Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 grudnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Teresa Zawistowska

Sędziowie: SO Ewa Pietraszewska ( spr. )

SO Dorota Twardowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2014r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku Gminy E.

z udziałem P. K. (1), A. S. (1), Skarbu Państwa – Starosty (...) w E., M. S. (1), J. K., M. S. (2), O. G. i M. G. (1)

o rozgraniczenie

na skutek apelacji uczestnika P. K. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 29 maja 2014r. sygn. akt IX Ns 585/12

postanawia:

I.  oddalić apelację;

II.  zasądzić od uczestnika P. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Starosty (...) kwotę 180 zł ( sto osiemdziesiąt złotych ) tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt I Ca 306/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem wydanym w dniu 29 maja 2014r. sprawie o sygn. akt IX Ns 585/12 z wniosku Gminy E.z udziałem P. K. (1), A. S. (1), Skarbu Państwa – Starosty (...)w E., M. S. (1), J. K., M. S. (2), O. G.i M. G. (1)o rozgraniczenie Sąd Rejonowy w Elblągu w pkt I ustalił, że granice między nieruchomościami położonymi we wsi A.w gminie E., oznaczonych w ewidencji gruntów jako działki nr (...)na ark. mapy nr (...), KW nr (...)i nr (...)na ark. mapy (...), KW nr (...), stanowiących własność P. K. (1), przebiegają odpowiednio: z nieruchomością oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka (...)na ark. mapy nr (...), KW nr (...), stanowiącą własność Gminy E.– wschodnim skrajem drogi, odcinkiem prostym pomiędzy punktami granicznymi od nr ..(...)do nr(...); z nieruchomością oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka (...)na ark. mapy nr (...), KW nr (...), stanowiącą własność małżeństwa A.i M. S. (1)– odcinkami prostymi pomiędzy punktami granicznymi od nr ..(...), ..(...)do ..(...); z nieruchomością, dla której brak jest oznaczenia w ewidencji gruntów i brak założonej księgi wieczystej, opisaną w projekcie rozgraniczenia jako działka (...)na ark. mapy nr (...), stanowiąca własność Skarbu Państwa – północnym skrajem drogi gruntowej, pomiędzy punktami granicznymi od nr (...),(...),(...),(...),(...),(...),(...),(...),(...)… do (...); zaznaczonymi w projekcie sporządzonym przez geodetę J. A. (1)jako załącznik do opinii z dnia 31 sierpnia 2012r., stanowiącym integralną część niniejszego postanowienia ( k. 47 akt sprawy ). W pkt II nakazano zaś ściągnąć od wnioskodawcy Gminy E.na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Elblągu kwotę 1962 zł.

Postanowienie to zapadło na podstawie następujących ustaleń i rozważań co do zastosowanych przepisów:

Gmina E. wniosła o rozgraniczenie nieruchomości, składającej się z działki gruntu nr (...) o pow. 1, (...), km 2, położonej w obrębie A., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...) oraz działki gruntu nr (...) o pow. 1,0053 ha, km 2, położonej w obrębie A., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącej własność uczestnika P. K. (1) z nieruchomościami sąsiednimi, tj. działką gruntu nr (...) o pow. 1,0800 ha, km 2, położoną w obrębie A., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność wnioskodawcy Gminy E., działką gruntu nr (...) o pow. 4,4834 ha, km 2, położoną w obrębie A., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność uczestników A. S. (2) i M. S. (3), działką gruntu nr (...) o pow. 0,2700 ha, km 2, położoną w obrębie A., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność wnioskodawcy Gminy E., działką gruntu nr (...) o pow. 8,9453 ha, km 1, położoną w obrębie K., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność uczestniczki J. K., działką gruntu nr (...) o pow. 20,2219 ha, km 1, położoną w obrębie K., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność uczestniczki M. S. (2) i działką gruntu nr (...) o pow. 4,9451 ha, km 1, położoną w obrębie K., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...), stanowiącą własność uczestnika Skarbu Państwa – Starosty (...) w E.,

Uzasadniając wniosek wskazano, iż podczas przeprowadzania czynności ustalania przebiegu granic przedmiotowych nieruchomości stwierdzono brak spójności i styczności przebiegu granicy między obrębami A. i K.. Wskazano, że na podstawie istniejących dokumentów i obliczeń powierzchni działek, nie można jednoznacznie stwierdzić, czy urządzony odcinek drogi gruntowej, przyległej do nieruchomości uczestnika P. K. (1), stanowi odrębną działkę ewidencyjną. Podniesiono, że podczas przeprowadzania wyżej opisanych czynnośći, uznano za błędne określenie i przyjęcie przebiegu granicy, będącej przedmiotem niniejszego rozgraniczenia.

