Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 8 czerwca 2011 r.
Sygn. akt Ts 206/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat – przewodniczący
Marek Zubik – sprawozdawca
Stanisław Biernat,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 stycznia 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Liban S.A.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 czerwca 2008 r. skarżąca zakwestionowała zgodność art. 3989 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 7, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 45, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 77 Konstytucji. Ponadto, skarżąca domagała się również stwierdzenia, że art. 51 § 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319, ze zm.; dalej: prawo rzeczowe) w zw. z art. XLI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94, ze zm.; dalej: przepisy wprowadzające) oraz art. 172 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) w zakresie, w jakim dopuszczają możliwość nabycia przez Skarb Państwa własności nieruchomości objętej we władanie w ramach przymusu wynikającego z procedury nacjonalizacyjnej i wywłaszczeniowej, są niezgodne z art. 2, art. 7, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 77 Konstytucji.
Z tymi samymi wzorcami niezgodne są – zdaniem skarżącej – art. 277 pkt 4 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598, ze zm.; dalej: k.z.) w zw. z: art. 53 prawa rzeczowego, art. 12 dekretu z dnia 12 listopada 1946 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 67, poz. 369, ze zm.; dalej: przepisy ogólne z 1946 r.) i art. XXXV przepisów wprowadzających oraz art. 109 pkt 4 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311, ze zm.; dalej: przepisy ogólne z 1950 r.) w zw. z art. 53 prawa rzeczowego i art. XXXV przepisów wprowadzających oraz art. 121 pkt 4 i art. 123 § 1 pkt 1 w zw. z art. 175 k.c. – w zakresie, w jakim dopuszczają możliwość nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości objętej we władanie w ramach przymusu wynikającego z procedury nacjonalizacyjnej i wywłaszczeniowej oraz traktują czas takiego władania jako okres zasiadywania własności nieruchomości. Wątpliwości odnośnie do zgodności z art. 2, art. 7, art. 21, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 77 Konstytucji skarżąca podniosła nadto w stosunku do art. 296 § 1 prawa rzeczowego i art. 336 k.c. – w zakresie, w jakim traktują one władanie przez Skarb Państwa nieruchomością przejętą w ramach przymusu wynikającego z procedury nacjonalizacyjnej i wywłaszczeniowej (w celu wypełniania przez państwo zadań publicznych, tj. w ramach imperium) jako posiadanie samoistne, stwarzające możliwość nabycia nieruchomości przez zasiedzenie.
Postanowieniem z 26 stycznia 2010 r. Trybunał odmówił nadania dalszego biegu skardze. Jako podstawę odmowy w zakresie przepisów materialnego prawa cywilnego umożliwiających zasiedzenie przez Skarb Państwa nieruchomości objętej we władanie w ramach przymusu wynikającego z procedury nacjonalizacyjnej i wywłaszczeniowej Trybunał wskazał przekroczenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 27 lutego 2007 r., wydany w sprawie skarżącej, został jej doręczony wraz z uzasadnieniem 15 maja 2007 r., natomiast skarga konstytucyjna została wniesiona dopiero 30 czerwca 2008 r.
W zakresie zaskarżonych przepisów proceduralnych prawa cywilnego, związanych z regułami dotyczącymi przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 3 i 4 oraz art. 3989 § 2 k.p.c.), Trybunał uznał, że skarżąca nie wykazała, iż doszło do naruszenia przysługującego jej prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej oraz prawa do jawnego rozpoznania sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd.
Skarżąca wniosła w terminie zażalenie na postanowienie Trybunału z 26 stycznia 2010 r. W zażaleniu skarżąca zarzuciła Trybunałowi błędne stwierdzenie przekroczenia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Następnie skarżąca podniosła, że wbrew nietrafnym twierdzeniom Trybunału dołączyła do skargi orzeczenie stwierdzające niedopuszczalność domagania się odszkodowania od Skarbu Państwa i że orzeczeniem tym jest postanowienie Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Trybunał nadto niesłusznie uznał – jak wskazano w zażaleniu – że skarżąca nie wykazała, dlaczego po uchyleniu regulacji zwalniającej Sąd Najwyższy z obowiązku uzasadniania orzeczeń w przedmiocie odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania postępowanie w przedmiocie oceny dopuszczalności tego środka nadal nie spełnia konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu.
