Pełny tekst orzeczenia

336/4/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 4 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 212/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Wróbel,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej L.B. w sprawie zgodności
art. 156 § 1 i 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 6 lipca 2011 r. (data nadania) L.B. (skarżący) zakwestionował zgodność art. 156 § 1 i 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) – w zakresie, w jakim nie definiuje sformułowania „akta sprawy sądowej” i nie określa, czy powyższy termin ustawowy obejmuje również akta podręczne, które prowadzone są w prokuraturze – z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. Wnioskiem z 2 lutego 2011 r. złożonym w trybie art. 156 § 5 k.p.k. skarżący wystąpił do Prokuratury Okręgowej w Białymstoku o udostępnienie akt postępowania przygotowawczego o sygn.: V Ds. 28/06, które zakończyło się wniesieniem oskarżenia przeciwko skarżącemu. Zarządzeniem z 23 lutego 2011 r. (sygn. akt V Ds. 28/06) Naczelnik Wydziału V Prokuratury Okręgowej odmówił skarżącemu udostępnienia akt podręcznych. W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie skarżący zarzucił zaskarżonemu zarządzeniu błąd w ustaleniach faktycznych, a także brak wskazania – poza ogólnymi sformułowaniami – okoliczności, które uzasadniałaby decyzję o odmowie udostępnienia akt. Postanowieniem z 5 kwietnia 2011 r. (sygn. akt V Ds. 28/06) Zastępca Prokuratora Okręgowego w Białymstoku utrzymał zaskarżone zarządzenie w mocy.
Z odmową dostępu do akt na podstawie zaskarżonych regulacji skarżący wiąże naruszenie prawa do obrony, o którym mowa w art. 42 ust. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu zarzutu skarżący wywodzi, że termin „akta sprawy sądowej” jest niejasny, zwłaszcza w świetle praktyki prowadzenia przez prokuratorów oprócz akt głównych także tzw. akt podręcznych postępowania przygotowawczego, którą to praktykę samą w sobie skarżący uznaje za nieracjonalną i szkodliwą, utrudniającą mu realizację prawa do obrony. Skarżący zauważa, że istotnym elementem prawa do obrony jest uzyskanie wglądu do akt podręcznych postępowania przygotowawczego już po jego zakończeniu, z tego względu, że mogą się w nim znajdować informacje mające znaczenie z perspektywy prawa do obrony, np. ślady „ręcznego sterowania” prokuratorami prowadzącymi śledztwo. Zdaniem skarżącego dostęp do akt jest utrudniony ze względu na wskazaną powyżej nieprecyzyjność art. 156 § 1 i 5 k.p.k. Niejasność i nieprecyzyjność tego przepisu prowadzi także jak twierdzi skarżący do naruszenia zasady poprawnej legislacji, o której mowa w art. 2 Konstytucji.
W dalszej części wniesionej skargi skarżący wskazuje na naruszenie wynikającej z art. 45 Konstytucji zasady jawności, stanowiącej element prawa do sądu. Artykuł 156 § 1 k.p.k. wprowadza generalną zasadę jawności wewnętrznej postępowania w fazie sądowej. Wobec powyższego – jak wywodzi skarżący – należałoby przyjąć, że akta sprawy sądowej obejmują zarówno akta główne postępowania przygotowawczego, jak też akta podręczne. W ocenie skarżącego wszystkie materiały z postępowania przygotowawczego winny być bowiem udostępnione oskarżonemu w celu umożliwienia mu realizacji prawa do obrony. Niejasna i nieprecyzyjna treść art. 156 § 1 i 5 k.p.k. w zakresie, w jakim nie definiuje pojęcia akt sprawy sądowej, wsparta praktyką nieudostępniania oskarżonemu akt podręcznych po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia, pozostaje zatem w sprzeczności z art. 45 ust. 1 Konstytucji, który mówi o prawie do jawnego rozpoznania sprawy. Takie ograniczenia prawa do obrony oraz prawa do sądu – jak stwierdza dalej skarżący – nie zostały przewidziane w żadnym przepisie rangi ustawowej, nie są też konieczne w demokratycznym państwie do realizacji celów wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie uzależniono od spełnienia licznych warunków wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji jednym z tych warunków jest uzyskanie ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie przepisu, któremu zarzuca się niekonstytucyjność. Wymóg uzyskania ostatecznego rozstrzygnięcia związany jest z subsydiarnym i nadzwyczajnym charakterem skargi. Wynika z niego dopuszczalność wystąpienia ze skargą dopiero w sytuacji, w której skarżący nie ma już żadnych proceduralnych możliwości działania we własnej sprawie.