Na rozprawie w dniu 26 października 2012r. uczestnik P. K. (1) wskazał, że przylegająca do jego nieruchomości droga gruntowa wchodzi w skład nieruchomości stanowiących jego własność. Ponadto potwierdził istnienie sporu granicznego przedmiotowych nieruchomości. W piśmie zaś z dnia 20 marca 2013r. podniósł zarzut działania w ramach rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych co do zakupu nieruchomości obejmujących działki gruntu nr (...) według granic wskazanych w wyrysie i wypisie w ewidencji gruntów. Z ostrożności procesowej zaś, w przypadku nieuwzględnienia powyższego zarzutu, podniósł zarzut zasiedzenia części nieruchomości, ujawnionej w księdze wieczystej jako jego własność, zgodnie z treścią mapy zasadniczej z dnia 22 sierpnia 2007r.

W odpowiedzi Gmina E. wskazała, że powierzchnia nieruchomości nie podlega ochronie w oparciu o rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych i wniosła o oddalenie podniesionego przez uczestnika P. K. (1) zarzutu zasiedzenia części przedmiotowej nieruchomości.

Sąd Rejonowy na podstawie akt ksiąg wieczystych KW nr (...) oraz KW nr (...), opinii biegłego k. 40-41 akt, zeznań świadka Z. K. k.149 -150 akt oraz k.174 akt i zeznań świadka J. G. k. 150 akt ustalił, że uczestnik P. K. (1) jest właścicielem nieruchomości składającej się z działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości A. gmina E., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...) oraz działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości A. gmina E., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą numer (...). Wnioskodawca Gmina E. jest zaś właścicielem nieruchomości, składającej się z działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości A. gmina E., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości A. gmina E., dla której brak jest oznaczenia w ewidencji gruntów i brak założonej księgi wieczystej. Uczestnicy A. S. (1) i M. S. (1) są z kolei właścicielami działki gruntu nr (...) położonej w miejscowości A. gmina E., dla której Sąd Rejonowy w Elblągu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...).

Sąd I instancji przyjął, że granica między opisanymi nieruchomościami, ustalona zgodnie ze stanem prawnym, przebiega według linii koloru czerwonego zaznaczonej na szkicu granicznym sporządzonym przez biegłego geodetę J. A. (1) ( k. 40 - 47 ).

Wskazano, że nieruchomość, stanowiąca działkę gruntu nr (...)wchodziła uprzednio w skład nieruchomości – działki gruntu nr (...). Nieruchomość stanowiąca działkę gruntu nr (...)wchodziła uprzednio w skład nieruchomości – działki gruntu nr (...). Pierwotnym właścicielem działki nr (...)był J. P. (1), co wynika z prawomocnego orzeczenia o wykonaniu aktu nadania z dnia 30 sierpnia 1953r. oraz mapy i opisu nieruchomości, zatwierdzonych przez Prezydium (...)w E.. W dniu 27 kwietnia 1954r. dla przedmiotowej nieruchomości została urządzona księga wieczysta KW nr (...). Pierwotnym właścicielem działki nr (...)był J. P. (1)na podstawie prawomocnego orzeczenia o wykonaniu aktu nadania z dnia 02 listopada 1958r. Granice przedmiotowej działki zostały ustalone prawomocnym orzeczeniem Prezydium (...)w E.z dnia 08 maja 1958r. nr (...). W dniu 28 kwietnia 1959r. dla przedmiotowej nieruchomości została urządzona księga wieczysta KW nr (...).

Następnie, jak ustalił Sąd I instancji, spadek po J. P. (1)na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 27 listopada 1968r. nabyli jego spadkobiercy. Później, na podstawie umowy sprzedaży z dnia 27 października 1970r. nr Rep A (...)prawo własności nieruchomości stanowiących działki gruntu nr (...)nabył J. P. (2). Z kolei umową zaś sprzedaży z dnia 22 marca 1978r. nr Rep. (...) Z. K.i L. K.nabyli prawo własności tych nieruchomości, a na mocy umowy o przeniesienie własności nieruchomości z dnia 10 grudnia 1999r. nr Rep. A (...)w/w nieruchomości zostały nabyte przez M. G. (1)i O. G.. W 2003r. z wniosku właścicieli M. G. (1)i O. G.doszło do podziału przedmiotowych nieruchomości w ten sposób, że działka nr (...)została podzielona na dwie działki nr (...), natomiast działka nr (...)została podzielona na dwie działki nr (...). Następnie, na podstawie umowy sprzedaży z dnia 24 kwietnia 2007r. nr Rep. A (...) uczestnik P. K. (1)nabył prawo własności nieruchomości stanowiących działki gruntu nr (...).

