Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 kwietnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Elblągu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Dorota Zientara

Protokolant: sekr. sądowy Bogumiła Kanclerz

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2013 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w I.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda A. B. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 168/12

UZASADNIENIE

Powód A. B. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa –Zakładu Karnego w I. kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie przez pozwanego jego dóbr osobistych w postaci godności podczas pobytu w pozwanej jednostce penitencjarnej.

W uzasadnieniu powództwa podał, że w placówce pozwanego przebywał od dnia 6 września 2011 r. do dnia 16 grudnia 2011 r. Cele mieszkalne, w jakich został osadzony były wyposażone w kąciki sanitarne oddzielone od reszty celi w sposób powodujący znaczny dyskomfort w załatwianiu potrzeb fizjologicznych oraz generujący nieprzyjemne zapachy, cele były źle wentylowane, przeludnione, powierzchnia mieszkalna przypadająca na jednego osadzonego nie spełniała wymogu 3 m ². Negatywnie powód ocenił również stan oświetlania wewnątrz cel, czego przejawem był ciągle panujący tam półmrok, wywołujący ból oczu. Kolejnym przejawem bezprawnego zachowania pozwanego miało być umieszczenie powoda w celi z osobami należącymi do tzw. subkultury, pomimo braku jego zgody na osadzenie z takimi osobami.

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa – Zakład Karny w I., zastępowany przez P. G. S. P., wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska podał, iż okoliczności faktyczne wskazują na oczywistą bezzasadność powództwa wywodzonego przez A. B.. Pozwany zaprzeczył, by powód przebywał w celach przeludnionych. W odniesieniu do warunków bytowych panujących w placówce penitencjarnej, związanych z właściwym oświetleniem i wentylacją cel oraz usytuowaniem kącików sanitarnych pozwany nadmienił, iż stara się - w miarę posiadanych możliwości - zapewnić jak najwyższy standard osobom osadzonym. Warunków, w jakich przebywał powód, nie można zdaniem pozwanego uznać za niehumanitarne, czy też naruszające jego godność osobistą.

W ocenie pozwanego roszczenie wywodzone przez powoda jest nieusprawiedliwione także z uwagi na normę art. 5 k.c. Skoro powód dopuszczał się popełniania przestępstw, sam nie może oczekiwać ochrony dóbr osobistych.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

A. B. przebywał w Zakładzie Karnym w I. w okresie od dnia 6 września 2011 r. do dnia 16 grudnia 2011 r. W tym okresie osadzony był w następujących celach:

- nr 21 o powierzchni 28,74 m ², w której przebywało łącznie 4 skazanych (od dnia 6 września 2011 r. do dnia 8 września 2011 r.),

- nr 4 o powierzchni 17,00 m ², w której przebywało łącznie 3 skazanych (od dnia 8 września 2011 r. do dnia 8 grudnia 2012 r.)

- nr 7 o powierzchni 17,80 m ², w której przebywało łącznie 5 skazanych (od dnia 8 grudnia 2011 r. do dnia 16 grudnia 2011 r.).

Ze sprawozdania z wizytacji Zakładu Karnego w I. za okres od stycznia do września 2010 r. wynika, iż funkcjonowanie pozwanej placówki penitencjarnej oceniono pozytywnie. Podkreślono, iż w placówce pozwanego wykonywanie kary pozbawienia wolności oraz tymczasowego aresztowania odbywa się w sposób legalny i prawidłowy, respektowane są prawa osób pozbawionych wolności, z jednoczesnym poszanowaniem godności ludzkiej, co w konsekwencji skutkowało brakiem wydania jakichkolwiek zaleceń powizytacyjnych.

Okresowa kontrola przewodów kominowych w Zakładzie Karnym w I. przeprowadzona w dniu 12 września 2011 r. skutkowała stwierdzeniem, iż przewody wentylacyjne w celach są sprawne i nadają się od użytku.

W dniu 20 grudnia 2011 r. przeprowadzono okresową kontrolę sanitarną w Zakładzie Karnym w I.; nie stwierdzono jakichkolwiek nieprawidłowości.

