Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 45/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Ewa Rudkowska – Ząbczyk

Protokolant: Marcin Guzik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 października 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa A. N. i R. M.

przeciwko M. K.

o zapłatę

I. oddala powództwo;

II. zasądza od powódek A. N. i R. M. na rzecz pozwanego M. K. kwoty po 3 608,50 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

III. nie obciąża powódek obowiązkiem uiszczenia brakujących kosztów sądowych.

Sygnatura akt I C 45/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10 stycznia 2012 r. powódki R. M. i A. N. wniosły o zasądzenie solidarnie od pozwanego M. K. kwoty 400 000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Jednocześnie wniosły o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powyższego żądania powódki podniosły, że są siostrzenicami zmarłej H. K., której spadkobiercą testamentowym jest pozwany. Ojciec powódek B. N. w latach siedemdziesiątych wybudował na gruncie należącym do jego siostry H. K. w B. (...) kurnik i dom pozostając w przekonaniu, że zgodnie z obietnicami siostry stanie się współwłaścicielem budowanego kurnika i właścicielem domu. B. N. miał przy tym środki na budowę domu i zainwestowanie w budowę kurnika albowiem w tym czasie prowadził własną owczarnię, z której pozyskiwał znaczne dochody. Z uwagi na atrakcyjne warunki kredytowania B. N. wraz z siostrą H. K. utworzyli Zespół (...) w B. i uzyskali kredyt na częściowe sfinansowanie budowy oraz zezwolenie na produkcję brojlerów. Powódki podniosły, że ich ojciec załatwiał wszelkie formalności związane z pozwoleniami na budowę, materiałami budowlanymi, pozwoleniami na przyłącza mediów, pracami wykończeniowymi, wyposażeniem wnętrza, a także późniejsze dalsze czynności związane z hodowlą. Po zakończeniu budowy B. N. wraz z żoną M. N. zamieszkali w domu, który graniczył z kurnikiem. W domu tym zamieszkiwał aż do śmierci, traktując go jak swoją własność. Powódki wskazały, że od pozwanego, jako spadkobiercy H. K., domagają się zwrotu nakładów na nieruchomość położoną w B. 1 w postaci kurnika i domu mieszkalnego, poczynionych przez ich ojca B. N..

W odpowiedzi na pozew z dnia 2 kwietnia 2012 r. (k. 107 i n.) pozwany wniósł o oddalenia powództwa i zasądzenie na jego rzecz solidarnie od powódek zwrotu kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska pozwany podniósł, że jako jedyny spadkobierca H. K. stał się właścicielem nieruchomości położonej w B. (...), na której znajduje się kurnik wraz z przybudówką mieszkalną, przy czym klucze do tych budynków pozostają w posiadaniu powódki R. M.. Pozwany podniósł, że ani powódki, ani ich zmarły ojciec nigdy nie mieli ustanowionych żadnych praw do powyższej nieruchomości, ani też do budynku kurnika wraz z przybudówką. Pozwany zarzucił, że wbrew twierdzeniom powódek, jego żona H. K. ukończyła Wyższą Szkołę (...) we W. i od co najmniej 1975 r. prowadziła działalność rolniczą, początkowo jako pełnomocnika Zespołu (...), a później także jako właściciel gospodarstwa rolnego, które otrzymała w darowiźnie od rodziców. Pozwany podniósł, że w 1977 r. jego żona dokonała zakupów materiałów i urządzeń w celu wyposażenia kurnika . W 1983 r. rodzeństwo H. K. i B. N. zawarli aneks do pobranych zobowiązań dłużnych na zabezpieczenie przejętych kredytów inwestycyjnych udzielonych na budowę owczarni w 1975 r. i budowę kurnika w 1977 r. na warunkach dla Zespołu (...). Wskutek powyższego aneksu H. K. przejęła zadłużenie z tytułu kredytu inwestycyjnego na budowę kurnika i od tego czasu kredyt ten spłacała samodzielnie, aż do 1988 r. Dokonywała także opłat publiczno – prawnych obciążających nieruchomość. Pozwany zaprzeczył, jakoby składał powódkom jakiekolwiek oświadczenia o uregulowaniu spraw w zakresie nakładów, twierdził, że nie czyniła tego także jego żona H. K..

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W B. (...) znajdował się dom rodzinnym rodzeństwa B. N. i H. K.. H. K. miała wykształcenie wyższe rolnicze, była zoologiem.

