Pełny tekst orzeczenia

302/4/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 21 września 2011 r.
Sygn. akt Ts 220/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.G. w sprawie zgodności:
§ 5 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz. U. Nr 152, poz. 1494) z art. 30, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 30 sierpnia 2010 r. R.G. (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie niezgodności § 5 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz. U. Nr 152, poz. 1494; dalej: rozporządzenie) z art. 30, art. 32, art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący, odbywający areszt tymczasowy w Areszcie Śledczym w Koszalinie, złożył skargę na bezprawność zasad porządku wewnętrznego aresztu śledczego, nakazujących przyjmowanie postawy stojącej przez aresztowanego wobec funkcjonariuszy Służby Więziennej w trakcie wizytacji celi oraz apeli. Pismem z 18 stycznia 2010 r. (sygn. akt DD-0510-6/10/SIN-8) Dyrektor Aresztu Śledczego w Koszalinie uznał skargę za bezzasadną. Decyzją z 17 marca 2010 r. Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w Koszalinie uznał odwołanie skarżącego za bezzasadne.
Skarżący zarzucił, że zaskarżony § 5 ust. 2 rozporządzenia narusza godność człowieka (art. 30 Konstytucji), albowiem pozwala funkcjonariuszom Służby Więziennej na wymuszanie przyjmowania przez skarżącego pozycji stojącej, także w trakcie wykonywania takich czynności, jak czytanie książek, spożywanie posiłków, pisanie listów do rodziny, modlitwa. Działanie takie jest dla skarżącego poniżające, prowadzi zatem do naruszenia art. 40 oraz art. 41 ust. 4 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, skoro na mocy obowiązujących przepisów strażnik więzienny ma prawo decydować, kogo może zwolnić z rygoru stania na baczność, to tym samym otwiera to drogę do naruszenia godności oraz zasady równego traktowania obywateli (art. 32 Konstytucji).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 maja 2011 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi poprzez: (1) wskazanie ostatecznego orzeczenia o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych, które wydane zostało na podstawie zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej § 5 pkt 2 rozporządzenia; (2) podanie daty doręczenia skarżącemu ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w pkt 1 zarządzenia; (3) dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącego, o których mowa w art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 40 i art. 41 ust. 4 Konstytucji, przez zaskarżony przepis § 5 pkt 2 rozporządzenia; (4) przedstawienie dokumentu potwierdzającego datę złożenia przez skarżącego wniosku do Sądu Rejonowego w Kołobrzegu – I Wydział Cywilny, o ustanowienie adwokata z urzędu celem złożenia skargi konstytucyjnej; (5) podanie daty doręczenia pełnomocnikowi skarżącego pisma Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Koszalinie z 16 czerwca 2010 r.; (6) nadesłanie pięciu kopii decyzji Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Koszalinie z 17 marca 2010 r.
Pismem z 30 maja 2011 r. pełnomocnik skarżącego wskazał, że za ostateczne orzeczenie skarżący uznaje w niniejszej sprawie decyzję Dyrektora Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Koszalinie z 17 marca 2010 r. oraz wskazał, że nie może podać daty doręczenia tego pisma z powodu braku informacji od skarżącego. Ponadto w piśmie wskazano, że zaskarżony przepis jest „anachroniczny” i jest wykorzystywany do nierównego traktowania obywateli, prowadzi do napięć między aresztantami a funkcjonariuszami Służby Więziennej, dając tym ostatnim możliwość poniżania aresztowanych. Tymczasem, jak podkreślono, tymczasowo aresztowany jest uznawany za osobę niewinną i tak powinien być traktowany. Zdaniem skarżącego zaskarżony przepis narusza godność osobistą, ponieważ tymczasowo aresztowany może nie chcieć oddawać czci i szacunku funkcjonariuszom Służby Więziennej poprzez przyjmowanie pozycji stojącej na ich widok. Zatem zaskarżony przepis prowadzi do naruszenia art. 30 i art. 32 Konstytucji. Do pisma załączono kopie pism, o których mowa w pkt 4 i 5 zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego, oraz wniesiono o prolongatę terminu do nadesłania kopii decyzji z 17 marca 2010 r., którą skarżący odesłał właściwemu organowi celem poprawki omyłki pisarskiej.
W załączniku do pisma z 28 czerwca 2011 r. pełnomocnik skarżącego nadesłał kopię decyzji Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Koszalinie z 17 marca 2010 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że skarżący nie wykonał zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 maja 2011 r. w zakresie braków wskazanych w pkt 2, 3 oraz 4 zarządzenia. Tymczasem, zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK nieusunięcie braków skargi konstytucyjnej w ustawowym terminie 7 dni stanowi samoistną podstawę odmowy nadania biegu skardze.
W szczególności należy zauważyć, że skarżący nie wskazał daty doręczenia ostatecznego orzeczenia oraz dokumentu potwierdzającego datę złożenia wniosku do Sądu Rejonowego w Kołobrzegu – I Wydział Cywilny o ustanowienie adwokata z urzędu celem złożenia skargi konstytucyjnej. Ostateczne orzeczenie w sprawie wydane zostało 17 marca 2010 r., zaś skarga konstytucyjna złożona została 31 sierpnia 2010 r. Wniosek skarżącego o wyznaczenie pełnomocnika wpłynął do Sądu Rejonowego w Kołobrzegu 26 marca 2010 r., zaś doręczenie pełnomocnikowi pisma informującego go o wyznaczeniu w tym charakterze doręczono 23 czerwca 2010 r. Powyższe prowadzi do ustalenia, że z wyłączeniem okresu zawieszenia biegu terminu, okres między wydaniem ostatecznego orzeczenia a wniesieniem skargi wyniósł dwa miesiące i 16 dni, a zatem zachowany został termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
Jednocześnie jednak skarżący nie uzupełnił braków skargi w zakresie dokładnego określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącego, o których mowa w art. 40 i art. 41 ust. 4 Konstytucji, przez zaskarżony przepis § 5 pkt 2 rozporządzenia, co uniemożliwia Trybunałowi Konstytucyjnemu ocenę zarzutów i przesądza o odmowie nadania biegu skardze w tym zakresie.