Okresowa kontrola jakości wody z wodociągu Zakładu Karnego w I. dokonana w dniu 21 grudnia 2011 r. również nie dała podstaw do stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości.

Z przeprowadzanych comiesięcznie w roku 2011 kontroli stanu porządkowego i higieniczno – sanitarnego cel mieszkalnych wynikało, iż stan epidemiologiczny oddziałów Zakładu Karnego w I. był dobry, cele mieszkalne i kąciki sanitarne były utrzymane we właściwej czystości.

(dowód: informacja pochodząca od Zastępcy Kierownika D. Ewidencji Zakładu Karnego w I. z dnia 29 maja 2012 r., k. 59; sprawozdanie z wizytacji Zakładu Karnego w I. za okres styczeń – wrzesień 2010, k.62-70; protokół nr (...) z okresowej kontroli przewodów kominowych Zakładzie Karnym w I., k. 112-113; protokół z kontroli sanitarnej z dnia 20 grudnia 2011 r., k. 114-115; kontrola jakości wody na terenie Zakładu Karnego w I. z dnia 21 grudnia 2011 r., k. 117; raporty z comiesięcznych wizytacji sanitarnej oddziałów mieszkalnych styczeń – grudzień 2012 r., k.122-133)

Wyrokiem Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 31 października 2008 r., sygn. akt(...)powód skazany został na karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze sześciu lat.

Wyrokiem Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 18 września 2009 r., sygn. akt (...) powód skazany został na karę pozbawienia wolności w wymiarze lat dwóch.

Wyrokiem łącznym z dnia 14 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy Katowice – Zachód w Katowicach, w sprawie sygn. akt (...), wymierzył powodowi karę łączną siedmiu lat i sześciu miesięcy pozbawienia wolności.

(dowód: wyrok Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 31 października 2008 r., k.147; wyrok Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 18 września 2009 r., k. 170; wyrok łączny Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach z dnia 14 czerwca 2010 r., sygn. akt(...), k.173)

Stan cel, w jakich powód był osadzony, nie satysfakcjonował go.

Powód osadzony był z osobami należącymi do subkultury więziennej. Miał możliwość brania udziału w zajęciach kulturalno – oświatowych, niemniej nie uczestniczył w nich z własnej woli. Nie korzystał z biblioteki. Powód nie był w jakikolwiek sposób dyskryminowany przez administrację pozwanego.

(dowód: zeznania powoda złożone w charakterze strony, k. 233; zeznania świadka A. S., k.259, 259 verte).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Podstaw ewentualnej odpowiedzialności pozwanego należało upatrywać w art. 24 k.c. Zgodnie z jego treścią ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie uprawniony może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Przywołany przepis ten nie stanowi podstawy normatywnej dla zasądzenia zadośćuczynienia w każdym wypadku bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, lecz odsyła do przepisów szczególnych, które przewidują ten środek. Zadośćuczynienie przyznane może być tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Przepisem takim jest, m.in. art. 448 k.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Jak wynika z powyższego podstawą ewentualnej odpowiedzialności i przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są:

1) zagrożenie lub naruszenie tego dobra,

2) bezprawność zagrożenia lub naruszenia.

Pierwszą z w/w przesłanek udowodnić musi powód dochodzący ochrony przed sądem. Przepis art. 24 k.c. nie wymaga dla wskazanej w nim odpowiedzialności przesłanki w postaci winy sprawcy naruszenia dóbr osobistych oraz przewiduje domniemanie bezprawności jego działania, co powoduje, że dochodzący ochrony nie musi tej przesłanki udowadniać. Na stronie pozwanej natomiast spoczywa obowiązek wykazania, że jej działanie było zgodne z prawem. Bezprawność postępowania to działanie lub zaniechanie sprzeczne z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z powyższym w niniejszej sprawie na powodzie spoczywał ciężar udowodnienia, że odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w I. w warunkach przeludnienia, w celach, w których nie było zapewnionych odpowiednich warunków bytowych, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia jego dobra osobistego w postaci godności. Pozwanego natomiast obciążał obowiązek wykazania, że działał w myśl przepisów prawa i nie naruszył wskazywanego dobra osobistego powoda. Analogiczne stanowisko zajął również Europejski Trybunał Praw Człowieka w orzeczeniach wydanych na gruncie art. 3 Konwencji Europejskiej Praw Człowieka wskazując, że to na Państwie spoczywa ciężar wykazania, że doznane przez osadzonego w zakładzie karnym cierpienia i urazy nie zostały spowodowane postępowaniem władz (decyzja (...) z 13.11.2003 O. v. Polska (...); LEX nr 81430).