Skarżąca zarzuciła Trybunałowi błędne oparcie podstaw odmowy na przepisach art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), a także naruszenie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 oraz art. 19 ust. 1 ustawy o TK. W zażaleniu skarżąca domaga się uchylenia zaskarżonego postanowienia w całości oraz nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w zw. z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.
W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś argumenty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.

2. Przede wszystkim Trybunał zwraca uwagę, że żaden z zarzutów przedstawionych przez skarżącą w zażaleniu nie podważył podstawy odmowy przyjętej w zaskarżonym postanowieniu w odniesieniu do zakwestionowania zgodności przepisów materialnych prawa cywilnego ze wskazanymi w skardze wzorcami konstytucyjnymi. W tym bowiem zakresie skarga konstytucyjna z uwagi na upływ terminu do jej wniesienia była niedopuszczalna i słusznie Trybunał odmówił nadania jej dalszego biegu. Prawomocne orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie zostało doręczone skarżącej 15 maja 2007 r., a skarga konstytucyjna została wniesiona dopiero 30 czerwca 2008 r., czyli bezsprzecznie po upływie 3 miesięcy, o których stanowi art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Prawidłowo Trybunał w uzasadnieniu postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze podzielił zarzuty skargi na te, w stosunku do których niedopuszczalność nadania skardze dalszego biegu wynika z przekroczenia terminu oraz te, które dotyczyły instytucji tzw. przedsądu. W tym ostatnim przypadku za orzeczenie, w którym sąd ostatecznie orzekł o prawach i wolnościach skarżącej, należy uznać postanowienie Sądu Najwyższego z 13 lutego 2008 r. (sygn. akt III CSK 372/07), doręczone jej 31 marca 2008 r. Skarga konstytucyjna w zakresie, w jakim dotyczyła przepisów proceduralnych prawa cywilnego regulujących instytucję tzw. przedsądu w postępowaniu uruchomionym na podstawie skargi kasacyjnej przed Sądem Najwyższym, została zatem wniesiona w terminie.

3. W pierwszej kolejności skarżąca zarzuca Trybunałowi błędne powiązanie skargi z orzeczeniem sądu drugiej instancji, podczas gdy skarga była związana z kwestionowaniem zgodności z Konstytucją instytucji tzw. przedsądu, a więc przepisów stosowanych przez Sąd Najwyższy przy wydaniu orzeczenia w sprawie skarżącej (postanowienie o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, wydane 13 lutego 2008 r., sygn. akt III CSK 372/07). Ponadto, skarżąca zarzuca nieprawidłowe ustalenie przez Trybunał, że postanowienie z 13 lutego 2008 r. nie jest ostatecznym rozstrzygnięciem w rozumieniu przepisu art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Skarżąca dowodzi, że Trybunał błędnie stwierdził, iż termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczyna swój bieg z chwilą doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, skoro skarżąca kwestionowała przepisy, na podstawie których Sąd Najwyższy orzekał w jej sprawie.
Zarzuty skarżącej są w świetle postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze bezzasadne. Trybunał w postanowieniu słusznie zaznaczył, że Sąd Najwyższy, rozstrzygając o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania, nie stosował kwestionowanych przez skarżącą przepisów materialnych prawa cywilnego (przepisów k.z., prawa rzeczowego, przepisów ogólnych z 1946 r., przepisów ogólnych z 1950 r., k.c. i przepisów wprowadzających). Trybunał prawidłowo uznał więc, że orzeczenie Sądu Najwyższego nie jest orzeczeniem, od którego doręczenia biegł termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w wyżej wskazanym zakresie (art. 46 ust. 1 ustawy o TK).
Ponadto, Trybunał podkreślił w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, że „zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK naruszenie praw podmiotowych skarżącego można uznać za uprawdopodobnione dopiero wówczas, gdy skutek orzeczenia oceniany przez skarżącego jako naruszenie tych praw stanowi efekt zastosowania zaskarżonych norm do ustalonego przez sąd stanu faktycznego”. Skarżąca w zażaleniu nie podważyła tezy Trybunału, że w skardze brak jest więzi między stanowiącym podstawę skargi orzeczeniem Sądu Najwyższego, a skarżonymi przepisami materialnego prawa cywilnego. Co prawda Sąd Najwyższy – stosując art. 3899 § 1 k.p.c. – rozważał powyżej wymienione przepisy, co doprowadziło do stwierdzenia, iż nie budzą one poważnych wątpliwości ani nie wywołują rozbieżności w orzecznictwie sądów, rodzących potrzebę ich wykładni, a w sprawie nie występowało również istotne zagadnienie prawne, ale nie oznacza to spełnienia przesłanek, o których stanowią wspomniane przepisy art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Brak bowiem w treści tego rozstrzygnięcia subsumpcji interpretowanych norm do stanu faktycznego oraz określenia wynikających z niej praw lub obowiązków strony postępowania.

