Pełny tekst orzeczenia

325/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 24 kwietnia 2012 r.
Sygn. akt Ts 279/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Spółdzielni Mieszkaniowej „Nowa” z siedzibą w Słupsku o zbadanie zgodności:
art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.) z art. 64 w zw. z art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 20 listopada 2009 r. Spółdzielnia Mieszkaniowa „Nowa” z siedzibą w Słupsku (dalej: skarżąca) domaga się zbadania zgodności art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: u.s.m.) z art. 64 w zw. z art. 21 ust. 2 Konstytucji.
Zgodnie z kwestionowanym przepisem, na pisemne żądanie najemcy spółdzielczego lokalu mieszkalnego, który przed przejęciem przez spółdzielnię mieszkaniową był mieszkaniem przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej, spółdzielnia jest obowiązana zawrzeć z najemcą umowę przeniesienia własności lokalu. W tym jednak celu najemca winien najpierw spłacić zadłużenie z tytułu świadczeń wynikających z umowy najmu lokalu oraz, jeśli spółdzielnia nabyła budynek odpłatnie, wpłacić wkład budowlany określony przez zarząd spółdzielni w wysokości proporcjonalnej do powierzchni użytkowej zajmowanego mieszkania, wynikającej ze zwaloryzowanej ceny nabycia budynku.
Zdaniem skarżącej art. 48 ust. 1 u.s.m. narusza jej prawo własności, gdyż prowadzi do całkowitego i przymusowego pozbawienia tego prawa. Z zaskarżonego przepisu wynika bowiem, że „spółdzielnia mieszkaniowa pozbawiona została nie tylko swobody podjęcia decyzji o zbyciu własności lub zachowaniu jej w swoim ręku, ale także odebrano jej wpływ na to, komu przypadnie własność lokalu, a ponadto – co jeszcze istotniejsze – ograniczono możliwości oddziaływania na ustalenie wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego w zamian za utraconą własność”.
Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Najemca lokalu należącego do skarżącej wystąpił z wnioskiem o przeniesienie – w trybie art. 48 ust. 1 u.s.m. – na niego własności lokalu. Skarżąca uznała jednak, że najemca nie jest w świetle tego przepisu legitymowany do wystąpienia z takim żądaniem (skarżąca nabyła własność lokalu w 1995 r., natomiast wnioskodawca zawarł umowę najmu ze spółdzielnią dopiero w 2005 r.). Wobec powyższego, najemca wystąpił do Sądu Rejonowego w Słupsku z powództwem przeciwko skarżącej, które sąd ten oddalił wyrokiem z 29 września 2008 r. (sygn. akt I C 18/08). Na skutek wniesionej przez najemcę apelacji Sąd Okręgowy w Słupsku wyrokiem z 19 grudnia 2008 r. (sygn. akt IV Ca 431/08) uchylił wyrok z 29 września 2008 r. i przekazał sądowi rejonowemu sprawę do ponownego rozpoznania. W wyniku ponownego rozpoznania Sąd Rejonowy w Słupsku orzekł na korzyść najemcy, stwierdzając zgodnie z oceną prawną przedstawioną w wyroku sądu okręgowego, że skarżąca winna przenieść na najemcę własność w trybie art. 48 ust. 1 u.s.m. (wyrok z 10 kwietnia 2009 r., sygn. akt I C 37/09). Wniesiona przez skarżącą apelacja została oddalona przez Sąd Okręgowy w Słupsku wyrokiem z 4 września 2009 r. (sygn. akt IV Ca 266/09).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2011 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi przez doręczenie: odpisów wyroku Sądu Rejonowego w Słupsku z 29 września 2008 r. (sygn. akt I C 18/08) oraz wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z 19 grudnia 2008 r. (sygn. akt IV Ca 431/08), dokładne wskazanie orzeczenia, z którym wiąże naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw lub wolności, oraz wskazanie linii orzeczniczej dotyczącej interpretacji art. 48 ust. 1 u.s.m., z której wynikałoby szerokie pojęcie „najemcy”.
