Pełny tekst orzeczenia

496/6/B/2012


POSTANOWIENIE

z dnia 11 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 140/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przemysława J. w sprawie zgodności:
art. 36 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 2, art. 20, art. 21, art. 32, art. 64, art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić dalszego nadania biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 czerwca 2010 r. Przemysław J. (dalej: skarżący) domaga się zbadania zgodności art. 36 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, ze zm.; dalej: u.k.p.) z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 2, art. 20, art. 21, art. 32, art. 64, art. 77 Konstytucji.
Skarga została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Pozwem z 11 sierpnia 2005 r. skarżący wniósł o nakazanie Skarbowi Państwa złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na skarżącego nieodpłatnie 3814 akcji imiennych zwykłych serii A w spółce Przedsiębiorstwo Poszukiwań i Eksploatacji Złóż Ropy Naftowej i Gazu PETROBALTIC S.A. z siedzibą w Gdańsku, z czego pozwany mógł się zwolnić przez zapłatę na rzecz skarżącego odszkodowania w wysokości 145 656,66 zł z ustawowymi odsetkami. Podstawę żądania stanowił art. 36 ust. 1 u.p.k., z którego – według skarżącego – wynika, że kryterium ustalenia ilości akcji, do nabycia których uprawnieni są pracownicy przedsiębiorstwa, stanowi ilość akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu komercjalizacji z uwzględnieniem późniejszego przekształcenia powstałej w wyniku komercjalizacji spółki w spółkę akcyjną, poprzedzonego dwukrotnym podwyższeniem kapitału zakładowego z czystego zysku, które doprowadziło do zwiększenia wartości nominalnych akcji. Przekształcenie (komercjalizacja) przedsiębiorstwa państwowego PETROBALTIC z siedzibą w Gdańsku w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nastąpiło 1 stycznia 1999 r. Kapitał zakładowy powstałej wtedy spółki dzielił się na 84 000 udziałów o wartości nominalnej 50 zł każdy. Wynosił zatem 4 200 000 zł. Tuż przed przekształceniem w spółkę akcyjną w 2003 r. kapitał zakładowy wynosił 92 400 000 zł i dzielił się na 84 000 udziałów po 1 100 zł każdy. W wyniku przekształcenia w spółkę akcyjną kapitał zakładowy został podzielony na 9 240 000 akcji po 10 zł każda. 18 maja 2004 r. doszło do wniesienia przez Skarb Państwa 69% akcji PETROBALTIC S.A. aportem do spółki NAFTA POLSKA S.A., co spowodowało uruchomienie procedury nieodpłatnego udostępniania akcji pracownikom spółki. W tym stanie rzeczy Minister Skarbu Państwa określił ilość akcji przeznaczonych do podziału między pracowników na 63 000, z czego skarżącemu przypadło 181 akcji. Skarżący twierdził jednak, że należy mu się w sumie 3 995 akcji, ponieważ ilość akcji przeznaczona do nieodpłatnego nabycia przez pracowników stanowić powinna 15% z iloczynu 84 000 udziałów i 110 akcji (1 udział w spółce przekształconej odpowiadał bowiem 110 udziałom w spółce powstałej w wyniku przekształcenia). Wyrokiem z 3 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XXI Wydział Pracy (sygn. akt XXI P 505/5) oddalił powództwo skarżącego w całości. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, Wydział III wyrokiem z 26 stycznia 2010 r. (sygn. akt III APa 80/09) oddalił apelację.