(okoliczność bezsporna)

W dniu 5 stycznia 1975 r. B. N., A. P. i W. P. zawarli umowę, mocą której utworzony został tzw. Zespół (...). Celem Zespołu miało być prowadzenie hodowli owiec w zakresie produkcji wełny i mięsa oraz prowadzenie produkcji drobiarskiej w zakresie tuczu brojlerów, a po wybudowaniu nowego obiektu także prowadzenie produkcji jaj konsumpcyjnych i mięsa.

(dowód: umowa z dnia 5 stycznia 1975 r., k. 36-39)

W 1976 r. siostra B. N. H. K. wróciła do domu rodzinnego w B. (...) po tym, jak dyscyplinarnie została zwolniona z pracy. Po powrocie do domu H. K. nie miała pracy, w związku z czym jej brat B. N. zaproponował jej wspólne przedsięwzięcie w zakresie produkcji drobiarskiej. W tym celu H. K. miała przystąpić do istniejącego już Zespołu (...). W tym celu rodzice przenieśli na nią własność części gospodarstwa rolnego o powierzchni 1,36 ha położonego w B. (...).

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; zeznania świadka Z. K. (1), e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:50:54-01:13:02; zeznania świadka L. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:12:53-00:29:36; zeznania świadka J. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:30:10-00:48:20; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; zeznania świadka Z. K. (2), e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:01:57-00:29:35; przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57)

W czerwcu 1977 r. H. K. przystąpiła do Zespołu (...) utworzonego umową z dnia 5 stycznia 1975 r. w miejsce W. P.. Ustalono, że H. K. będzie pełnomocnikiem Zespołu, a nadto rozszerzono działalność Zespołu w ten sposób, że rodzeństwo H. K. i B. N. mieli produkować jaja konsumpcyjne po 60 t rocznie. H. K. złożyła także oświadczenie o przyjęciu solidarnie zobowiązań za kredyty udzielone poprzednio członkom zespołu, tj. kredyt na budowę kurnika dla hodowli brojlerów udzielony A. P. w wysokości 2 100 000,00 zł i kredyt na budowę owczarni udzielony B. N. w wysokości 350 000,00 zł.

(dowód: aneks do umowy z dnia 5 stycznia 1975 r. z czerwca 1977 r., k. 40-41)

Rodzeństwo B. N. i H. K. budowali na nieruchomości H. K. kurnik wraz z przybudówką mieszkalną, połączoną wspólną ścianą z kurnikiem. Przybudówka była w projekcie przeznaczona na pomieszczenia paszarni, kotłowni i dyżurki socjalne.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; zeznania świadka Z. K. (1), e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:50:54-01:13:02; zeznania świadka A. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:02:51-00:12:17; zeznania świadka J. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:30:10-00:48:20; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; zeznania świadka Z. K. (2), e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:01:57-00:29:35)

Przystępując do budowy kurnika wraz z przybudówką rodzeństwo B. N. i H. K. ustalili, że dom mieszkalny urządzony w przybudówce do kurnika, będzie przeznaczony do zamieszkiwania w nim B. N. wraz z rodziną, natomiast produkcję w kurnikach rodzeństwo będzie prowadziło wspólnie. Po spłacie kredytu zaciągniętego na budowę kurnika rodzeństwo planowało wyodrębnić działkę gruntu z posadowionym na niej domem i przenieść jej własność na B. N., a kurnik miał pozostać we współwłasności rodzeństwa.

Budowa kurnika wraz z przybudówką finansowana była częściowo ze środków B. N., częściowo z kredytu uzyskanego na ten cel przez Zespół (...). H. K. nie miała wówczas własnego źródła dochodu, pozostawała na utrzymaniu matki. W tym czasie B. N. był już żonaty z H. N.. Małżeństwo miało zgromadzone środki na budowę domu, a częściowo także już materiały budowlane, z tym, że planowali jego budowę w innym miejscu, tj. na nieruchomości, na której zbudowana już była przez B. N. owczarnia. Pieniądze na budowę domu małżonkowie mieli od rodziców H. N. i z własnych zarobków. W tym czasie B. N. pracował bowiem w wojsku jako kierowca, prowadził także owczarnię. H. N. pracowała jako nauczycielka. Posiadane przez małżonków materiały budowlane zostały w całości przeznaczone na budowę przybudówki.

