Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2013 r. w Lublinie

sprawy M. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Zamościu w sprawie IV U 1356/11

w przedmiocie wypłaty emerytury

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zamościu

z dnia 25 lutego 2013 r. sygn. akt IV U 1762/12

I.  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II w części dotyczącej odsetek
i przekazuje wniosek M. T. o wypłatę odsetek Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B. do rozpoznania;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie.

III AUa 346/13

UZASADNIENIE

W dniu 17 grudnia 2012 r. M. T. wystąpiła do Sądu Okręgowego w Zamościu ze skargą o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem tego sądu z dnia 24 kwietnia 2012 r. wydanego w sprawie sygn. akt IV U 1356/11. M. T. powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. akt K 2/12 stwierdzającego niekonstytucyjność art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (dalej zwanej ustawą zmieniającą) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej zwanej ustawą o FUS) w zakresie w jakim znajdował on zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przez dniem 1 stycznia 2011 r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.

Według M. T. w związku z cytowanym wyżej wyrokiem wstrzymanie jej od dnia 1 października 2011 r. wypłaty emerytury było wadliwe. Dlatego jej skarga o wznowienie postępowania jest uzasadniona. Ubezpieczona domagała się wypłaty zaległej emerytury z odsetkami.

Po jej rozpoznaniu Sąd Okręgowy w Zamościu w wyroku z dnia 25 lutego 2013 r. zawarł dwupunktowe rozstrzygnięcie; w pierwszym wznowił postępowanie w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem tego sądu z dnia 24 kwietnia 2012 r. wydanym w sprawie sygn. akt IV U 1356/11, w drugim zmienił zaskarżony apelacją wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. i wznowił M. T. wypłatę emerytury od dnia 1 października 2011 r. z ustawowymi odsetkami od dnia 26 października 2011 r.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na poniższych ustaleniach faktycznych oraz ich ocenie prawnej: od dnia 1 kwietnia 1999 r. M. T. jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Biurze (...) w L.. W dniu 30 października 2008 r. wystąpiła do pozwanego organu rentowego z wnioskiem o emeryturę. Wniosek ten jednak skutecznie cofnęła. Z kolejnym wnioskiem o emeryturę ubezpieczona wystąpiła w dniu 9 marca 2009 r. i decyzją pierwszorazową z dnia 24 marca 2009 r. pozwany przyznał jej to świadczenie od dnia 1 marca 2009 r. Emerytura była jej wypłacana do dnia 30 września 2011 r. Decyzją z dnia 11 października 2011 r. pozwany wstrzymał ubezpieczonej dalszą wypłatę świadczenia ze względu na kontynuowanie przez nią zatrudnienia. Odwołanie ubezpieczonej od tej decyzji oddalił Sąd Okręgowy w Zamościu wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2012 r. wydanym w sprawie sygn. akt IV U 1356/11.

Od dnia 1 stycznia 2011 r. do ustawy o FUS został wprowadzony, przez art. 6 pkt.2 ustawy zmieniającej, przepis art. 103a. Przepis ten stanowił, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu, bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta, w razie kontynuowania zatrudnienia, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przez dniem nabycia prawa do emerytury.

W stosunku do emerytów, którzy nabyli prawo do świadczenia przed dniem 1 stycznia 2011 r. zaczął on obowiązywać od dnia 1 października 2011 r.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. akt K 2/12 orzekł, że przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw – cytowanej wyżej - w związku z art. 103a ustawy o FUS w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wskazany wyrok Trybunału Konstytucyjnego został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2013 r. W ocenie Sądu Okręgowego wstrzymanie wypłaty emerytury dla M. T. nastąpiło na podstawie przepisu który w stosunku do niej utracił moc. Dlatego decyzja organu rentowego wstrzymująca wypłatę jej emerytury, jako wydana bez podstawy prawnej, nie może się ostać i z tej przyczyny podlegała zmianie.

Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1995 r. II UZP 28/94 sąd pierwszej instancji przyjął, że błąd organu rentowego obejmuje także błąd niezawiniony przez ten organ, także wtedy gdy u podstaw tego błędu leży błąd ustawodawcy. Wstrzymanie wypłaty emerytury dla ubezpieczonej było takim właśnie błędem i dlatego skutkuje odpowiedzialność odsetkową pozwanego organu rentowego. Wprawdzie w decyzji z dnia 1 października 2011 r. pozwany nie zawarł rozstrzygnięcia o odsetkach ale skoro wstrzymał wypłatę świadczenia to tym samym odmówił ubezpieczonej odsetek. Stąd Sąd Okręgowy zawarł w swoim wyroku rozstrzygnięcie o odsetkach.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w pkt. II, wywiódł pozwany organ rentowy wnosząc o jego zmianę przez oddalenie skargi ubezpieczonej o wznowienie postępowania, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego – przepisu art.103a ustawy o FUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. akt K 2/12 przez zmianę decyzji pozwanego z dnia 11 października 2011 r. i wznowienie wnioskodawczyni wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r. wraz z odsetkami.

W uzasadnieniu apelacji jej autor zajął się kwestią wpływu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego na stosunki prawne ukształtowane pod rządem niekonstytucyjnej normy prawnej. W jego ocenie utrata mocy obowiązującej tej normy następuje dopiero z datą wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Za takim rozwiązaniem przemawia także respekt dla pewności obrotu prawnego. Dlatego według pozwanego nie było podstaw do wznowienia wypłaty emerytury dla wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011 r.