Sąd orzekający dokonał powyższych ustaleń na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy, których prawdziwości ani autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała, a także na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ksiąg wieczystych KW nr (...) Sądu Rejonowego w Elblągu. Sąd ten oparł się także na opinii biegłego z zakresu geodezji J. A. (1) z dnia 07 stycznia 2013r. Sąd orzekający podzielił wnioski wynikające z przedmiotowej opinii, gdyż została ona sporządzona rzetelnie, zgodnie z zasadami wiedzy oraz doświadczeniem zawodowym biegłego, a nadto zawierała należycie umotywowane wnioski. Biegły w swojej opinii dokonał ustalenia przebiegu granicy między opisanymi nieruchomościami zgodnie z ich stanem prawnym. Sąd I instancji oparł się także na zeznaniach świadków Z. K. i J. G. co do opisanego przez nich sposobu korzystania i przeznaczenia odcinka drogi gruntowej, przyległej do nieruchomości uczestnika postępowania P. K. (1), poniesionych nakładów na przedmiotową nieruchomość celem utwardzenia oraz zapewnienia przejazdu mieszkańcom sąsiednich nieruchomości. W ocenie tego Sądu, brak było podstaw, aby uznać za niewiarygodne zeznania świadków Z. K. i J. G.. Uznano więc, że zeznania te były jasne, konsekwentne i niesprzeczne, nadto korelowały one z wnioskami wypływającymi z innych zebranych w sprawie dowodów.

Jednocześnie Sąd Rejonowy nie dał wiary zeznaniom uczestnika P. K. (1), że jest właścicielem nieruchomości w zakresie przez siebie wskazanym. Twierdzenia uczestnika nie zostały poparte żadnymi dowodami, nadto były sprzeczne z wiarygodną opinią biegłego z zakresu geodezji.

Wnioskodawca – jak wskazano w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia - opierał swoje żądanie na podstawie art. 34 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku Prawo geodezyjne i kartograficzne ( Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zm. ), zgodnie z którym, w razie sporu co do przebiegu linii granicznych, gdy nie dojdzie do zawarcia ugody lub nie ma podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości, upoważniony geodeta tymczasowo utrwala punkty graniczne według ostatniego stanu spokojnego posiadania, dokumentów i wskazań stron, oznacza je na szkicu granicznym, sporządza opinię i całość dokumentacji przekazuje właściwemu wójtowi ( burmistrzowi, prezydentowi miasta ) . Następnie właściwy organ umarza postępowanie administracyjne i przekazuje sprawę z urzędu do rozpatrzenia sądowi.

Jak zauważono, w przedmiotowej sprawie kwestią sporną stało się rozstrzygnięcie, czy urządzony odcinek drogi gruntowej przyległej do nieruchomości uczestnika postępowania P. K. (1) przynależy, jak twierdzi uczestnik, do jego nieruchomości, czy też stanowi drogę gminną, jak twierdzi wnioskodawca Gmina E.. W niniejszej sprawie należało zatem ustalić przebieg granicy pomiędzy w/w nieruchomościami.

Zgodnie z treścią art. 153 kodeksu cywilnego ( dalej k.c. ) jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną. Rozgraniczenie nieruchomości, czyli ustalenie przebiegu ich granic, następuje zatem wtedy, gdy nie zostały one ustalone, chociażby były niesporne, albo gdy były już ustalone, ale stały się sporne. A zatem podstawową przesłanką dokonania rozgraniczenia nieruchomości jest spór co do przebiegu granicy między nieruchomościami. Spór ten niewątpliwie w niniejszej sprawie istniał pomiędzy wnioskodawcą, a uczestnikiem P. K. (1). Jak wynikało z akt przedmiotowej sprawy, w wyniku postępowania administracyjnego, prowadzonego przez Wójta Gminy E. oraz wykonywanych czynności technicznych w trybie ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne, nie doszło do ustalenia granic z uwagi na to, że P. K. (1) odmówił podpisania protokołu granicznego twierdząc, iż przylegająca do jego nieruchomości od strony południowej droga gruntowa wchodzi w skład jego nieruchomości i jest jego własnością. Tym samym w niniejszej sprawie istniały przesłanki do dokonania rozgraniczenia.