Skarżący podnosi, że art. 36 u.k.p. jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim umożliwia Ministrowi Skarbu Państwa arbitralne określenie ilości akcji przeznaczonych do nieodpłatnego nabycia dla pracowników między 0% a 15%, przy jednoczesnym rozumieniu pojęcia akcji jako ułamka kapitału zakładowego w wysokości z dnia powstania spółki w wyniku komercjalizacji. Przepis narusza w zaskarżonym zakresie wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę zaufania obywateli do państwa i w konsekwencji również zasadę legalizmu zawartą w art. 7 Konstytucji. Ponadto, skarżący podnosi, że orzekający w jego sprawie Sąd Apelacyjny w Warszawie naruszył art. 8 ust. 2 Konstytucji, gdyż nie stosował Konstytucji bezpośrednio, a dokonana przez ten sąd wykładnia zaskarżonego przepisu pozbawia pracowników ochrony własności prywatnej, naruszając tym samym art. 20 Konstytucji. Zaskarżony przepis prowadzi do naruszenia także art. 21 Konstytucji, który gwarantuje wszystkim formom własności wszelką ochronę prawną, dopuszczając wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem, oraz art. 64 Konstytucji, który statuuje ochronę nie tylko już nabytej własności, lecz także prawa do nabycia własności. Ponadto, zaskarżony przepis w sposób – zdaniem skarżącego – nieusprawiedliwiony uprzywilejowuje Skarb Państwa kosztem pracowników, czym narusza art. 32 Konstytucji.
Zarządzeniem z 5 lipca 2010 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał skarżącego do uzupełniania braków formalnych skargi, m.in. przez określenie sposobu naruszenia jego praw i wolności konstytucyjnych przez zaskarżony przepis, będący podstawą wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 stycznia 2010 r. W odpowiedzi na wezwanie skarżący w piśmie z 23 lipca 2010 r. doprecyzował, że jego prawo własności zostało naruszone przez sprzeczną z Konstytucją wykładnię art. 36 u.k.p., prowadzącą do przyznania mu jedynie nieznacznej części akcji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak stanowi art. 79 ust. 1 Konstytucji: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Skarga konstytucyjna nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów. W konsekwencji skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia przepisy zastosowane w jego sprawie, wyłącznie w zakresie, w jakim legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd lub organ administracji publicznej.
W świetle zaskarżonego art. 36 ust. 1 u.k.p. uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15% akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru. W kolejnych ustępach uregulowany jest limit, którego wartość nominalna akcji przeznaczonych do nieodpłatnego nabycia przez uprawnionych pracowników nie może przekroczyć oraz procedura dokonywania podziału akcji między pracowników i ich zbywania.
Trybunał zauważa, że łączna ilość akcji przyznana przez Ministra Skarbu w sprawie skarżącego pracownikom do nieodpłatnego nabycia wyniosła 63 000 sztuk po 10 zł każda. Nominalna wartość tych akcji wyniosła zatem 630 000 zł. Suma ta stanowiła 15% kapitału zakładowego, jaki tworzyły nabyte w 1999 r. przez Skarb Państwa w wyniku komercjalizacji udziały (15% x 4 200 000 zł = 630 000 zł). Skoro zatem Minister Skarbu Państwa jako podstawę wyliczeń przyjął górną granicę przewidzianą w art. 36 ust. 1 u.k.p., to zarzut naruszenia praw i wolności konstytucyjnych skarżącego poprzez arbitralne określenie procentu akcji należnych pracownikom należy ocenić jako oczywiście bezzasadny. W świetle art. 79 Konstytucji skarga konstytucyjna nie stanowi actio popularis. Powołany przepis Konstytucji przyznaje prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej tylko temu, czyje prawa „zostały naruszone”, a zatem zdarzenie (naruszenie) to musi rzeczywiście nastąpić (zob. postanowienie TK z 20 lutego 2008 r., SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23). W szczególności zaś nie chodzi o zagrożenie potencjalne (abstrakcyjne), czyli o to, że przepis może naruszać prawa i wolności konstytucyjne w czyjejś sprawie. Skoro w sprawie skarżącego Minister za podstawę obliczeń przyjął 15%, to Trybunał nie może ocenić zgodności z Konstytucją art. 36 u.k.p. w zakresie, w jakim przepis ten przyznaje Skarbowi Państwa swobodę w określeniu ilości przeznaczonych dla pracowników udziałów między 0% a 15 %. W tym zakresie skarżący nie wykazał naruszenia praw i wolności konstytucyjnych.