Po wybudowaniu kurnika w 1978 r. wraz z przybudówką B. N. wraz z rodziną zamieszkał w domu mieszkalnym urządzonym w tej przybudówce. Dom ten miał powierzchnię ok. 110 m², był podpiwniczony, miał urządzone dwa garaże. Wcześniej małżonkowie mieszkali w mieszkaniu, które bezpłatnie przysługiwało H. N. z tytułu wykonywanego zawodu nauczyciela.

Za możliwość zamieszkiwania w domu mieszkalnym urządzonym w przybudówce kurnika B. N. nie uiszczała na rzecz siostry H. K. żadnych świadczeń. B. N. i jego żona H. N. dom ten traktowali jak własny.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26)

Po uruchomieniu produkcji w wybudowanym kurniku pracował przy niej zarówno B. N., jak i jego siostra H. K.. Przez pewien czas rodzeństwo dzieliło się tzw. „rzutami”, prowadząc je naprzemiennie, tzn. jeden rzut B. N., jeden rzut H. K..

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; zeznania świadka Z. K. (1), e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:50:54-01:13:02; zeznania świadka A. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:02:51-00:12:17; zeznania świadka L. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:12:53-00:29:36; zeznania świadka J. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:30:10-00:48:20; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57)

B. N. zmienił wówczas pracę i zaczął pracować w pogotowiu tak, aby móc pracować na nocne zmiany, a w dzień zajmować się produkcją drobiarską.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26)

Produkcja drobiarska wymagała całodobowego nadzoru.

(dowód: zeznania świadka J. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:30:10-00:48:20)

Ze środków pochodzących z produkcji drobiarskiej rodzeństwo B. N. i H. K. spłacali kredyt zaciągnięty na budowę kurnika.

W dniu 29 września 1983 r., w związku z rozwiązaniem Zespołu (...), rodzeństwo B. N. i H. K. zawarło „aneks do pobranych zobowiązań dłużnych na zabezpieczenie przejętych kredytów inwestycyjnych” udzielonych na owczarnię w 1975 r. w kwocie 350 000,00 zł i budowę kurnika w 1977 r. w kwocie 2 300 000,00 zł na warunkach dla Zespołu (...). Istniejące w tej dacie zadłużenie z tytułu kredytu udzielonego na owczarnię wynosiło 231 000,00 zł i przejął je B. N., a zadłużenie z tytułu kredytu udzielonego na budowę kurnika w wysokości 1 150 000,00 zł przejęła H. K.. Jednocześnie B. N. poręczył zobowiązanie wynikające z kredytu przejętego przez H. K. do chwili jego całkowitej spłaty.

(dowód: aneks z dnia 29 września 1983 r., k. 129; skrypt dłużny nr (...) z dnia 29 września 1983 r., k. 130)

Spłata całości kredytu udzielonego na budowę kurnika nastąpiła w czerwcu 1988 r.

(dowód: skrypt dłużny nr (...) z dnia 29 września 1983 r., k. 130)

W latach osiemdziesiątych XX w. małżonkowie B. N. i H. N. budowali dom położony w M.. Budowa tego domu została zakończona w 1987 r. W domu tym zamieszkała H. N..

W sierpniu 1989 r. H. K. wyszła za mąż i w 1993 r. wyprowadziła się z B. (...).

Od czasu wyprowadzenia się H. K. z B. produkcją drobiarską zajmował się wyłącznie B. K.. Od 2004 r. lub 2005 r. B. N. wydzierżawiał kurniki L. B., który przez około 5 lat prowadził w nich produkcję drobiarską. Dzierżawca nie wiedział wówczas, kto jest właścicielem spornej nieruchomości.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; zeznania świadka Z. K. (1), e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:50:54-01:13:02; zeznania świadka L. B., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 01:18:21-01:25:53; zeznania świadka Z. G., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 01:26:20-01:34:43; zeznania świadka L. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:12:53-00:29:36; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57)

W 1992 r. małżeństwo B. N. i H. N. zostało rozwiązane przez rozwód. Po rozwodzie H. N. nie kontaktowała się już z mężem.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26)

B. N. pozostawał w posiadaniu domu urządzonego w przybudówce do kurnika aż do śmierci. W czasie sprawy rozwodowej z żoną H. N., B. N. zamieszkał w nim z konkubiną Z. G..