Rozgraniczenie nieruchomości – jak podkreślił Sąd Rejonowy - następuje według określonych w art. 153 k.c. kryteriów, z których każde ma priorytet przed następnym. Tak więc, gdy granice gruntów stały się sporne, ustalenie ich powinno nastąpić według stanu prawnego. Dopiero po stwierdzeniu, że stanu prawnego, tj. własności (użytkowania wieczystego), nie można stwierdzić, ustalenie granic powinno nastąpić według spokojnego posiadania. Wymienione kryteria: stan prawny, ostatni stan spokojnego posiadania i „wszelkie okoliczności” wyłączają się wzajemnie; dopóki więc możliwe jest ustalenie granic na podstawie pierwszego kryterium, dopóty niedopuszczalne jest sięganie po dalsze. Stwierdzenie stanu prawnego następuje na podstawie postępowania dowodowego, w którym istotne znaczenie mają środki dowodowe w postaci dokumentów urzędowych i prywatnych, które mogą świadczyć o tym, czyją własnością jest określony grunt. Chodzi więc o akty notarialne, wypisy lub odpisy orzeczeń, dane z ksiąg wieczystych, z ewidencji gruntów i budynków, mapy, plany, szkice i wykazy zmian gruntowych.

W toku postępowania dowodowego doszło, zdaniem Sądu I instancji, do ustalenia stanu prawnego nieruchomości w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach ksiąg wieczystych KW nr (...) i KW (...), prowadzonych przez Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych w E., a także w oparciu o dokumentację geodezyjną archiwalną oraz mapę ewidencji gruntów obrębu O., znajdujące się w Starostwie Powiatowym, (...) Ośrodku (...) w E. oraz operat techniczny rozgraniczenia nieruchomości K.: (...)- (...), sporządzony przez Przedsiębiorstwo Usług (...) w E..

W niniejszej sprawie nie znalazła - w ocenie Sądu orzekającego - zastosowania zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, na którą powołuje się uczestnik P. K. (1) odnośnie zakupu przez niego nieruchomości według granic wskazanych na wyrycie i wypisie w ewidencji gruntów.

Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 06 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece ( Dz. U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147 ) ( dalej u.k.w.h ) w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe ( rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych ).

Z treści przytoczonego artykułu ustawy wynika, jak wskazano w motywach rozstrzygnięcia, że dotyczy on niezgodności ze stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej. Jak wyjaśniono w uwadze 9 do art. 1 u.k.w.h., stan prawny obejmuje prawa i roszczenia wpisane w działach II - IV, a więc także prawa osobiste i roszczenia, o których mowa w art. 16 u.k.w.h., gdyż stosownie do przepisu art. 3 u.k.w.h. są one objęte domniemaniem prawdziwości. W konsekwencji takiego znaczenia stanu prawnego nieruchomości omawiana niezgodność nie obejmuje wpisów w dziale I - O. Zatem wpis w tym dziale nie rozstrzyga o tym, że nabywca nabył taki obszar nieruchomości, jaki był ujawniony w księdze wieczystej ( tak: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. (…) E. G., H. C. ). Przytoczony pogląd podziela także S. R. - „w art. 5 chodzi o niezgodność ze stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej, w tym także z prawami osobistymi i roszczeniami, o których mowa w art. 16, niezgodność z danymi faktycznymi objętymi wpisami w dziale I - O (art.25), dotyczącymi oznaczenia nieruchomości, nie mieści się w pojęciu niezgodności, o którym mowa w tym przepisie ( … ). Podlega on sprostowaniu w trybie art. 27 i 626 ¹³ § 2 k.p.c. Dotyczy to w szczególności obszaru i konfiguracji nieruchomości. Jakkolwiek treść tych wpisów może mieć istotne znaczenie dla uprawnionego, zwłaszcza że określają one sam przedmiot prawa, to jednak ani obszar, ani konfiguracja nie są tymi elementami, które w razie ich niezgodności z rzeczywistością powodowałyby niezgodność z rzeczywistym stanem prawnym, gdyż same przez się nie tworzą stanu prawnego nieruchomości” ( porównaj Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa 2005, s. 40 ).

Wskazano dalej, że takie stanowisko jest też zajmowane w orzecznictwie sądowym. Jego wyrazem jest min. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2012r., sygn. akt IV CSK 252/1, zgodnie z którym „o zakresie ( przestrzennym ) prawa własności nie decydują wpisy z ewidencji gruntów. Również wpisy w księdze wieczystej danych geodezyjnych ustalających stan prawny nieruchomości mają znaczenie deklaratoryjne i same nie tworzą prawa, ani nie sanują jego braku. Wynikające z art. 3 u.k.w.h. domniemanie nie dotyczy danych faktycznych stanowiących przedmiot wpisów zawartych w dziale I - O księgi wieczystej”. Ponadto, zgodnie z postanowieniem Sadu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2011r., sygn. akt III CSK 256/10 „rozgraniczenie dotyczy praw własności do nieruchomości. Dla istnienia i rozmiaru tych praw irrelewantne są dane w ewidencji gruntów”.