Skarżący podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w wydaniu 23 lutego 2011 r. przez Naczelnika Wydziału V Prokuratury Okręgowej zarządzenia odmawiającego skarżącemu dostępu do akt podręcznych. Na temat możliwości uznania rozstrzygnięć wydanych w toku postępowania przygotowawczego, w tym dotyczących dostępu do akt sprawy, Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się już wielokrotnie. W postanowieniu z 27 stycznia 2004 r. (SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6) stwierdził, że „zarządzenie prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu akt sprawy jest orzeczeniem o charakterze incydentalnym, wydawanym stosownie do aktualnego stanu postępowania. Na pewno nie ma ono charakteru orzeczenia ostatecznego”. W uzasadnieniu swojego stanowiska Trybunał podkreślił możliwość ponownego wystąpienia z wnioskiem o udostępnienie akt, ustawa nie przewiduje bowiem ani terminu, ani przesłanek tego żądania, a wcześniejsza odmowa, choćby podtrzymana przez nadrzędną instancję, nie stanowi przesłanki negatywnej do występowania o udostępnienie akt. In fine uzasadnienia Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednoznacznie „niedopuszczalnoś[ć] skargi konstytucyjnej przeciwko zapadłemu w postępowaniu przygotowawczym postanowieniu (zarządzeniu) prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu (jego obrońcy) akt sprawy. Mimo iż od postanowienia zapadłego w drugiej instancji nie przysługuje już środek odwoławczy, w szczególności – odwołanie do sądu, postanowienie to nie ma charakteru ostatecznego, nie zamyka postępowania nie tylko w sprawie podejrzanego, ale nawet w sprawie udostępnienia mu akt”. Podobny pogląd wyraził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 14 czerwca 2006 r. (Ts 35/06, OTK ZU nr 4/B/2007, poz. 164).
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, rozstrzygnięcie odmawiające dostępu do akt, wskazane przez skarżącego jako ostateczne, zostało wprawdzie wydane już po zakończeniu postępowania przygotowawczego, jednakże nie ma podstaw do odmiennej od tej przedstawionej powyżej oceny tego zarządzenia, tym bardziej że zostało ono wydane na podstawie art. 156 § 5 k.p.k. Nieuzyskanie ostatecznego orzeczenia o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych stanowi samoistną podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu.
Skarżący wysunął zarzut naruszenia Konstytucji nie tylko przeciwko wspomnianemu powyżej art. 156 § 5 k.p.k., ale także przeciwko art. 156 § 1 k.p.k. – regulującemu dostęp do akt sądowych. W tym zakresie skarga konstytucyjna jest jednak niedopuszczalna, gdyż art. 156 § 1 k.p.k. nie stanowił podstawy wydania rozstrzygnięcia wskazanego przez skarżącego jako ostateczne. W myśl tego przepisu stronom, podmiotowi określonemu w art. 416 k.p.k., obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów; za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Wprawdzie zarządzenie o odmowie dostępu do akt zostało wydane po zakończeniu postępowania przygotowawczego, jednakże mając na względzie podmiot, który je wydał, a także jego treść, w tym podanie jako podstawy wydania art. 156 § 5 k.p.k., uzasadnione jest twierdzenie, że art. 156 § 1 k.p.k. nie stanowił podstawy tego rozstrzygnięcia.

Skarżący naruszenie swoich praw konstytucyjnych upatruje w braku definicji terminu „akta sprawy sądowej”. Wprowadzenie takiej definicji jest konieczne ze względu na niejasność i nieprecyzjność tego terminu. Jak podkreśla skarżący, nieprecyzyjność wyrażenia „akta sprawy sądowej” budzi wątpliwości co do tego, czy obejmuje ono także tzw. akta podręczne postępowania przygotowawczego. Tak sformułowany zarzut należy uznać za oczywiście bezzasadny. O tym bowiem, w jakim zakresie dokumenty sporządzone w ramach postępowania przygotowawczego czy notatki wchodzą w skład akt sprawy sądowej, decydują konkretne regulacje, które jasno określają, jakie dokumenty powinny być umieszczane w tzw. aktach głównych przekazywanych razem z aktem oskarżenia do sądu na podstawie art. 334 § 1 k.p.k. Aktualnie przesądzają o tym przepisy zarządzenia Prokuratora Generalnego nr 5/10 z 31 marca 2010 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów oraz innych działów administracji w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury (niepubl.) Z analizy uzasadnienia skargi wynika, że skarżący de facto kwestionuje zbyt wąski zakres materiałów z postępowania przygotowawczego, które powinny być przekazane do sądu, składać się na akta sądowe i do których wgląd powinien mieć skarżący. Tak sformułowany zarzut jest zarzutem przeciwko przepisom wskazanego powyżej zarządzenia, które zezwalają na pozostawienie poza aktami głównych dokumentów, mających – w ocenie skarżącego –znaczenie dla realizacji jego prawa do obrony.

Na marginesie należy wskazać na nieadekwatność art. 45 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli konstytucyjności wskazanej w skardze regulacji. Skarżący upatruje naruszenie wynikających z tego przepisu praw konstytucyjnych, w tym prawa do jawnego rozpatrzenia sprawy, w odmowie włączenia do akt sądowych akt podręcznych z postępowania przygotowawczego. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji statuuje zasadę jawności postępowania toczącego się przed sądem. Nie wynika z niego natomiast nakaz ujawnienia w toku postępowania sądowego wszystkich informacji, które pojawiły się w ramach toczącego się wcześniej postępowania przygotowawczego.

W związku z powyższym, na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.