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; zeznania świadka Z. K. (1), e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:50:54-01:13:02; zeznania świadka Z. G., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 01:26:20-01:34:43; zeznania świadka L. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:12:53-00:29:36; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57)

Przez pewien czas, jeszcze przed wyprowadzeniem się H. K. z B., w domu mieszkalnym urządzonym w przybudówce przy kurniku mieszkał T. K., który razem z H. K. miał prowadzić hodowlę lisów.

(dowód: zeznania świadka J. K., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:30:10-00:48:20; zeznania świadka D. P., e – protokół rozprawy z dnia 10 maja 2013 r., 00:48:46-01:06:46; zeznania świadka Z. K. (2), e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:01:57-00:29:35)

W 2008 r. rodzeństwo B. N. i H. K. podjęli próbę sprzedaży kurnika wraz z przybudówką mieszkalną za cenę 800 000,00 zł dzierżawcy L. B.. Cena uzyskana ze sprzedaży miała być następnie podzielona między rodzeństwo, przy czym B. N. miał otrzymać kwotę odpowiadającą wartości domu mieszkalnego i połowy kurnika, a H. K. pozostałą kwotę odpowiadającą wartości połowy kurnika. L. B. nie kupił spornego obiektu z uwagi na niejasny dla niego stan prawny nieruchomości. Ponadto zaproponowana cena sprzedaży wydawała mu się zbyt wysoka.

B. N. zmarł (...) r. w S.. Jego spadkobiercami ustawowymi są powódki i S. N. – po 1/3 każdy z nich.

(dowód: protokół dziedziczenia z dnia 28 stycznia 2010 r., sporządzony przez notariusza J. L. w Kancelarii Notarialnej w S., rep. A nr (...), k. 10-11; akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 28 stycznia 2010 r., sporządzony przez notariusza J. L. w Kancelarii Notarialnej w S., rep. A nr (...), k. 12)

H. K. zmarła w dniu (...) r. Na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 29 sierpnia 2005 r. spadek po niej nabył pozwany w całości.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Oleśnicy z dnia 15 grudnia 2011 r., sygnatura akt I Ns 566/11, k. 46)

Pismem z dnia 18 listopada 2011 r. spadkobiercy B. N. wzywali pozwanego do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem, w terminie do 10 grudnia 2011 r.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 18 listopada 2011 r., k. 7)

Od śmierci B. N. dom mieszkalny urządzony w przybudówce przy kurniku stoi pusty, nikt z niego nie korzysta, przy czym klucze od tego domu pozostają cały czas w posiadaniu powódki R. M.. Kurnik, przez krótki czas po śmierci B. N., pozostawał w posiadaniu L. B., z którym pozwany zawarł umowę dzierżawy, a następnie ponownie w posiadaniu powódki R. M.. Powódka dogląda tej nieruchomości, pilnuje, aby pozostała w stanie niepogorszonym.

(dowód: zeznania świadka H. N., e – protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2013 r., 00:16:20-00:50:26; przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57)

Pozwany wzywał powódkę R. M. do wydania spornej nieruchomości. Nieruchomość ta nie została pozwanemu wydana.

(dowód: przesłuchanie powódki R. M., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 00:30:55-01:09:57; przesłuchanie pozwanego M. K., e – protokół rozprawy z dnia 28 października 2013 r., 01:10:42-01:33:56)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Z poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych wynika, że świadczenie pozwanego, którego spełnienia powódki dochodziły w niniejszym postępowaniu, stanowiło zwrot nakładów poczynionych przez ich ojca B. N. na nieruchomość położoną w B. (...). Zgodnie z art. 226 § 1 zd. 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy decydujące znaczenie ma ustalenie stosunku prawnego, na podstawie którego B. N. korzystał z nieruchomości siostry H. K. i w ramach którego poczynił na tej nieruchomości nakłady w postaci budowy kurnika wraz z lokalem mieszkalnym urządzonym w przybudówce kurnika. Należy bowiem zauważyć, że nie ma uniwersalnego, abstrakcyjnego modelu roszczenia o zwrot nakładów, który byłby możliwy do zastosowania w każdej sprawie, w której zgłoszono to roszczenie. Ze względu na odmienność zarówno stosunków stanowiących podstawę roszczenia o zwrot nakładów, jak i motywów legislacyjnych dotyczących tych uregulowań, wszelkie uogólnienia co do charakteru tego roszczenia, rzeczowego czy obligacyjnego, muszą być zawodne i dlatego powinno być ono oceniane w kontekście poszczególnych instytucji prawa cywilnego, z których wynika (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2005 r., III CZP 50/05, OSNC 2006/3/40 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 r. III CZP 11/0, OSNC 2007/3/38).