Poza tym wskazano, że uczestnik w piśmie procesowym z dnia 20 marca 2013r. podniósł nadto zarzut zasiedzenia przez niego nieruchomości. W ocenie jednak Sądu orzekającego zarzut ten, dot. zasiedzenia nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...), był nieskuteczny. Na podstawie bowiem przepisu art. 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze ( zasiedzenie ). Paragraf 2 tego przepisu stanowi, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Przepis art. 172 k.c. określa przesłanki nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Łącznym warunkiem jest upływ oznaczonego przez ustawę ( w art. 172 k.c. ) terminu nieprzerwanego posiadania samoistnego, a długość tego terminu zależy od dobrej lub złej wiary w chwili nabycia posiadania. Naczelną przesłanką zasiedzenia jest posiadanie samoistne nieruchomości. Definiuje je art. 336 k.c. Zgodnie z tym przepisem, posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel. W kontekście zasiedzenia chodzi o posiadanie samoistne, nie poparte jeszcze tytułem ( prawem ) własności. Chodzi bowiem o nabycie własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego „nie będącego jej właścicielem" ( tak: Edward Gniewek w komentarz do art.172 kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, [w:] Gniewek E., Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Zakamycze 2001, cytowany za systemem informacji prawnej LEX ).

Do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, jak wskazano dalej, niezbędne jest zatem posiadanie samoistne nieruchomości przez cały okres, niezbędny do jej zasiedzenia. Ponadto, zgodnie z art. 176 k.c. jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie można było uznać, że P. K. (1) posiadał sporną działkę jako posiadacz samoistny przez okres niezbędny do zasiedzenia. Ciężar udowodnienia słuszności tegoż zarzutu, z uwagi na jego zanegowanie przez wnioskodawcę, obciążał uczestnika. P. K. (1) nie udowodnił jednak zaistnienia w/w przesłanek. Uczestnika wskazał, że jego poprzednicy prawni użytkowali całą nieruchomość oraz wskazaną na mapach, będących podstawą ujawnienia powierzchni nieruchomości w księgach wieczystych, płacili z tego tytułu podatki od nieruchomości oraz wykonywali wszelkie prawa właścicielskie, w tym - jak podniósł - sprzedali mu przedmiotową nieruchomość, co stanowi najwyższy przejaw samoistności posiadania i wykonania praw „jak właściciel”. Z zeznań świadków Z. K. i J. G. wynika jednak, że przedmiotowa nieruchomość przez poprzedników prawnych P. K. (1) była użytkowana wyłącznie jako droga dojazdowa do okolicznych nieruchomości. Świadkowie wskazali ponadto, że droga została utwardzona ze środków finansowych Gminy E., co świadczy o tym, że brak było u poprzedników prawnych uczestnika przesłanki samoistnego posiadania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy dokonał więc rozgraniczenia nieruchomości w oparciu o szkic graniczny sporządzony przez biegłego do opinii z dnia 07 stycznia 2013r., jak w pkt I. Na podstawie zaś przepisu art. 520 §1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 83, art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - nakazał w pkt II ściągnięcie od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1.962 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, tj. wynagrodzenia biegłego za sporządzenie opinii - w kwocie 1.184,65 zł i sporządzenie opinii uzupełniającej w niniejszej sprawie, które wynosiło 777,35 zł i zostało wypłacone tymczasowo ze środków Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Elblągu.

Z postanowieniem tym nie zgodził się uczestnik P. K. (1).

Orzeczeniu zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5 ustawy z dnia 06 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece, poprzez zastosowanie błędnej wykładni przepisu i przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie nie znajduje zastosowania rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, co w konsekwencji miało wpływ na wydanie błędnego rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze powyższe, uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez ustalenie, że granice między przedmiotowymi nieruchomościami przebiegają zgodnie z projektem rozgraniczenia w wariancie 2, stanowiącym załącznik do opinii uzupełniającej biegłego z dnia 31.12.2013r. wykonanej przez geodetę J. A. (1), ewentualnie – o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację P. K. (1), uczestnik Skarb Państwa – Starosta (...) wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od apelanta na rzecz tego uczestnika kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 153 k.p.c. jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną.

Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają definicji rozgraniczenia. Bliższe określenie tego terminu prawnego znajduje się natomiast w ustawie - Prawo geodezyjne i kartograficzne. Zgodnie z art. 29 ust. 1 tej ustawy rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu ich granic przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Przepis ten definiuje zatem rozgraniczenie jako procedurę zmierzającą do ustalenia granic. Wynika stąd ponadto, że przedmiotem rozgraniczenia są granice znajdujące się na gruncie, nie zaś na mapie ( mapa jedynie dokumentuje przebieg granic ).

