt 11, art. 619 § 1 i art. 627 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 32 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu – III Wydział Karny z 17 lutego 2010 r. (sygn. akt III K 442/08) skarżąca została skazana na karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby oraz karę grzywny, a także zasądzono od niej na rzecz Skarbu Państwa zwrot części kosztów sądowych. W postępowaniu tym skarżąca była reprezentowana przez obrońcę z urzędu na podstawie art. 79 § 1 k.p.k. Od wyroku Sądu Okręgowego skarżąca wniosła apelację. Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 13 maja 2010 r. utrzymał zaskarżony wyrok w mocy. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 15 czerwca 2010 r. ustalił koszty postępowania należne Skarbowi Państwa. Na postanowienie to skarżąca wniosła zażalenie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z 12 sierpnia 2010 r. utrzymał zaskarżone orzeczenie w mocy.

Skarżąca wystąpiła z wnioskami o umorzenie obciążających ją kosztów sądowych i grzywny, oraz o rozłożenie kosztów sądowych i grzywny na raty. Sąd Okręgowy w Poznaniu – III Wydział Karny postanowieniem z 27 września 2010 r. (sygn. akt Kd 86/10, III Ko 673/10) nie uwzględnił wniosku w przedmiocie umorzenia kosztów sądowych i grzywny, orzeczonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 17 lutego 2010 r., oraz uwzględnił wniosek w przedmiocie rozłożenia należności na raty. Na postanowienie w przedmiocie nieuwzględnienia wniosku o umorzenie, skarżąca wniosła zażalenie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu – II Wydział Karny postanowieniem z 8 listopada 2010 r. (sygn. akt II AKzw 868/10) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

Skarżąca podniosła, że zakwestionowane w petitum skargi przepisy naruszają zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji) oraz prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji). Przyznanie, zgodnie z art. 79 § 1 k.p.k., obowiązkowego obrońcy z urzędu oskarżonemu, celem wzmocnienia jego sytuacji procesowej i zabezpieczenie jego praw w toku postępowania, a następnie obciążenie kosztami sądowymi stoi – zdaniem skarżącej – w wyraźnej sprzeczności ze społecznym odczuciem sprawiedliwości.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 czerwca 2011 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, w szczególności dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności wyrażonych w art. 2, art. 32 oraz art. 42 ust. 2 ustawy zasadniczej przez zakwestionowane przepisy k.k.w. i k.p.k.

W piśmie z 20 czerwca 2011 r., będącym odpowiedzią na zarządzenie sędziego TK, skarżąca ponownie wskazała, że zaskarżone przepisy naruszają zasadę demokratycznego państwa prawa, zasadę równości wobec prawa oraz prawo do obrony. Skazany prawomocnym wyrokiem obywatel, któremu została udzielona pomoc prawna z urzędu – mimo złej sytuacji finansowej – zostaje obciążony kosztami obrony, o którą sam nie wnosił. Kodeks karny wykonawczy dopuszcza możliwość rozłożenia na raty nałożonej grzywny, kosztów procesu, a także ich umorzenie w całości lub w części, jednakże decyzja w tym przedmiocie uzależniona jest od decyzji i woli sądu. Skarżąca wskazała, że osoba, która nie miała środków finansowych na pomoc prawną profesjonalnego pełnomocnika i nie wnosiła o nią, nie może liczyć, w świetle k.p.k. oraz k.k.w., na zwolnienie od ponoszenia kosztów w przypadku wyroku skazującego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) stanowi, że skarga powinna zawierać wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Wymóg precyzyjnego określenia naruszonych praw lub wolności wynika wprost z zasady wyrażonej w art. 66 ustawy o TK. Zgodnie z nią, Trybunał orzekając jest związany granicami wnoszonej skargi. Konsekwencją tego unormowania jest, z jednej strony – nałożenie na skarżącego obowiązku szczegółowego przedstawienia wzorca kontroli kwestionowanych przepisów, z drugiej zaś – niemożność zastąpienia w tym zakresie skarżącego przez działający z własnej inicjatywy Trybunał Konstytucyjny. Należy jednocześnie podkreślić, że prawidłowe wykonanie powyższego warunku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych – w ocenie skarżącego – naruszonych kwestionowaną regulacją, ale również na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.