W świetle materiału dowodowego zebranego w niniejszym postepowaniu Sąd uznał, że B. N., dokonując nakładów na nieruchomość siostry H. K., był współposiadaczem tej nieruchomości w dobrej wierze, przy czym przysługiwało mu roszczenie o przeniesienie udziału we współwłasności nieruchomości, ewentualnie roszczenie o przeniesienie własności działki wyodrębnionej z nieruchomości siostry. Powyższe wynika z oceny przyczyn i celu czynienia przez B. N. nakładów na spornej nieruchomości, jak również wiedzy H. K. w tym zakresie. Jak wynika z przedstawionych w sprawie dowodów rodzeństwo H. K. i B. N. w latach siedemdziesiątych podjęli decyzję o wspólnym prowadzeniu produkcji drobiarskiej w kurniku, który miał zostać wybudowany na nieruchomości będącej własności H. K.. Nieruchomość ta została wyodrębniona z większego gospodarstwa rolnego rodziców H. K. i B. N. i właśnie w celu prowadzenia wspólnego przedsięwzięcia – przekazana przez rodziców córce H. K.. Jak wynika z zeznań świadków H. N., Z. K. (1) i przesłuchania powódki R. M., przystępując do budowy kurnika wraz z przybudówką rodzeństwo B. N. i H. K. ustalili, że dom mieszkalny urządzony w przybudówce do kurnika, będzie przeznaczony do zamieszkiwania w nim B. N. wraz z rodziną, natomiast produkcję w kurnikach rodzeństwo miało prowadzić wspólnie. Po spłacie kredytu zaciągniętego na budowę kurnika rodzeństwo planowało wyodrębnić działkę gruntu z posadowionym na niej domem i przenieść jej własność na B. N., a kurnik miał pozostać we współwłasności rodzeństwa.

W ocenie Sądu zeznania świadków H. N. i Z. K. (1) oraz powódki R. M. zasługują w powyższym zakresie na wiarę i mogą stanowić podstawę ustaleń faktycznych. Należy zauważyć, że H. N. w latach siedemdziesiątych była żoną B. N. i w istocie miała najszerszą wiedzę na temat stosunków, których stroną był jej mąż, tym bardziej, że dotyczyły one wspólnego majątku małżonków oraz przyszłości założonej przez nich rodziny. Jak wynika z zeznań świadka H. N. w tym czasie małżonkowie zamieszkiwali w mieszkaniu służbowym świadka, przyznanym jej z tytułu wykonywanego zawodu nauczyciela. Małżonkowie planowali budowę domu, w którym mogliby zamieszkać wspólnie z dziećmi, przy czym w związku z decyzją o prowadzeniu z siostrą H. K. wspólnego przedsięwzięcia drobiarskiego, zdecydowali o urządzeniu domu w przybudówce stanowiącej integralną część kurnika. Decyzja ta była dodatkowo uzasadniona także tym, że produkcja drobiu wymagała całodobowego nadzoru, co niewątpliwie było łatwiejsze do zorganizowania przy zamieszkiwaniu w bezpośrednim sąsiedztwie kurnika. Nie bez znaczenia pozostawało także to, że H. K. była inwalidą i nie byłaby w stanie dopilnować wszystkiego sama. Wiarygodność zeznań świadka H. N. w rozważanym zakresie potwierdza także wyrażana przez nią niechęć do rozwiązania przyjętego przez rodzeństwo H. K. i B. N.. Świadek wskazywała bowiem na swoje obawy co do inwestowania w nieruchomość, która nie była własnością jej męża, nalegając na uregulowanie stanu prawnego. Także z tego powodu w późniejszym czasie powstawały między małżonkami nieporozumienia, o których zeznawała także powódka R. M..