Postępowanie dowodowe przed sądem opiera się na zasadzie swobodnej oceny dowodów ( art. 233 § 1 k.p.c. ). Oznacza to, że sąd nie jest związany zakresem dowodów, które w art. 31 ust. 2 p.g.k. uznane są za wyłączne źródła wiedzy o przebiegu granic w postępowaniu administracyjnym ( są to znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty osnowy geodezyjnej ). W postępowaniu sądowym dopuszczalne jest zatem korzystanie także z takich źródeł dowodowych jak zeznania świadków i przesłuchanie stron. Nieodzowne jest także dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety. Zgodnie z trafnym stanowiskiem utrwalonym w orzecznictwie SN, sąd powinien przy ustalaniu granic brać także pod uwagę zmianę stanu prawnego nieruchomości, spowodowaną przez zasiedzenie fragmentów gruntu.

Kryteria rozgraniczenia przyjęte w fazie postępowania przed sądem opierają się na art. 153 k.c. i są odmienne od kryteriów obowiązujących w stadium administracyjnym wyznaczonych przez art. 31 ust. 2 i 3 p.g.k. Zgodnie z art. 153 k.c. granice gruntów ustala się na podstawie:

a) stanu prawnego;

b) ostatniego spokojnego stanu posiadania;

c) uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy.

Stosownie do wyraźnego brzmienia art. 153 k.c. powyższe kryteria ułożone są w ścisłej hierarchii ^. Najpierw zatem sąd powinien ustalić stan prawny granic ( biorąc pod uwagę wszelkie środki dowodowe ). Stan prawny kształtują wszelkie zdarzenia prawne mające wpływ na przebieg granic ( orzeczenia sądowe, czynności prawne, decyzje administracyjne, a także zasiedzenie przygranicznych pasów gruntu ). Sąd może ustanowić nowe punkty graniczne ( nieistniejące poprzednio ), jeżeli takie wytyczenie granicy uzasadnione jest stanem prawnym. Jeżeli stan prawny okazuje się niemożliwy do ustalenia, przebieg granic musi być określony na podstawie ostatniego spokojnego stanu posiadania ( sama tylko wątpliwość co do stanu prawnego granic nie jest wystarczającą przesłanką, aby rozstrzygnięcie zapadło na podstawie opisanego tu drugiego kryterium rozgraniczenia ). Jeżeli również ustalenie ostatniego spokojnego stanu posiadania nie jest możliwe, a uczestnicy postępowania nie zawarli ugody, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną.

Stan prawny nieruchomości obejmuje prawa i roszczenia wpisane w działach II - IV, a więc także prawa osobiste i roszczenia, o których mowa w art. 16 u.k.w.h., gdyż stosownie do przepisu art. 3 u.k.w.h. są one objęte domniemaniem prawdziwości.

Zgodnie ze stanowiskiem utrwalonym w judykaturze i doktrynie, przez ostatni spokojny stan posiadania należy rozumieć ustabilizowane posiadanie określonej części gruntu, trwające dłużej niż rok ( wynikający z art. 344 § 2 k.c. termin prekluzyjny, który ogranicza dochodzenie roszczeń posesoryjnych ), ale nie tak długotrwałe, aby nastąpiło nabycie tego gruntu przez zasiedzenie, jeśli w świetle zasad współżycia społecznego ustalenie granicy bez uwzględnienia tego faktycznego władztwa byłoby niezasadne. Jest oczywiste, że art. 153 zdanie pierwsze k.c. nie wymaga, aby ustalenie ostatniego spokojnego stanu posiadania było uzależnione od władztwa faktycznego trwającego przez czas niezbędny do zasiedzenia ( art. 172 k.c. ). Z drugiej strony błędna byłaby również i taka wykładnia, która ustalenie ostatniego spokojnego posiadania opierałaby na treści wyroku w sprawie posesoryjnej. Wyrok ten jest jedynie dowodem ostatniego stanu posiadania, które jednak wcale nie musi być spokojne w znaczeniu przyjętym w art. 153 k.c.