W niniejszej sprawie Trybunał uznaje, że skarga nie spełnia powyższych wymogów. W skardze sformułowano zarzut niekonstytucyjności przepisów k.k.w. i k.p.k., na podstawie których skarżąca otrzymała „obowiązkowego” obrońcę z urzędu, a po uznaniu jej za winną zarzucanych czynów została obciążona kosztami sądowymi, w tym kosztami z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata. Pomimo wezwania w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego skarżąca ograniczyła się jedynie do ogólnego wskazania postanowień Konstytucji i przywołania wyrażonych w nich zasad. Ani w skardze, ani w piśmie procesowym z 20 czerwca 2011 r. nie przedstawiono argumentów, które uzasadniałyby niekonstytucyjność zakwestionowanych przepisów. Zgodnie z przytoczoną powyżej zasadą związania granicami skargi konstytucyjnej Trybunał nie może z własnej inicjatywy usunąć braków skargi. Dlatego też nieokreślenie sposobu naruszenia praw lub wolności w niniejszej sprawie przez skarżącą stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Ponadto, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 42 ust. 2 Konstytucji stanowi nieadekwatny wzorzec w rozpatrywanej sprawie. Zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. W procesie karnym prawo do obrony ma wymiar materialny i formalny. Obrona materialna to możność bronienia przez oskarżonego jego interesów osobiście (np. możność odmowy składania wyjaśnień, prawo wglądu w akta i składania wniosków dowodowych). Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu. Obrońca jest pełnomocnikiem oskarżonego, jego procesowym przedstawicielem; a głównym zadaniem obrońcy jest ochrona oskarżonego w taki sposób, by cel procesu karnego osiągnięty został z zagwarantowaniem prawa do obrony. Charakter jego działań determinowany jest interesem prawnym oskarżonego, dla którego ochrony przepisy procedury karnej przewidują szereg koniecznych uprawnień (por. wyrok z 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7). Prawo do obrony nie obejmuje natomiast kwestii dotyczących rozłożenia na raty albo umorzenia należności sądowych regulowanych przez zakwestionowane przepisy art. 49 § 1 i art. 206 § 2 k.k.w. Trybunał uznaje, że wskazane regulacje nie służą realizacji prawa do obrony w procesie karnym, dlatego też art. 42 ust. 2 Konstytucji nie stanowi w niniejszej sprawie adekwatnego wzorca. Jedynie na marginesie należy dodać, że zarzuty skarżącej dotyczące naruszenia prawa do obrony przez wskazane w petitum skargi przepisy są oczywiście bezzasadne. Skarżąca niekonstytucyjność zakwestionowanego unormowania upatruje w konieczności poniesienia kosztów sądowych nieopłaconej pomocy prawnej, jednocześnie zaznaczając, że przyznanie obrońcy z urzędu służyło wzmocnieniu jej pozycji procesowej oraz ochronie jej praw w trakcie postępowania. Nie można zatem podzielić zawartych w skardze twierdzeń, że konieczność poniesienia kosztów sądowych uwzględniających również koszty nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez adwokata z urzędu wynikająca z uznania skarżącej za winną, miała wpływ na prawo do obrony przysługujące w czasie trwania postępowania. Trybunał uznaje zatem, że wzorzec z art. 42 ust. 2 Konstytucji jest nieadekwatny, a zarzuty dotyczące naruszenia wyrażonego w nim prawa są oczywiście bezzasadne.

Ponadto, Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że pozostałe postanowienia Konstytucji powołane w niniejszej sprawie – art. 2 oraz art. 32 Konstytucji nie mogą zostać uznane za samodzielne wzorce kontroli w trybie skargi konstytucyjnej (por. wyrok z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004 poz. 2). W wyroku z 10 lipca 2000 r. w sprawie o sygn. SK 21/99 (OTK ZU nr 5/2000, poz. 144), Trybunał stwierdził, że dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnej klauzuli demokratycznego państwa prawnego (art. 2), lecz w konkretnych postanowieniach ustawy zasadniczej. W odniesieniu do art. 32 Trybunał zaznaczył, że ma on charakter niejako prawa „drugiego stopnia” („metaprawa”), tzn. przysługuje w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich, samoistnie. Jeżeli te normy lub działania nie nawiązują do konkretnych, określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej. Artykuł 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną i dlatego winien być w pierwszej kolejności odnoszony do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej (zob. postanowienie z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001 poz. 225).



W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.