W ocenie Sądu powyższe ustalenia znajdują także potwierdzenie w dalszym ciągu wydarzeń. Należy bowiem zauważyć, że B. N. wraz z rodziną wykończył urządzenie domu i wprowadził się do niego wraz z rodziną, a później po wyprowadzeniu się żony H. N., mieszkał tam z konkubiną Z. G.. Bez znaczenia pozostaje przy tym to, czy B. N. zamieszkiwał w spornym domu w sposób ciągły, czy z przerwami. Zdaniem Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, aby B. N. kiedykolwiek utracił posiadanie przybudówki, skoro z materiału dowodowego zebranego w sprawie nie wynika, aby ktokolwiek inny dysponował tą częścią kurnika i podejmował decyzje co do jego bieżącego wykorzystywania, w tym, aby sprzeciwiał się sposobowi korzystania z przybudówki przez B. N.. Z dowodów przeprowadzonych w postępowaniu nie wynika także, aby właścicielka nieruchomości H. K. kiedykolwiek chciała korzystać ze swoich uprawnień właścicielskich w stosunku do tej części budynku. W sposób zgodny i niezakłócony B. N. prowadził także wspólnie z siostrą produkcję drobiarską w kurniku. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że po wyprowadzeniu się H. K. z B. w 1993 r. wyłącznym dysponentem zarówno kurnika, jak i urządzonego w jego przybudówce domu, był B. N., który już wówczas samodzielnie prowadził produkcję drobiarską, a później – jak właściciel – rozporządzał tą nieruchomością wydzierżawiając ją L. B.. O powyższym świadczą zeznania świadka L. B., który dzierżawił nieruchomość od B. N., pozostając w przekonaniu o jego uprawnieniach w tym zakresie. Dopiero później podjęta próba sprzedaży nieruchomości ujawniła, że stosunki właścicielskie były odmienne, co zresztą po części spowodowało odstąpienie przez świadka od planowanego zakupu.

Powyższy sposób korzystania z nieruchomości H. K. przez jej brata B. N. wskazuje na to, że wybudowany na nieruchomości kurnik traktował on jak swoją współwłasność, a tą część, w której urządzony był dom mieszkalny – wręcz jako wyłączną własność. Powyższe mogło wynikać z przekonania B. N. o wiążącym jego siostrę H. K. względem niego zobowiązaniu do przeniesienia na niego własności wyodrębnionej nieruchomości z posadowionym domem oraz udziału we współwłasności nieruchomości, na której wybudowany był kurnik. Przekonanie to mogło być o tyle silniejsze, że co najmniej do 1993 r. rodzeństwo pozostawało w bardzo dobrych relacjach, zgodnie prowadząc wspólne przedsięwzięcie drobiarskie.

Niezależnie od powyższego, dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczne było także ustalenie, czy kurnik wraz z przybudówką wybudowany na nieruchomości H. K., został wybudowany choćby w części ze środków B. N., a zatem, czy B. N. poczynił nakłady na nieruchomość siostry.

W świetle przeprowadzonych w sprawie dowodów Sąd uznał, że budowa kurnika wraz z przybudówką finansowana była częściowo ze środków B. N., częściowo z kredytu uzyskanego na ten cel przez Zespół (...). Sąd ustalił, że H. K. nie miała wówczas własnego źródła dochodu, straciła pracę i pozostawała na utrzymaniu matki. W tym czasie B. N. był już żonaty z H. N. i małżonkowie mieli zgromadzone środki na budowę domu, a częściowo także już materiały budowlane. Dokonując ustaleń w powyższym zakresie Sąd uwzględnił zeznania świadków H. N., Z. K. (1), Z. K. (2) i powódki R. M., dając im wiarę z tych samych względów, które zostały wyjaśnione powyżej. W szczególności należy ponownie podkreślić, że wydarzenia związane z budową kurnika w B. (...) oraz decyzje finansowe z tym się wiążące dotyczyły nie tylko B. N., ale także bezpośrednio jego żony H. N., z którą w tamtym czasie B. N. prowadził wspólne gospodarstwo domowe. Skoro tak, to należało uznać, że świadek ta posiada najszerszą i najbardziej wiarygodną wiedzę w rozważanym zakresie, czemu zresztą dała wyraz w swoich zeznaniach, dokładnie podczas nich określając wysokość zaciągniętych przez męża kredytów, wartość budowanej inwestycji, stopień pokrycia kosztów inwestycji ze środków kredytowych, pochodzenie pozostałych środków wykorzystanych na budowę, a także mechanizmy podejmowania określonych decyzji majątkowych. Wiedza pozostałych świadków, tj. Z. K. (1), Z. K. (2) i powódki R. M. nie była już bezpośrednia, choć pozostawała zbieżna z tym, co zeznawała świadek H. N..