4. Skarżąca w zażaleniu twierdzi, że wbrew stanowisku Trybunału zawartemu w postanowieniu o odmowie nadania jej skardze dalszego biegu, dołączyła orzeczenie stwierdzające niedopuszczalność domagania się odszkodowania od Skarbu Państwa. Zdaniem skarżącej orzeczeniem tym jest postanowienie Sądu Najwyższego z 13 lutego 2008 r., gdyż pozbawiło ją ono możliwości dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną – zgodnie z argumentacją zawartą w zażaleniu – wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 27 lutego 2007 r., który uniemożliwił jej odzyskanie przejętych przez państwo nieruchomości będących jej własnością, nie gwarantując jednocześnie rekompensaty.
Odnosząc się do tego zarzutu, Trybunał stwierdza, że w zaskarżonym postanowieniu zasadnie zwrócił uwagę na niepodjęcie przez skarżącą próby uruchomienia postępowania zmierzającego do stwierdzenia niezgodności z prawem wadliwego – w jej ocenie – orzeczenia co do istoty sprawy. Przede wszystkim skarżąca nie uruchomiła – na podstawie art. 4241 k.p.c. – procedury otwierającej drogę do uzyskania od Skarbu Państwa odszkodowania. Nawet zatem, jeśli skarżąca ma rację i zastosowanie przez Sąd Najwyższy instytucji przedsądu kasacyjnego uniemożliwia jej uzyskanie wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów państwowych, Trybunał nie może rozpatrywać tej kwestii. Skarżąca nie kwestionuje bowiem przepisów regulujących dochodzenie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, lecz wyłącznie przepisy dotyczące przedsądu. Stawiane przez nią zarzuty można powiązać z treścią art. 4241 § 3 k.p.c. (w brzmieniu z daty wniesienia skargi, aktualnie art. 4241a k.p.c.), jednak norma wynikająca z tego przepisu nie była stosowana w postępowaniu, w związku z którym skarżąca wniosła skargę konstytucyjną. Reasumując, Trybunał prawidłowo przyjął, że skarżąca w zakresie, w jakim podważa zgodność z Konstytucją przepisów art. 3989 k.p.c., nie spełniła przesłanki z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, skoro nie dołączyła do skargi orzeczenia stwierdzającego niedopuszczalność domagania się przez nią odszkodowania od Skarbu Państwa.
W świetle powyższych uwag należy nadto stwierdzić, że niezasadny jest zarzut skarżącej, według którego Trybunał błędnie ustalił, iż skarżąca nie uruchomiła postępowania zmierzającego do stwierdzenia niezgodności z prawem wadliwego orzeczenia. Trybunał bowiem odnosił się do procedury przewidzianej w art. 4241 k.p.c. Skarżąca próbowała wprawdzie podważyć prawomocne orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie wydane w jej sprawie, wnosząc skargę kasacyjną, jednak orzeczenie wydane w wyniku wniesionej skargi kasacyjnej nie wyczerpuje się w stwierdzeniu niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, ale prowadzi najczęściej do jego uchylenia (zob. art. 39815 § 1 k.p.c.). Inaczej jest w wypadku procedury przewidzianej w przepisach art. 4241 i n. k.p.c. W wyniku wydanego wyroku sąd stwierdza niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, co z kolei umożliwia żądanie naprawienia przez Skarb Państwa szkody wyrządzonej jego wydaniem. Postępowanie to nie prowadzi natomiast do uchylenia zaskarżonego orzeczenia (zob. J. Gudowski, komentarz do art. 42411 k.p.c., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga, Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, Warszawa 2009, nb 5 oraz T. Wiśniewski, komentarz do art. 42411 k.p.c., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II, red. H. Dolecki i T. Wiśniewski, Warszawa 2010, nb 4).

