Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Apel. Andrzeja Kuklisa

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2015 r. sprawy

wnioskodawcy S. G.

- w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania -

na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 15 września 2014 r.

sygn. akt. V Ko 7/14

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną;

2.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt II AKa 473/14

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 15 września 2014 roku, sygn. akt V Ko 7/14, oddalił wniosek S. G.o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w okresie od dnia 22 czerwca 2011 roku do 23 czerwca 2011 r. w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem uniewinniającym Sądu Rejonowego w C.z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt (...), a kosztami postępowania w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 555 k.p.k. poprzez jego błędną wykładnię przejawiającą się w uznaniu, że w realiach przedmiotowej sprawy zarzut przedawnienia podniesiony przez prokuratora jest uzasadniony i tym samym niesłuszne oddalenie wniosku;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść a polegający na tym, że sąd pierwszej instancji błędnie ustalił fakt, że wnioskodawca mógł w terminie przewidzianym w art. 555 k.p.k. dochodzić odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.

W związku z tymi zarzutami pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania wnioskodawcy i zasądzenie na jego rzecz dochodzonego odszkodowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy była w oczywistym stopniu niezasadna i dlatego nie została uwzględniona.

Nie ulega wątpliwości, że S. G.jako podejrzany o popełnienie przestępstwa został zatrzymany przez Policję w dniu 22 września 2011 roku i zwolniony dnia następnego - tj. 23 września 2011 roku. Postępowanie karne, w ramach którego doszło do tego zatrzymania, zakończyło się w pierwszej instancji wyrokiem Sądu Rejonowego wC.z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt (...) uniewinniającym wnioskodawcę od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa. Wyrok ten stał się prawomocny z dniem 30 maja 2014 r., po jego utrzymaniu w mocy przez sąd odwoławczy.

S. G. w dniu 4 marca 2014 r. złożył wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za opisane powyżej niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Katowicach prokurator podniósł zarzut przedawnienia, który sąd I instancji uwzględnił, wobec czego oddalił w całości wniosek S. G..

Zgodnie z przepisem art. 555 k.p.k. roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie związane z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem przedawniają się z upływem roku od daty zwolnienia. Złożenie zatem wniosku przez S. G. prawie po trzech latach od daty zwolnienia z zatrzymania w oczywisty i wyraźny sposób przekroczyło termin przedawnienia.

Pełnomocnik wnioskodawcy podniósł w drugim z zarzutów zawartych w apelacji, że S. G., wbrew ustaleniom sądu I instancji, nie mógł wcześniej skierować swego żądania o odszkodowanie i zadośćuczynienie do właściwego sądu, gdyż pozostawał w uprawnionym według pełnomocnika przekonaniu, że nie może tego uczynić z uwagi na niezakończone jeszcze postępowanie w przedmiocie jego odpowiedzialności karnej za zarzucany czyn, w związku z którym doszło do zatrzymania. Pełnomocnik podniósł ponadto, że zgodnie z zasadą lojalności procesowej wnioskodawca winien zostać prawidłowo pouczony, w myśl art. 16 k.p.k., o przysługującym roszczeniu odszkodowawczym i terminie do jego wniesienia, co nie nastąpiło, wobec czego w apelacji wyrażono pogląd, że roczny termin powinien być w tym przypadku liczony od prawomocnego orzeczenia o niewinności S. G..

Przytoczone tezy i poglądy pełnomocnika wnioskodawcy, ujęte w apelacji, sąd odwoławczy uznał za całkowicie nietrafne i bezpodstawne. Przepis art. 555 k.p.k. precyzyjnie i wystarczająco jasno różnicuje moment początkowy biegu terminu przedawnienia określając, że jedynie w przypadku roszczeń związanych z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem należy go wiązać z datą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, natomiast w przypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania istotna jest tylko i wyłącznie data zwolnienia zatrzymanego. Literalne brzmienie tego przepisu nie budzi żądnych wątpliwości i nie pozwala na jego interpretację prowadzącą do odsunięcia w czasie początku biegu terminu przedawnienia roszczeń związanych z zatrzymaniem do prawomocności orzeczenia kończącego całe postępowanie w sprawie, w której doszło do zatrzymania. Niedochowanie przez S. G. terminu do zgłoszenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania przed upływem okresu przedawnienia wynikać mogło więc jedynie z nieznajomości treści przepisu art. 555 k.p.k. przez wnioskodawcę.