Trzecim i ostatnim wiążącym sąd kryterium rozgraniczenia, które wchodzi w grę, gdy nie ustalono ostatniego spokojnego stanu posiadania, są wszelkie okoliczności. Oznacza to, że sąd, jeśli strony nie dojdą do porozumienia, powinien określić przebieg granicy przy uwzględnieniu wszelkich faktów, które, rozsądnie rzecz oceniając, powinny decydować o wyznaczeniu granicy. Trzecie kryterium zmierza zatem do rozgraniczenia w myśl postulatów sprawiedliwości i racjonalności. Sąd powinien tutaj brać pod uwagę przeznaczenie gruntów ( zarówno dotychczasowe, jak i planowane, jeśli realizacja tych planów jest wysoce prawdopodobna ) i związane z tym szczególne potrzeby właścicieli. Jeżeli jeden z gruntów ma utrudniony dostęp do drogi publicznej lub należących do niego budynków gospodarskich, a przyjęcie jednego z możliwych ( w świetle zebranych dowodów ) wariantów ustalenia granicy dostęp ten ułatwi, na ogół trzeba przyjąć ten właśnie wariant jako najbardziej odpowiedni. Sąd powinien dążyć do wytyczenia takiej linii granicznej, która stanowi słuszny kompromis między stronami.

W pierwszej kolejności sąd powinien jednak ustalić granice pomiędzy sąsiadującymi ze sobą nieruchomościami w oparciu o aktualny stan prawny, jak kto zostało uczynione w niniejszej sprawie. W istocie polega to na ustaleniu, do jakiego miejsca na gruncie sięga prawo własności, przysługujące właścicielom gruntów sąsiadujących stosownie do ich tytułów własności. Tytułem takim może być w szczególności umowa zawarta w formie aktu notarialnego o zbyciu części nieruchomości, orzeczenie o zniesienie współwłasności itp.

W niniejszej sprawie apelant zwracał szczególną uwagę na art. 5 ustawy z dnia 06 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece, który to w jego ocenie został błędnie wyłożony przez Sad Rejonowy, w konsekwencji czego wadliwie przyjęto, że w przedmiotowej sprawie nie znajduje zastosowania rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, co w konsekwencji miało wpływ na wydanie błędnego rozstrzygnięcia.

Poglądu tego Sąd Okręgowy nie podziela, za to zgadza się ze stanowiskiem wyrażonym w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2012r. ( sygn. akt IV CSK 252/11 ), gdzie w zbliżonym stanie faktycznym wskazano, że „spór między wnioskodawcą i uczestnikami postępowania wiąże się z przebiegiem linii granicznej i wtórnym, wobec tego sporu, określeniem zakresu prawa własności nieruchomości będących przedmiotem rozgraniczenia ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1972r., III CZP 13/72, OSNCP 1972, nr 7-8, poz. 130, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1963r., III CR 136/63, OSNCP 1964, Nr 10, poz. 203 ) ( … ). O zakresie ( przestrzennym ) prawa własności nie decydują bowiem wpisy z ewidencji gruntów. Również wpisy w księdze wieczystej danych geodezyjnych, ustalających stan prawny nieruchomości, mają znaczenie deklaratoryjne i same nie tworzą prawa, ani nie sanują jego braku ( por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1958r., III CR 258/57, RPE 1/59, s. 334 oraz z dnia 19 sierpnia 2009r., III CZP 51/09, Lex nr 520036 ). Wynikające z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece ( tekst jedn.: Dz. U. z 2001r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm. ) domniemanie nie dotyczy danych faktycznych stanowiących przedmiot wpisów zawartych w dziale I - O księgi wieczystej. Także art. 5 u.k.w.h. obejmuje niezgodność ze stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a nie danymi faktycznymi dotyczącymi oznaczenia nieruchomości ( jej powierzchni i przebiegu granic ), gdyż dane te same przez się nie tworzą stanu prawnego ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1989r., III CZP 13/89, OSNCP 1990, Nr 2, poz. 26, z dnia 4 marca 1994r., III CZP 15/94, Wokanda 1994, Nr 4, poz. 5 )”.

Jak wskazał również Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, stan prawny nieruchomości obejmuje więc prawa i roszczenia wpisane w działach II - IV, a więc także prawa osobiste i roszczenia, o których mowa w art. 16 u.k.w.h., gdyż stosownie do przepisu art. 3 u.k.w.h. są one objęte domniemaniem prawdziwości ( tak: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego ( … ) – E. G., H. C. ).