5. Skarżąca zarzuca Trybunałowi nieprawidłowe przyjęcie, że nie wykazała naruszenia konstytucyjnych gwarancji prawa do sądu, i pominięcie jej argumentów, zgodnie z którymi praktyka zdawkowego uzasadniania postanowień odmawiających przyjęcie skarg kasacyjnych do rozpoznania w trybie tzw. przedsądu nie prowadzi do żadnej zmiany w stosunku do stanu, w którym Sąd Najwyższy nie miał obowiązku uzasadniania postanowień o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Trybunał wielokrotnie podkreślał w swoich orzeczeniach, że jest sądem prawa. Argumenty przedstawione przez skarżącą – i powtórzone w zażaleniu – nie uprawdopodobniają naruszenia przysługującego jej prawa do jawnego rozpoznania sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd. W przywołanym przez skarżącą wyroku z 30 maja 2007 r. (SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53) Trybunał wyraźnie określił obowiązek informacyjny Sądu Najwyższego, dzięki któremu skarżący (wnoszący skargę kasacyjną) uzyskiwałby jasny komunikat o motywach nieprzyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Przywrócenie na skutek wydanego wyroku Trybunału obowiązku uzasadniania postanowień o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpatrzenia gwarantuje skarżącym ochronę przysługującego im prawa do sądu pomimo tego, że wydanie orzeczenia następuje na niejawnym posiedzeniu, przy stosowaniu kryteriów ocennych. Zdawkowe – zdaniem skarżącej – uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego pozostaje poza oceną Trybunału. Problem ten dotyczy wyłącznie praktyki orzeczniczej, a nie normatywnej treści przepisów regulujących instytucję przedsądu (zob. postanowienia TK z 30 czerwca 2010 r., Ts 80/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 162 oraz 3 marca 2010 r., Ts 213/09, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 133, a także wyrok TK z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29). Na marginesie należy zauważyć, że taka praktyka nie przybrała charakteru stałego i jednolitego. Uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego wskazują zazwyczaj dokładnie podstawy odmowy przyjęcia skargi do rozpoznania, wraz z odniesieniem się do zarzutów skarżącego (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z: 20 sierpnia 2008 r., sygn. akt I PK 53/08, niepublikowane; 5 listopada 2008 r., sygn. akt III SK 22/08, OSNP z 2009 r. nr 23, poz. 331; 29 października 2009 r., sygn. akt III CSK 125/09, niepublikowane; 12 października 2009 r., sygn. akt V CSK 105/2009, niepublikowane). Podsumowując, Trybunał podtrzymuje stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, że skarżąca nie uprawdopodobniła w wystarczający sposób, aby przysługujące jej prawo do sądu i wynikające z niego prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd zostały naruszone.

6. Skarżąca zarzuca Trybunałowi, że niezasadnie oparł odmowę nadania dalszego biegu skardze na podstawach z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK. Co więcej, twierdzi, że Trybunał naruszył art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, gdyż skarga – zdaniem skarżącej – nie była ani oczywiście bezzasadna, ani dotknięta brakami, a w szczególności spełniała wszystkie wymogi określone w art. 47 ustawy o TK.
Trybunał zwraca ponownie uwagę na przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Skarga konstytucyjna może zostać wniesiona, jeżeli w sprawie skarżącego na podstawie zaskarżonych norm sąd lub organ administracji wydał orzeczenie prowadzące do naruszenia praw lub wolności skarżącego określonych w Konstytucji. Z kolei m.in. przepisy art. 46 i art. 47 ustawy o TK wskazują wymogi formalne skargi konstytucyjnej, które muszą zostać zachowane, aby skarga podlegała rozpoznaniu (upoważnienie do określenia w ustawie zasad wnoszenia skargi konstytucyjnej wynika wprost z art. 79 ust. 1 Konstytucji). Trybunał, dokonując wstępnej kontroli skargi, nie ogranicza się do badania, czy skarga konstytucyjna spełnia wymogi formalne ujęte w przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz czy zarzuty w niej zawarte należy ocenić jako oczywiście bezzasadne. Dopiero taka skarga, która spełnia przesłanki dopuszczalności (art. 79 ust. 1 Konstytucji, ale także art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), przesłanki formalne i nie jest oczywiście bezzasadna, kierowana jest do dalszego rozpoznania we właściwym składzie.
Po pierwsze, skarżąca nie podważyła, że nie doszło do naruszenia przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych (w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji), a po drugie, nie wykazała związku między wydanym w jej sprawie orzeczeniem Sądu Najwyższego a zaskarżonymi przepisami, uzasadniającego przyjęcie naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw podmiotowych (art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK).

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.