Podkreślić następnie należy, że sądy prowadzące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej S. G. nie były w oparciu o przepis art. 16 k.p.k. obowiązane pouczać go o ewentualnie przysługujących mu roszczeniach odszkodowawczych związanych z toczącym się postępowaniem karnym oraz o obowiązujących przy tym terminach. Aktualne pozostają w tym zakresie poglądy Sądu Najwyższego wyrażone już w postanowieniu z dnia 14 grudnia 1979 r. (IV KZ 149/79, OSNKW z 1980 r., z. 1 poz. 19) i akceptowane pod rządami obecnie obowiązującego Kodeksu postępowania karnego (np. w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 11 lipca 2002 r., sygn. IV KK 172/02, OSNKW z 2003 r., z. 1-2, poz. 19), że organy prowadzące postępowanie karne winny dokonywać pouczeń jedynie o czynnościach procesowych ściśle związanych z prowadzonym postępowaniem, a nie dotyczących postępowań odrębnych, np. odszkodowawczych.

Trzeba więc stwierdzić, że sąd I instancji nie dopuścił się żadnego błędu przyjmując, że S. G. mógł z roszczeniem odszkodowawczym wystąpić w terminie odpowiednim do art. 555 k.p.k., zaś jego niedochowanie leżało z przyczyn leżących po stronie wnioskodawcy, skutkujących zastosowaniem wywodzącej się jeszcze z prawa rzymskiego zasady ignorantia iuris nocet.

Nie był także trafny pierwszy z zarzutów ujętych w środku odwoławczym pełnomocnika S. G.. Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni i właściwie zastosował w tym przypadku przepis art. 555 k.p.k. uwzględniając wniesiony na jego podstawie przez prokuratora zarzut przedawnienia.

W apelacji podnoszono, że możliwość uzyskania odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, czy tymczasowe aresztowanie ma charakter konstytucyjny. Zaznaczyć więc wypada, że przepis art. 555 k.p.k. poddany był ocenie konstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny, który wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. (sygn. SK 18/10, OTK-A 2012/9/105) stwierdził, iż wymieniony przepis w zakresie, w jakim wprowadza roczny termin przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest zgodny z art. 41 ust. 5 Konstytucji RP.

Niczego nie zmienia argument, że w przyszłym stanie prawnym termin przedawnienia dochodzenia roszczeń z art. 555 k.p.k. ma zostać wydłużony, gdyż sąd rozpatrujący tę sprawę musiał uwzględniać stan prawny obowiązujący w chwili orzekania.

Nie dopuścił się też sąd meriti obrazy przepisów prawa uznając, że podniesienie zarzutu przedawnienia w tym przypadku nie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z tego względu nie znajduje zastosowania przepis art. 5 k.c. We względnie bogatym orzecznictwie dotyczącym tej materii (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1997 r., sygn. I KZP 38/96, OSNKW z 1997 r., z. 3-4, poz. 18; wyrok SN z dnia 6 lutego 20014 r., sygn. WA 67/03, OSNwSK 2004/1/271; czy ostatnio wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2013 r., sygn. II AKa 73/13, LEX nr 1314891 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 maja 2013 r., sygn. II AKa 70/13, LEX nr 1321971) wskazywano na szereg wyjątkowych okoliczności mogących uzasadniać odwołanie się do klauzuli z art. 5 k.c. przy podnoszonym zarzucie przedawnienia, tj. np. długotrwałą obłożną chorobę, upadek sił, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, czy długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem. W rozpatrywanej sprawie żadna z takich wyjątkowych okoliczności po stronie wnioskodawcy nie wystąpiła, natomiast apelujący nie był w stanie wskazać, jaką konkretnie zasadę współżycia społecznego miałoby naruszać podniesienie i uwzględnienie w toku postępowania odszkodowawczego w tej sprawie zarzutu przedawnienia.

Dlatego, stwierdzając zupełną nietrafność zarzutów podniesionych w środku odwoławczym oraz argumentów przedstawionych w jego uzasadnieniu, Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie uznając apelację za bezzasadną w stopniu oczywistym.