Bezspornie, po dokonaniu podziału geodezyjnego działek nr (...)w roku 2003, należących obecnie do uczestnika P. K. (1), podział ten został ujawniony w ewidencji gruntów w 2003r., a w 2004r. w księgach wieczystych. Zdaniem jednak Sądu Okręgowego, O.i M. G. (2), którzy na podstawie umowy sprzedaży działek po podziale, tj. o nr (...)i (...)z dnia 24 kwietnia 2007r. zbyli je na rzecz uczestnika P. K. (1)( rep. A (...) ) byli – jako właściciele - osobami uprawnionymi do tej czynności prawnej według treści ksiąg wieczystych w rozumieniu art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Nadto, przy ustalaniu stanu prawnego w/w nieruchomości, Sąd I instancji zasadnie oparł się także na zeznaniach świadków Z. K.i J. G., którzy potwierdzili sposób korzystania i przeznaczenia odcinka drogi gruntowej, przyległej do nieruchomości uczestnika postępowania P. K. (1), poniesionych przez gminę nakładów na przedmiotową nieruchomość celem utwardzenia oraz zapewnienia przejazdu mieszkańcom sąsiednich nieruchomości, co dodatkowo wsparło stanowisko wnioskodawcy Gminy E., prezentowane w toku postępowania. Między stanem prawnym tych nieruchomości, ujawnionym w księgach wieczystych, a rzeczywistym stanem rzeczy, nie ma więc niezgodności, gdyż uczestnik nabył własność działek o nr (...)od osób uprawnionych do zbycia tego prawa. Tym samym nie ma potrzeby korzystania z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych dla oceny rzeczywistego stanu prawnego tych nieruchomości.

Generalnie bowiem istota rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych ( zwanej częstokroć „zasadą wiarygodności ksiąg wieczystych” ) sprowadza się do odstępstwa w obrocie prawami ujawnionymi w księdze wieczystej od zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. „Ustawodawca wyraził to słowami, że „treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Chodzi tu o skuteczne nabycie prawa od osoby nieuprawnionej do rozporządzenia ( … ). Ustawodawca udziela swego zaufania ujawnieniu w księdze wieczystej stanu prawnego nieruchomości, pomijając w sposób naturalny ( podobnie jak w przypadku domniemania zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ) nieuzasadnione rozciąganie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych na zawarte w dziale I-O dane faktyczne ( informacje ) dotyczące oznaczenia nieruchomości jej położenia, obszaru i przeznaczenia ( … ). Zakres rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych rozciąga się tylko na prawa rzeczowe ujawnione w księdze wieczystej ( tak: E. Gniewek, System Prawa Prywatnego t. 3, Wydawnictwo C.H. Beck 2013, wydanie 3 – uwaga nr 1 i 2 do art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece ).

Zasadnym więc było przyjęcie przez Sąd Rejonowy, że przedmiotem skutecznego, niesprzecznego z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości było przeniesienie własności nieruchomości przez O.i M. G. (1)na podstawie umowy sprzedaży działek po podziale, tj. o nr (...)i (...)z dnia 24 kwietnia 2007r. na rzecz uczestnika P. K. (1)( rep. A (...) ) działek nr (...). Okoliczność zaś, że wcześniej, w wyniku wadliwego podziału geodezyjnego z 2003r., dokonanego przez geodetę Kijowskiego, włączono w sposób nieuprawniony istniejący odcinek drogi gruntowej w skład dzielonych nieruchomości, przesuwając tym samym granicę tych nieruchomości do granicy z obrębem K.Duża, nie może podważać przekonania tak Sądu Rejonowego, jak i Sądu Okręgowego, że stan prawny ( a nie faktyczny ) nieruchomości, ujawniony w księdze wieczystej i wskazujący na to, iż właścicielem w/w działek jest uczestnik P. K. (2), jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy, a tym samym – nie wymaga z tego powodu udzielenia uczestnikowi ochrony wynikającej z art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Dla zaprowadzenia zaś porządku co do obszaru i konfiguracji nabytej przez uczestnika P. K. (2)nieruchomości, wystarczająca będzie bowiem jedynie ingerencja w dane faktyczne, wpisane w księgach wieczystych działek w dziale I-O – poprzez ich sprostowanie w oparciu o art. 27 i 626 ¹³ § 2 k.p.c. ( tak: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz. - S. Rudnicki, Warszawa 2013 ).

Rację miał więc Sąd Rejonowy, który twierdził, że uczestnik P. K. (2), w zakresie wpisu dot. obszaru i konfiguracji działek o nr (...) nie mógł powoływać się na domniemanie z art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Tym samym zasadne było dokonanie przez Sąd i instancji rozgraniczenia nieruchomości w oparciu o projekt rozgraniczenia sporządzony przez biegłego J. A. będący załącznikiem do opinii z dnia 31 grudnia 2012r. – tj. wg wariantu I, jak w pkt I zaskarżonego postanowienia.

Z tych też względów apelacja uczestnika P. K. (1) podlegała oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy postanowił, jak w pkt I.

Co do pkt II w/w postanowienia, to wskazać należy, że wyjątkowo, jeżeli interesy uczestników były sprzeczne, co miało miejsce w niniejszej sprawie, sąd może orzec o kosztach postępowania na zasadzie odpowiedzialności za wynik sprawy na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. Tak też rozstrzygnięto o kosztach postępowania za drugą instancję – również w oparciu o § 8 ust. 2 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozp. MS z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( … ).