W ocenie Sądu podczas osadzenia powoda w Zakładzie Karnym w I. nie doszło do naruszenia jego dóbr osobistych. Wskazać należy, iż ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest m.in. godność osobista (art. 23 § 1 k.c.), nie może być dokonana według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego (ocena subiektywna). Ocena ta musi być dokonana przy stosowaniu kryteriów obiektywnych, istotne jest bowiem nie subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale obiektywna reakcja opinii publicznej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2001 r. V CKN 195/01, wyrok SN z dnia 11 marca 1997 r. III CKN 33/97). Podkreślenia jednocześnie wymaga, że – co do zasady – pozbawienie człowieka uprawnień mu przysługujących godzi w jego godność. Nie każde jednak pozbawienie uprawnień jest ujmowaniem godności człowieka, uzasadniającym zastosowanie cywilnoprawnych środków ochrony dóbr osobistych. Zależy to bowiem od tego, czy w powszechnym odczuciu stanowi ono naruszenie godności człowieka, czy też opinia publiczna nie wiąże z nim takich konsekwencji. Dla oceny, w tym zakresie, istotne znaczenie ma rodzaj i charakter uprawnień, których człowiek został pozbawiony, sposób działania sprawcy, a także stosunek, jaki mają inni ludzie do osoby pozbawionej uprawnień (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1989 r., I CR 143/89, (...) Prawnej (...) nr (...).

Jak wynika ze stanu faktycznego ustalonego w przedmiotowej sprawie, powód przebywał w pozwanej jednostce penitencjarnej w okresie od dnia 6 września 2011 r. do dnia 16 grudnia 2011 r. W tym czasie osadzony był w celach: nr 21 o powierzchni 28,74 m ², w której przebywało łącznie 4 skazanych (od dnia 6 września 2011 r. do dnia 8 września 2011 r.), nr 4 o powierzchni 17,00 m ², w której przebywało łącznie 3 skazanych (od dnia 8 września 2011 r. do dnia 8 grudnia 2012 r.) oraz w celi nr 7 o powierzchni 17,80 m ², w której przebywało łącznie 5 skazanych (od dnia 8 grudnia 2011 r. do dnia 16 grudnia 2011 r.).

Mając na uwadze powyższe, podkreślić trzeba, iż w żadnym z wyżej wymienionych okresów pobytu powoda w placówce penitencjarnej pozwanego, nie przebywał on w celi nie spełniającej normy powierzchni trzech metrów kwadratowych przypadających na jednego osadzonego. Metraż przypadający na jednego osadzonego wynosił 7,18 m ² w celi nr 21, 5,66 m ² w celi nr 4 oraz 3,56 m ² w celi nr 7. Nie jest zatem uzasadniony zarzut powoda, iż pozwany naruszył jego dobro osobiste w postaci godności poprzez umieszczenie go w celach nie spełniających standardu przewidzianego w art. 110 § 2 k.k.w., kiedy w istocie w każdej z tych cel powód miał „do dyspozycji” co najmniej 3 m ² powierzchni, a w celi nr 21 standard ten nawet był ponad dwukrotnie przewyższony.