Skarżąca w wykonaniu zarządzenia wskazuje, że wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw podmiotowych z wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z 4 września 2009 r., które zostało jej doręczone 17 września 2009 r. Ponadto wyjaśnia, że w orzecznictwie brak jest – poza wydanymi w jej sprawie – orzeczeń przemawiających za szeroką wykładnią pojęcia „najemcy” na gruncie art. 48 ust. 1 u.s.m. Sygnalizuje jednocześnie występujące w doktrynie prawa spółdzielczego rozbieżności co do rozumienia pojęcia „najemcy” w świetle zaskarżonego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48 ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Na wstępie należy zwrócić uwagę, że choć art. 48 ust. 1 u.s.m. był ostatnio przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego, w wyniku której orzeczono o jego zakresowej niezgodności z Konstytucją, to kwestia ta nie ma znaczenia dla oceny zarzutów zgłoszonych w rozpatrywanej skardze (zob. wyrok TK z 14 lutego 2012 r., P 17/10, niepubl.). Przywołany wyrok TK odnosi się bowiem do sytuacji, w której spółdzielnia nieodpłatnie przejęła mieszkanie przedsiębiorstwa państwowego, państwowej osoby prawnej lub państwowej jednostki organizacyjnej. Tymczasem rozpatrywana skarga dotyczy odpłatnego przejęcia mieszkania przez spółdzielnię. Co więcej, kwestionowana w skardze norma nie była dotąd przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny.
Skarga konstytucyjna, jak podkreślono w orzecznictwie TK, wedle Konstytucji nie jest skargą „na rozstrzygnięcie” (akt stosowania prawa), lecz skargą „na przepis” (akt stanowienia prawa). Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie przysługuje. To kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego podstawą prawną rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności. Skarżący nie może zatem ograniczać się do formalnego wskazania naruszonych praw lub wolności oraz powołania rozstrzygnięcia, któremu zarzuca spowodowanie tego naruszenia. Musi opisać również okoliczności faktyczne, w jakich zapadło orzeczenie, aby Trybunał Konstytucyjny mógł ocenić, czy – po pierwsze, w ogóle istnieje niekonstytucyjny skutek rozstrzygnięcia (naruszenie praw i wolności konstytucyjnych) i – po drugie – czy przyczyną tego jest niekonstytucyjność prawnej podstawy rozstrzygnięcia, czy też wadliwe (niekonstytucyjne) zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu (zob. wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).
Z przedstawionego w skardze stanu faktycznego wynika, że skarżąca wiąże naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych z błędnym zastosowaniem w jej sprawie zaskarżonego przepisu.
W świetle dominującej wykładni art. 48 ust. 1 u.s.m. roszczenie o przeniesienie własności lokalu przejętego (m.in. odpłatnie) przez spółdzielnię przysługuje jego najemcy tylko wtedy, gdy pozostawał on w stosunku najmu tego lokalu już w chwili jego przejęcia przez spółdzielnię (zob. w szczególności – R. Dziczek, komentarz do art. 48 u.s.m., nb. 3, [w:] Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz. Wzory pozwów i wniosków sądowych, wyd. VI, Warszawa 2010; K. Pietrzykowski, komentarz do art. 48 u.s.m., nb. 3, [w:] Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2011, wyd. 6 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2010 r., sygn. akt II CSK 51/10, LexPolonica nr 2397367 i „Rejent” z 2011 r., nr 2, s. 146). Podkreśla się przy tym, że z uwagi na wyroki TK z 30 października 2001 r. (K 33/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 217) oraz 15 lipca 2009 r. (K 64/07, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 110) tylko taka (wąska) interpretacja tego przepisu daje pożądane konstytucyjnie rezultaty (zob. przywołany wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2010 r.). Co więcej, „trudno znaleźć społeczno-gospodarcze lub motywowane racjami sprawiedliwego uwłaszczenia osób na byłym majątku państwowym (sensu largo) argumenty dla (…) szerokiego ujmowania uprawnionych najemców” (tak R. Dziczek, komentarz do art. 48 u.s.m., nb. 3).
Przeciwna interpretacja – opierająca się tylko i wyłącznie na literalnym brzmieniu art. 48 ust. 1 u.s.m., a przyjęta przez Sąd Okręgowy w Słupsku w wyroku z 19 grudnia 2008 r. (sygn. akt IV Ca 431/08) wydanym w sprawie skarżącej – w sposób nieuzasadniony rozszerza zakres podmiotów uprawnionych do żądania wobec spółdzielni przeniesienia najmowanych lokali na odrębną własność (zob. E. Bończak-Kucharczyk, komentarz do art. 48 u.s.m., [w:] Komentarz do art. 39, art. 48, art. 481 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, Warszawa 2008).
Skarżąca nie wykazała nadto, że istnieje stała (utrwalona) linia orzecznicza lub akceptowane przez większość poglądy w literaturze, z których wynikałaby zaskarżona norma. Nie udowodniła zatem, że istnieje norma prawna, której uchylenia domaga się na podstawie złożonej skargi konstytucyjnej. Podniesiony w skardze zarzut zmierza zatem – w ocenie Trybunału – do kontroli wydanego w sprawie skarżącej rozstrzygnięcia, co leży poza granicami kompetencji Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał stwierdza zatem, że niedopuszczalność wydania orzeczenia stanowi, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji, podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.