M. T. złożyła odpowiedź na apelację wnosząc o jej oddalenie. W jej treści ubezpieczona wypowiedziała pogląd, oparty na podanym w niej orzecznictwie Sądu Najwyższego, że stwierdzenie niekonstytucyjności danej regulacji normatywnej następuje ex tunc, to jest od początku wejścia w życie tej regulacji. Dlatego należało przyjąć, że w stosunku do wnioskodawczyni, niekonstytucyjność art. 28 ustawy zmieniającej w związku z art. 103a ustawy o FUS nastąpiła od wprowadzenia tego przepisu do porządku prawnego. Stąd pozwany ma obowiązek wypłacenia zaległego świadczenia wraz z odsetkami.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje: należy podzielić pogląd ubezpieczonej zaprezentowany w jej odpowiedzi na apelację pozwanego. Wykładnię autentyczną swojego wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. akt K 2/12 dał sam Trybunał Konstytucyjny w pkt. 9 uzasadnienia tego wyroku zatytułowanego „Skutki wyroku.” Wskazano tam „Znaczy to, że obowiązania rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. Natomiast przepis ten pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r.” A zatem orzeczenie Trybunału dokonało podziału ubezpieczonych uprawnionych do emerytury; na tych, którzy nabyli prawo do świadczenia w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. oraz na pozostałych emerytów którym ustalone zostało prawo do emerytury wcześniej – przed dniem 8 stycznia 2009 r. i później - od dnia 1 stycznia 2011 r. Pierwsza grupa ubezpieczonych korzysta ze swoistego okresu ochronnego i może pobierać nadal emerytury bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy. Natomiast pozostałym emerytom ustawodawca odmówił tego uprawnienia. M. T. w oczywisty sposób mieści się w grupie uprzywilejowanych emerytów skoro nabyła prawo do emerytury od dnia 1 marca 2009 r. Zatem nie było żadnych przesłanek do wstrzymywania jej wypłaty świadczenia.

Niemal całe uzasadnienie swojej apelacji skarżący poświęcił obronie tezy, że utrata mocy obowiązującej niekonstytucyjnej normy prawnej następuje dopiero z datą wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Za takim rozwiązaniem, według niego, przemawia także respekt dla pewności obrotu prawnego. Poglądu tego nie można zaakceptować. W państwie prawa nie mogą obowiązywać niekonstytucyjne normy prawne. Zauważyć należy, że stwierdzenie niekonstytucyjności normy czy aktu prawnego jest zawsze czynnikiem wtórnym czasowo w stosunku do daty wprowadzenia normy lub aktu do porządku prawnego. W sprawie niniejszej, jak wspominano wyżej niekonstytucyjność art.28 ustawy zmieniającej w związku z art.103a ustawy o FUS została stwierdzona tylko na rzecz ściśle określonej grupy emerytów i bez żadnych innych warunków. Zatem usunięcie tego przepisu z porządku prawnego, w stosunku do osób uprawnionych, następuje od początku jego prawnego bytu. Gdyby przyjąć koncepcje pozwanego to sama instytucja wznowienia postępowania byłaby iluzoryczna, czy wręcz niepotrzebna. Wznowienie postępowania dotyczy przecież stosunków prawnych i roszczeń już rozstrzygniętych w przeszłości w oparciu o przepis który utracił przymiot zgodności z ustawą zasadniczą. Tymczasem stwierdzenie jego niekonstytucyjności powoduje, że nie może on być podstawą rozstrzygania tych stosunków i roszczeń i dlatego właśnie można występować o wznowienie postępowania. Skarżący nie chce przyjąć, że wskutek przedmiotowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego wystąpiły dwa zdarzenia; pierwsze to sam fakt wydania tego orzeczenia i data jego publikacji a drugie to skutki jakie wywiera to orzeczenie. Sam skarżący jest zresztą niekonsekwentny bo w treści wniosku apelacyjnego wnosił o oddalenie skargi ubezpieczonej ale w uzasadnieniu apelacji promuje pogląd o wejściu w życie orzeczenia Trybunału z datą jego publikacji, czyli jakby uznawał, że od tej ostatniej daty to emerytura powinna ubezpieczonej zostać wypłacona.

W tej sytuacji zarówno zarzut apelacji jak i jej wnioski są zupełnie chybione w zakresie skargi o wznowienie wypłaty emerytury dla ubezpieczonej od dnia 1 października 2011 r. przez co apelacji tej, w tym zakresie, należało odmówić słuszności. Jako całkowicie bezzasadna apelacja pozwanego podlegała oddaleniu.

Inna jest jednak sytuacja w zakresie roszczenia ubezpieczonej o zapłatę odsetek i rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji w tym zakresie.

Przypomnieć należy, że postępowanie sądowe ma charakter kontrolny w stosunku do decyzji organu rentowego ( art. 477 ⁹ kpc). Oznacza to, że o roszczeniu ubezpieczonej w pierwszej kolejności powinien orzekać i o nim rozstrzygać pozwany organ rentowy. Dotyczy to również odsetek. W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy zastosował zasady jakie obowiązują w klasycznym procesie cywilnym ale przecież do sprawy niniejszej zastosowanie znajdują normy postępowania odrębnego, a te nie pozwalają na orzekanie bez uprzedniej decyzją organu rentowego lub jego milczenia. Wskazują na to wyraźnie przepisy art. 2 § 3, art. 477 ¹⁰ § 2 i art 477 ¹⁴ § 3 kpc – zob. także pkt. 2 tezy do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2010 r. II UK 165/09 – LEX 583807. Dlatego wniosek M. T. należało przekazać pozwanemu do rozpoznania według właściwości ale nie można było orzekać o tym jej roszczeniu merytorycznie w obecnej sprawie.

W tym zatem zakresie apelacja pozwanego jest uzasadniona w tym sensie, że kwestionowała poprawność omawianego rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku mimo braku stosownej argumentacji merytorycznej.

Z tych zatem względów i z mocy art. 385 i art. 477 ¹⁰ § 2 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.