Warunki, w których przebywał powód nie mogą być ocenione jako niegodziwe, gdyż osoba osadzona musi się liczyć z ograniczeniami i dolegliwościami związanym z wykonywaniem wobec niej kary pozbawienia wolności. Twierdzenia powoda o przebywaniu w celi w warunkach poniżających oraz naruszających jego godność osobistą mogłoby uzasadniać jedynie połączenie przebywania w przeludnionej celi z jednoczesnym naruszeniem takich podstawowych standardów jak zapewnienie każdemu osadzonemu oddzielnego miejsca do spania albo oddzielenia węzła sanitarnego od ogólnej przestrzeni celi. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 431/06, stwierdzając, że osadzenie skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w przeludnionej celi, w której nie oddzielono urządzeń sanitarnych od reszty pomieszczenia i nie zapewniono wszystkim skazanym osobnego miejsca do spania, może stanowić naruszenie dóbr osobistych w postaci godności i prawa do intymności oraz uzasadniać odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. Powód nie wykazał, by w takich właśnie warunkach odbywał orzeczoną w stosunku do niego karę pozbawienia wolności.

A. B. podkreślał, iż kąciki sanitarne w placówce penitencjarnej pozwanego nie były dostatecznie oddzielone od reszty celi mieszkalnej, co powodowało znaczny dyskomfort podczas załatwiania potrzeb fizjologicznych a także utrzymywanie się nieprzyjemnych zapachów w części mieszkalnej celi. Te okoliczności miały zdaniem powoda uzasadniać, iż pozwany dopuścił się naruszenia jego godności.

W ocenie Sądu, o naruszeniu dobra osobistego w postaci godności osadzonego w placówce penitencjarnej, nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takiej placówce, polegających, np. na niższej od oczekiwanej jakości warunków sanitarnych. Nie powinno się oczekiwać warunków podobnych do domowych, które i tak dla wielu ludzi bywają bardzo trudne, a nie wynikają z odbywania żadnej kary. Godność skazanego, przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeśli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2010 r., IV CSK 449/10, niepubl.).

Nie znalazły także potwierdzenia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym okoliczności podnoszone przez powoda, iż pozwany nie zapewnił sprawnego systemu wentylacyjnego w celach, dostatecznego poziomu oświetlenia. Nadmienić w tym kontekście trzeba, iż w Zakładzie Karnym w I. były systematycznie przeprowadzane kontrole przewodów kominowych, warunków sanitarnych oraz jakości wody, a z protokołów pokontrolnych nie wynikały żadne uchybienia – przewody wentylacyjne w celach były sprawne i nadające się od użytku, stan sanitarny palcówki był właściwy, stan higieniczny pomieszczeń przeznaczonych dla osadzonych był dobry, z właściwym utrzymaniem czystości w kącikach sanitarnych.

W sprawozdaniu z wizytacji Zakładu Karnego w I. sporządzonym przez sędziego sądu penitencjarnego w dniach 23 – 25 listopada 2010 r. wskazano, że kara pozbawienia wolności oraz tymczasowe aresztowanie wykonywanie są w sposób legalny, prawidłowy, humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej oraz respektowane są prawa osób pozbawionych wolności, w konsekwencji zaniechano wydania jakichkolwiek zaleceń powizytacyjnych. Nadmienić trzeba, iż powód popełniając przestępstwa powinien liczyć się z konsekwencjami swojego negatywnego postępowania, czego jednym z przejawów jest osadzenie w placówce penitencjarnej. Zarzuty dotyczące standardu cel, w jakich odbywał karę pozbawienia wolności – skoro warunki były zgodne z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa – nie zasługiwały na aprobatę.

Z dokumentacji przedłożonej przez pozwanego wynikała okoliczność, iż oświetlenie w celach w jakich przebywał powód spełniało parametry określone w wytycznych nr 3/2011 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Samo subiektywne przeświadczenie powoda, iż oświetlenie było „nieodpowiednie”, nie stanowi dowodu jakichkolwiek uchybień ze strony pozwanego. W tym kontekście podkreślić trzeba, że powód nie wykazał, by oświetlenie cel w jakikolwiek sposób wpłynęło na stan jego wzroku.

