Pełny tekst orzeczenia

460/5/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 29 lipca 2013 r.
Sygn. akt Ts 21/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B.B. w sprawie zgodności:
art. 231 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 stycznia 2012 r. (data nadania) B.B. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie niezgodności art. 231 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Ojciec skarżącej zawarł 8 grudnia 1992 r. umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, a następnie w jej wykonaniu – 16 grudnia 1992 r. – umowę sprzedaży nieruchomości. W 2004 r. skarżąca zakwestionowała ważność tych umów, jednakże jej powództwo przeciwko kupującemu zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu – Wydział I Cywilny z 12 kwietnia 2011 r. (sygn. akt I C 374/04). Apelację skarżącej od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Łodzi – Wydział I Cywilny wyrokiem z 23 listopada 2011 r. (sygn. akt I ACa 659/11). 30 grudnia 2011 r. skarżąca wniosła do Sądu Apelacyjnego w Łodzi „wniosek o wydanie wyroku z uzasadnieniem, wydanie protokołu z rozprawy z 23 listopada 2011 r. oraz z ostrożności procesowej o przywrócenie terminu na złożenie wniosku o wydanie wyroku z uzasadnieniem”.
Zdaniem skarżącej kwestionowany przepis doprowadził do pozbawienia jej ojca własności. W jej ocenie „zasada pozbawienia właściciela prawa własności nieruchomości na rzecz posiadacza, który poczynił nakłady na nieruchomość naruszając tym samym własność bez zgody właściciela jest sprzeczna z art. 2, 21 i 64 ustawy zasadniczej”. Skarżąca twierdzi przy tym, że osobie, która poczyniła nakłady na cudzą rzecz, winno przysługiwać roszczenie o ich zwrot, a nie o przeniesienie własności rzeczy.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 19 czerwca 2012 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych złożonej skargi konstytucyjnej przez doręczenie pełnomocnictwa szczególnego, odpisu ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji wraz z uzasadnieniem, odpisów orzeczeń wydanych w ramach wyczerpania toku instancji oraz dokładne określenie sposobu naruszenia przez zaskarżony przepis konstytucyjnych praw i wolności wynikających z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji. W wykonaniu tego zarządzenia skarżąca osobiście nadesłała brakujące orzeczenia, jednak wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – Wydział I Cywilny z 23 listopada 2011 r. został nadesłany bez uzasadnienia. W ślad za dokumentami nadesłanymi przez skarżącą, 4 lipca 2012 r. jej pełnomocnik nadesłał pełnomocnictwo oraz wyjaśnił, że postanowieniem z 8 marca 2012 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi – Wydział I Cywilny oddalił wniosek skarżącej o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 23 listopada 2011 r. wraz z uzasadnieniem oraz odrzucił wniosek skarżącej o doręczenie odpisu tego wyroku. Od tego orzeczenia skarżąca złożyła zażalenie do Sądu Najwyższego i w związku z tym wnosi o zawieszenie postępowania przed TK do czasu rozpoznania zażalenia. Ponadto pełnomocnik skarżącej wskazał, że zaskarżony przepis stwarza realną możliwość pozbawienia prawa własności właściciela nieruchomości przez osobą czyniącą nakłady na cudzą nieruchomość przewyższające wartość tej nieruchomości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. To znaczy, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia (zob. m.in. postanowienie TK z 9 września 2010 r., Ts 187/08, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 420 oraz wyrok TK z 11 maja 2011 r., SK 11/09, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 32).
Skarżąca twierdzi, że w wyniku zastosowania art. 231 k.c. doszło do pozbawienia jej ojca prawa własności. Co więcej, w jej przekonaniu zaskarżony przepis nadmiernie ingeruje w prawo własności, które skarżąca wywodzi łącznie z art. 2, art. 21 oraz art. 64 Konstytucji.
W myśl art. 231 § 1 k.c. samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Zgodnie z § 2 tego przepisu właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może zaś żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.
Trybunał zwraca uwagę, że zainicjowane przez skarżącą postępowanie cywilne dotyczyło stwierdzenia nieważności czynności prawnych dokonanych przez jej zmarłego ojca (w szczególności zawartych umów, w wyniku których nastąpiło przeniesienie prawa własności nieruchomości). Postępowanie to nie dotyczyło zaś bezpośrednio roszczeń, o których mowa w przywołanym powyżej art. 231 k.c. Przepis ten nie był więc podstawą wydanych w sprawie skarżącej orzeczeń sądu okręgowego oraz sądu apelacyjnego, nie ukształtował zatem ostatecznie jej sytuacji prawnej. Okoliczność ta stanowi – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – samodzielną podstawę odmowy nadania jej skardze dalszego biegu.
Na marginesie należy zauważyć, że zaskarżony przepis nie był też podstawą przeniesienia prawa własności przez ojca skarżącej. Argumenty skargi mające wykazać, że sama możliwość („groźba”) zastosowania kwestionowanego przepisu doprowadziła do naruszenia prawa własności ojca skarżącej, zmierzają w rzeczywistości do abstrakcyjnej kontroli art. 231 k.c., co wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej.
Trybunał podkreśla też, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna przysługuje wyłącznie temu, czyje prawa lub wolności określone w Konstytucji zostały naruszone. Nie jest więc dopuszczalna skarga konstytucyjna, której celem byłaby ochrona praw osób trzecich. Zdaniem Trybunału skarżąca nie uprawdopodobniła należycie, by zaskarżony przepis naruszył przysługujące jej prawo własności. Twierdzenia skargi zmierzają zaś do wykazania naruszenia prawa własności jej zmarłego ojca. Okoliczność ta uniemożliwia wydanie merytorycznego orzeczenia o skardze, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał zaznacza, że skarżąca została zobligowana do uzupełnienia braków formalnych wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. przez nadesłanie ostatecznego orzeczenia – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – wraz z uzasadnieniem. Orzeczeniem tym w sprawie skarżącej jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – Wydział I Cywilny z 23 listopada 2011 r. (sygn. akt I ACa 659/11). Skarżąca nie uzupełniła prawidłowo tego braku, gdyż nadesłała jedynie sentencję wyroku sądu apelacyjnego. Nieuzupełnienie braku skargi konstytucyjnej – o czym skarżąca została pouczona w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 19 czerwca 2012 r. – skutkuje odmową nadania dalszego biegu skardze (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK). Nie usprawiedliwia skarżącej to, że Sąd Apelacyjny w Łodzi odrzucił jej wniosek o doręczenie wyroku z 23 listopada 2011 r. wraz z uzasadnieniem, skoro pełnomocnik skarżącej w wykonaniu zarządzenia wzywającego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, wykonując zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego, mógł uzyskać uzasadnienie wyroku w sekretariacie sądu.
Trybunał stwierdza nadto, że wniosek skarżącej o zawieszenie postępowania odnośnie do wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej do czasu rozpoznania przez Sąd Najwyższy zażalenia od postanowienia sądu apelacyjnego z 8 marca 2012 r. nie zasługuje na uwzględnienie. Przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem nie ma bowiem wpływu na ustalenie podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, w szczególności nie prowadzi do uchylenia ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.