Zdaniem skarżącego art. 36 u.k.p. jest niezgodny z Konstytucją także w zakresie, w jakim użyte w nim pojęcie akcji może być rozumiane jako ułamek kapitału zakładowego w wysokości z dnia powstania spółki w wyniku komercjalizacji. Zgodnie z przedstawionymi szczegółowo przez skarżącego regułami dokonywania wykładni przepisów pojęcie akcji, użyte w art. 36 u.k.p., powinno być rozumiane jako jednostka uczestnictwa (papier wartościowy) o określonej „tożsamości”, objęta przez Skarb Państwa w dniu wpisania skomercjalizowanej spółki do rejestru (rozumienie statyczne).
Trybunał przypomina, że skarga konstytucyjna, w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie jest skargą „na rozstrzygnięcie”, lecz skargą „na przepis”. Jeśli przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją, to skarga nie przysługuje. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału „to kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności. Strona nie może zatem, jeśli chce, aby jej skarga była uwzględniona, ograniczać się do formalnego wskazania naruszonych praw lub wolności oraz powołania rozstrzygnięcia, któremu zarzuca spowodowanie tego naruszenia” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).
W związku z powyższym Trybunał zwraca uwagę, że skarga konstytucyjna wniesiona przez skarżącego przypomina konstrukcyjnie apelację czy skargę kasacyjną. Świadczy o tym przede wszystkim obszerny fragment skargi, poświęcony metodom wykładni tekstu prawnego i kolejności ich stosowania. Należy jednak pamiętać o tym, że skarga konstytucyjna jest odmiennym od apelacji i skargi kasacyjnej środkiem prawnym. W kompetencji Trybunału Konstytucyjnego nie leży kontrola prawidłowości ustaleń sądów (organów administracji publicznej) ani sprawowanie kontroli co do sposobu wykładni obowiązujących przepisów, ich stosowania lub niestosowania przez sądy (organy administracji publicznej) orzekające w indywidualnych sprawach (zob. postanowienie TK z 2 grudnia 2010 r., SK 11/10, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 131).
Jednocześnie należy pamiętać o tym, że Trybunał może w szczególnych przypadkach badać zgodność z Konstytucją wykładni przepisów (zob. wyrok TK z 20 lipca 2004 r., SK 19/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 67). Gdyby Trybunał dokonał tego w sprawie skarżącego, to przyznanie skarżącemu prawa do większej ilości akcji oznaczałoby wzięcie przez niego udziału w podziale zysku wypracowanego przez powstałą po przekształceniu spółkę (po dokonaniu komercjalizacji). Skarżący nie wykazał jednak, dlaczego pozbawienie go w wyniku zastosowanej przez sąd wykładni udziału w zyskach osiągniętych przez spółkę po dokonaniu komercjalizacji narusza jego prawa i wolności konstytucyjne. Skarżący nie objął nawet przedmiotem skargi przewidzianego w art. 36 ust. 1 u.k.p. momentu miarodajnego dla określenia ilości przyznanych pracownikom akcji, który stanowi dzień wpisania skomercjalizowanej spółki do rejestru (w sprawie skarżącego jest to 1 stycznia 1999 r.). Zgodnie zaś z art. 66 ustawy o TK, Trybunał jest związany przedmiotem skargi i nie może samodzielnie go uzupełniać (por. postanowienie TK z 13 czerwca 2005 r., SK 24/03, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 72).
W odniesieniu do wskazanych w skardze wzorców konstytucyjnych, należy zwrócić uwagę, że Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie przyjmuje, iż art. 2, art. 7, art. 8, art. 21 i art. 32 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym. Nie są one bowiem źródłem ani wolności, ani praw konstytucyjnych. Z kolei w zakresie wskazanego w skardze art. 77 Konstytucji należy zauważyć, że skarżący nie sprecyzował, jakie wynikające z niego prawa i wolności zostały – jego zdaniem – naruszone przez zaskarżony przepis.

Z powyższych względów, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.