Ponadto zauważyć należy, że wskazany przez skarżącego art. 32 Konstytucji nie może, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, stanowić samodzielnego wzorca kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. Zawarte w nim przepisy gwarantują określony standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, działania organów władzy publicznej oraz ogólny standard korzystania z nich przez podmioty, jednak nie statuują żadnej konkretnej wolności czy prawa (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Dlatego też Trybunał definiuje prawo do równości jako metaprawo, miernik innych praw, wolności lub obowiązków (por. wyrok TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W tym zatem zakresie, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, zachodzi podstawa odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.
Wreszcie, należy wskazać na oczywistą bezzasadność zarzutów skarżącego w zakresie, w jakim domaga się stwierdzenia niezgodności przepisu § 5 ust. 2 rozporządzenia z art. 30 Konstytucji.
Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, godność człowieka może być rozpatrywana w dwóch płaszczyznach, które znajdują oparcie w art. 30 Konstytucji (zob. wyrok z 5 marca 2003 r., K 7/01, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 19). W pierwszym znaczeniu godność człowieka jawi się jako wartość transcendentna, pierwotna wobec innych praw i wolności (dla których jest źródłem), przyrodzona i niezbywalna – stanowi immanentną cechę każdej istoty ludzkiej, która ani nie wymaga uprzedniego „zdobycia”, ani też nie może zostać przez człowieka utracona. W tym znaczeniu człowiek zawsze zachowuje godność i żadne zachowania, w tym również działania prawodawcy, nie mogą go tej godności pozbawić. W drugim znaczeniu godność człowieka występuje jako „godność osobowa”, najbliższa temu, co może być określane prawem osobistości, obejmującym wartości życia psychicznego każdego człowieka oraz te wszystkie wartości, które określają podmiotową pozycję jednostki w społeczeństwie i które składają się, według powszechnej opinii, na szacunek należny każdej osobie (wyrok TK z 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75).
Jak stanowi zaskarżony przepis § 5 ust. 2 rozporządzenia: „W obecności przełożonych oraz osób wizytujących areszt śledczy tymczasowo aresztowany przyjmuje postawę stojącą. Tymczasowo aresztowany, a w wieloosobowej celi mieszkalnej starszy celi, podaje swoje imię i nazwisko osobom wchodzącym do celi”. Zasadnicze znaczenie ma także przepis § 5 ust. 3 rozporządzenia, w brzmieniu: „Wymogów określonych w ust. 2 nie egzekwuje się, gdy tymczasowo aresztowany zostanie od nich zwolniony przez właściwego przełożonego, a ponadto w szpitalach i izbach chorych, w czasie pracy i nauczania oraz w trakcie zajęć terapeutycznych, kulturalno-oświatowych i sportowych oraz zorganizowanych praktyk i posług religijnych, widzeń, posiłków, spaceru i spoczynku, których czas ustalono w porządku wewnętrznym”.
W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że przepisy skierowane do tymczasowo aresztowanych przebywających w areszcie tymczasowym, nakazujące w określonych sytuacjach przyjmowanie pozycji stojącej, mają charakter organizacyjny, a nie represyjny, służąc zapewnieniu właściwego porządku, umożliwieniu przeprowadzenia czynności niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania zakładu, w którym odbywany jest areszt. Oczywiste jest także, że celem obowiązku przyjęcia pozycji stojącej nie jest, wbrew twierdzeniom skarżącego, oddawanie czci funkcjonariuszom Służby Więziennej ani szacunku dla ich pozycji, lecz zapewnienie poszanowania zasad funkcjonowania aresztu oraz koniecznych reguł bezpieczeństwa i porządku. Ponadto, w zakresie, w jakim skarżący wskazuje, że odczuwane przez niego poczucie naruszenia godności wynika z faktu zwolnienia, na podstawie § 5 ust. 3 rozporządzenia, niektórych osób z obowiązku przyjmowania pozycji stojącej w stosunku do innych aresztowanych, w tym starszego celi, wskazać należy, że tak rozumiany zarzut odnosi się do sfery stosowania prawa i nie może być przedmiotem merytorycznej kontroli. Oceny dokonywane w indywidualnych sytuacjach przez przełożonego nad aresztowanym, który zwalnia z obowiązku przyjmowania pozycji stojącej, pozostają poza zakresem oceny Trybunału. Jednocześnie jednak należy zauważyć, że samo istnienie możliwości zwolnienia z obowiązku przyjmowania pozycji stojącej jest kolejnym dowodem wskazującym na organizacyjno-porządkowy, a nie represyjny i mający na celu naruszenie godności aresztowanego, charakter samego obowiązku. W tym zatem zakresie skardze konstytucyjnej, jako niespełniającej podstawowych przesłanek zawartych w art. 79 Konstytucji, należało na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK odmówić nadania dalszego biegu.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał orzekł jak na wstępie.