Nie zasługiwało na podzielenie również stanowisko powoda, z którego miało wynikać, iż jednym z przejawów naruszenia jego godności było osadzenie w celi z osobami „grypsującymi”. Okoliczność wspólnego osadzenia z grypsującymi znalazła potwierdzenie w zeznaniach świadka A. S., niemniej jednak świadek podniósł, iż wobec powoda nie miały miejsca żadne akty agresji ze strony współosadzonych (grypsujących). W tych okolicznościach, nie sposób uznać – przy braku innych przesłanek – iż samo przebywanie w celi z osobami zaliczanymi do subkultury więziennej, stanowiło przejaw naruszenia dóbr osobistych powoda.

Godność osobista powoda nie została naruszona działaniami przedsiębranymi przez funkcjonariuszy pozwanego. Za taką okolicznością przemawiała treść zeznań samego powoda złożonych w charakterze strony oraz świadka A. S., z których wynikało, iż w żaden sposób administracja Zakładu Karnego w I. nie przedsiębrała wobec niego działań o charakterze dyskryminującym. Dodać można, że niedogodności, które spotkały powoda w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności w takim samym stopniu dotyczyły innych osadzonych.

Nie ulega wątpliwości, że warunki, w jakich powód odbywał karę pozbawienia wolności w placówce pozwanego nie były idealne, co jednak jest konsekwencją trudnej sytuacji ekonomicznej polskiego więziennictwa, uwarunkowanej możliwościami finansowymi państwa. Oceny warunków izolacji więziennej, w których przebywał powód nie sposób bowiem dokonać w oderwaniu od realiów ekonomicznych występujących w Polsce, przekładających się na warunki bytowe, zapewniane osobom przebywającym w szpitalach, domach dziecka czy placówkach oświatowych, co wynika głównie z ich niedoinwestowania. Państwo Polskie nie jest na tyle zasobne finansowo, aby było w stanie zapewnić tym osobom, jak też osobom skazanym, warunki bytowe odpowiadające poziomem i standardem, występującym w zamożnych państwach Europy Zachodniej.

Podkreślić w tym miejscu należy, że odczuwalny przez powoda dyskomfort codziennego życia w izolacji więziennej jest elementem odbywania kary pozbawienia wolności, z którym powód powinien się liczyć popełniając – jak miało to miejsce przedmiotowej sprawie – kolejne czyny niedozwolone, skutkujące koniecznością wymierzenia mu kary izolacyjnej.

Uwzględniając powyższe, w ocenie Sądu, powód nie wykazał (art. 6 kc), by w czasie osadzenia w pozwanej placówce penitencjarnej doszło do naruszenia jakichkolwiek jego dóbr osobistych.

Niezależnie od powyższego Sąd podziela zaprezentowane w odpowiedzi na pozew stanowisko pozwanego, iż przyznanie powodowi zadośćuczynienia pieniężnego naruszałoby zasady współżycia społecznego określone w art. 5 k.c. Gdyby bowiem przyjąć, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, należałoby rozważyć, czy powód w ogóle może domagać się ochrony prawnej, skoro sam postępuje sprzecznie z zasadami współżycia społecznego. Wymaga szacunku dla swych dóbr osobistych, a tymczasem sam nie dba o zachowanie tych dóbr względem innych osób. Takie postępowanie może uzasadniać odmowę udzielenia poszkodowanemu ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 grudnia 1993 r. I ACr 604/93).

Zwraca uwagę nie tylko fakt, iż powód znalazł się w izolacji więziennej na skutek wielokrotnego popełniania przestępstw, ale również postawa powoda zaprezentowana w trakcie procesu, której nie sposób odmówić li tylko roszczeniowego charakteru, o czym świadczy chociażby wybór dochodzonego przez powoda roszczenia, a także jego wysokość, pozostająca w całkowitym oderwaniu od realiów społeczno-gospodarczych występujących w Polsce. Zasądzenie w takich warunkach na rzecz powoda zadośćuczynienia leżałoby w sprzeczności z powszechnym poczuciem sprawiedliwości, od czego nie można abstrahować przy orzekaniu o zadośćuczynieniu.

O poniesionych przez pozwanego kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3, 99 k.p.c. i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U nr 163, poz. 1348 ze zm.), jak też art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U 2005, Nr 169, poz. 1417 ze zm.).