Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 25 października 2011 r.
Sygn. akt Ts 191/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja E. o zbadanie zgodności:
art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z Preambułą oraz art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 sierpnia 2009 r. Andrzej E. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie niezgodności art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z Preambułą oraz art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowane przepisy dotyczą instytucji tzw. przedsądu w postępowaniu ze skargi kasacyjnej przed Sądem Najwyższym. Zgodnie z nimi Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów lub skarga jest oczywiście uzasadniona. O przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym.
Zdaniem skarżącego instytucja przedsądu, tj. rozstrzygnięcie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy, narusza jego prawo do sądu. Nie są bowiem zachowane odpowiednie standardy umożliwiające skarżącemu zapoznanie się z motywami podejmowanych przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięć, co pozwala na całkowitą dowolność przy decydowaniu o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi do rozpoznania. W ocenie skarżącego ustawodawca posłużył się nadto zwrotami niedookreślonymi, co także – przy niejawnym procedowaniu Sądu Najwyższego – umożliwia dowolne interpretowanie przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.
W skardze zarzucono również naruszenie przez zaskarżone przepisy zasady dwuinstancyjności. Zgodnie z twierdzeniami skarżącego w sytuacji, gdy następuje zmiana orzeczenia przez sąd apelacyjny, dochodzi do wydania orzeczenia w pierwszej instancji („tworzona jest nowa jakość”). To zaś prowadzi do sytuacji, gdy od orzeczenia faktycznie „pierwszoinstancyjnego” nie przysługują środki odwoławcze (wbrew zasadzie wyrażonej w art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Skarga została złożona w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 22 grudnia 2006 r. (sygn. akt XVI GC 19/06) Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo skarżącego. Na skutek wniesionej apelacji wyrokiem z 13 lutego 2008 r. (sygn. akt I ACa 749/07) Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że oddalił powództwo skarżącego. Sąd Najwyższy postanowieniem z 22 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I CSK 500/08) odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej, wniesionej przez skarżącego. Sąd Najwyższy orzekł przy tym, że szczegółowa analiza uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie pozwala na stwierdzenie, że w sprawie występują przywołane przez skarżącego podstawy skargi kasacyjnej wskazane w art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c.
Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącemu 7 maja 2009 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza realizacją wymagań stawianych pismu procesowemu, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, oraz uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Ponadto, przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy prawnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi.

2. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymagań.

2.1. Skarżący kwestionuje zgodność art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. (tzn. przepisów określających przesłanki przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej do rozpoznania) oraz art. 3989 § 2 k.p.c. (wydanie orzeczenia na posiedzeniu niejawnym) z Preambułą oraz art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

2.2. Trybunał stwierdza, że skarżący domaga się kontroli aktu stosowania prawa, tzn. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I CSK 500/08), którym odmówiono przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Uzasadnieniu tego postanowienia zarzuca bowiem brak „jakiejkolwiek argumentacji merytorycznej”. Tym samym skarżący kwestionuje indywidualne rozstrzygnięcie w jego sprawie, nie zaś normatywną treść przepisów regulujących instytucję przedsądu. Należy przypomnieć, że rozpoznanie tak sformułowanego zarzutu wykracza poza konstytucyjnie wyznaczony zakres działania Trybunału (zob. postanowienia TK z 30 czerwca 2010 r., Ts 80/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 162 oraz 3 marca 2010 r., Ts 213/09, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 133, a także wyroki TK z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29 i 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2).
Okoliczność ta, ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

2.3. Niezależnie od wskazanej przesłanki odmowy nadania skardze dalszego biegu Trybunał stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał w wyroku z 30 maja 2007 r. (SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53) przedstawił standardy, jakie powinien zachować ustawodawca, regulując postępowanie ze skargi kasacyjnej. Minimalne wymogi w zakresie rzetelnej procedury (składnika prawa do sądu) wyznacza z jednej strony nakaz podmiotowego, a nie przedmiotowego traktowania uczestników postępowania, z drugiej zaś – zakaz arbitralnego działania sądu. Gwarancję braku arbitralności stanowi: (1) udział zainteresowanych podmiotów w postępowaniu, (2) zasada jawności postępowania oraz (3) wydawania rozstrzygnięć zawierających rzetelne, weryfikowalne uzasadnienie. W postępowaniu ze skargi kasacyjnej ustawodawca ograniczył dwa pierwsze kryteria, jednak wbrew twierdzeniom skarżącego, strona nie została pozbawiona prawa do informacji o rzeczywistych motywach rozstrzygnięcia. Obowiązek uzasadnienia orzeczenia o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania istnieje i jest realizowany, czego przykładem jest uzasadnienie wydanego orzeczenia w sprawie skarżącego (zob. art. 387 § 1 zdanie pierwsze w zw. z art. 39821 k.p.c.). Zawarte w skardze argumenty mające przemawiać za pozbawieniem skarżącego praw do sądu są zatem bezzasadne w stopniu oczywistym (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

2.4. W skardze zarzucono również naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania z uwagi na przyznanie sądowi apelacyjnemu (sądowi drugiej instancji) kompetencji do wydawania orzeczeń o charakterze reformatoryjnym. Prowadzi to, zdaniem skarżącego, do wydania przez sąd drugiej instancji nowego – jakościowo – orzeczenia, niepodlegającego zaskarżeniu. Skarżący określa orzeczenie reformatoryjne sądu drugiej instancji mianem orzeczenia ˝pierwszoinstancyjnego˝.
Trybunał stwierdza, że kwestionowane w skardze przepisy nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia sądu odwoławczego, co zwalnia sąd konstytucyjny z obowiązku rozpatrywania postawionych zarzutów.

2.5. Skarżący, powołując Preambułę i art. 2 Konstytucji jako wzorce kontroli, nie wskazał wynikających z nich praw podmiotowych, naruszonych przez zaskarżone przepisy. Wskazane wzorce mogą stanowić źródło nowych praw lub wolności niezawartych w innych normach konstytucyjnych tylko wtedy, gdy wynikają z nich nowe konstytucyjne prawa podmiotowe. To na skarżącym ciąży obowiązek dokładnego określenia zarówno adresata nowego konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (zob. w szczególności postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie). Trybunał ustalił, że takiej argumentacji skarżący nie przedstawił. Tym samym nie zrealizował obowiązku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.