W szczególności za wiarygodne Sąd uznał zeznania świadka H. N. w części, w jakiej wskazywała ona na pochodzenie środków na budowę kurnika. Świadek podawała, że pieniądze na budowę domu małżonkowie mieli od rodziców H. N. i z własnych zarobków, bowiem w tym czasie B. N. pracował w wojsku jako kierowca, a nadto prowadził już owczarnię, a H. N. pracowała jako nauczycielka. Twierdzenia o posiadaniu środków na budowę domu, przynajmniej w jakiejś części, są dodatkowo wiarygodne przez to, że małżonkowie przed podjęciem decyzji o budowie kurnika z przybudówką, planowali budowę domu, jednak w innym miejscu (tam, gdzie wybudowana była owczarnia), a tym samym mieli czas i motywację na odłożenie środków na ten cel, w tym także na gromadzenie potrzebnych materiałów budowlanych. Sąd nie znalazł przy tym powodów, dla których należałoby odmówić wiarygodności tym twierdzeniom świadka H. N., w których podnosiła, że częściowo pieniądze otrzymała także od swoich rodziców tytułem jakiś rozliczeń spadkowych. Jednocześnie należy zauważyć, że fakt wybudowania przybudówki z materiałów budowlanych i środków B. N. dodatkowo wyjaśnia przyczyny, dla których rodzeństwo postanowiło, że w przyszłości ta część zabudowanej nieruchomości przypadnie wyłącznie B. N.. Uzasadnia to także motywy, dla których rodzeństwo zamierzało podzielić się środkami uzyskanymi ze sprzedaży nieruchomości w 2008 r. w proporcji odpowiadającej wartości domu mieszkalnego i połowy kurnika dla B. N. i wartości połowy kurnika dla H. K..

Zdaniem Sądu z powyższych względów nie zasługują na uwzględnienie zeznania świadków L. K. i J. K., którzy zeznawali, że kurnik wraz z przybudówką został wybudowany wyłącznie ze środków pochodzących z kredytu zaciągniętego na ten cel i to tylko przez H. K.. Pomimo takich twierdzeń świadek L. K. przyznawała, że „nie wie, czy brat B. N. brał kredyt na kurnik”, „nie wie szczegółowo, czy siostra sama brała kredyt na budowę kurnika”, „nie wie, czy brat wspólnie z siostrą brali kredyt”, ani „nie wie, w jakiej wielkości był to kredyt, ani kiedy został spłacony”. Należy zauważyć, że powyższe twierdzenia pozostają także w sprzeczności z dokumentami, w szczególności z aneksem z dnia 29 września 1983 r. (k. 129) oraz skryptem dłużnym nr (...) z dnia 29 września 1983 r. (k. 130). Dokumenty te potwierdzają rozwiązanie Zespołu (...) i „podział” w 1983 r. obowiązków z tytułu spłaty zaciągniętych kredytów pomiędzy B. N., który przejął spłatę kredytu udzielonego na budowę owczarni i H. K., która przejęła spłatę kredytu udzielonego właśnie na budowę kurnika. Tym samym należy uznać, że do 1983 r. za spłatę kredytu na budowę kurnika rodzeństwo odpowiadało wspólnie i rzeczywiście wspólnie ten kredyt spłacało ze środków pochodzących z produkcji drobiarskiej, co potwierdzali świadkowie H. N., Z. K. (2) i D. P..

Sąd nie dał także wiary świadkom L. K., J. K. i D. P. w części, w jakiej twierdzili, że B. N. nie przeznaczył na budowę kurnika wraz z przybudówką żadnych własnych środków. Powyższe twierdzenia pozostają w sprzeczności z zeznaniami świadków H. N., Z. K. (1) i powódki R. M.. Ponadto wynikają one w istocie nie tyle z wiedzy tych świadków, co z ich wnioskowania o możliwościach majątkowych i finansowych B. N. w tamtym czasie. Zdaniem Sądu wiedza świadków L. K., J. K. i D. P. może być niepełna albowiem w dacie budowania kurnika B. N. pozostawał już od wielu lat w związku małżeńskim, prowadził osobne od pozostałego rodzeństwa gospodarstwo domowe i wiele różnych źródeł dochodu (praca zarobkowa, prowadzenie owczarni). Mógł także mieć środki, które do majątku wspólnego wniosła żona H. N. (z tytułu rozliczeń spadkowych), a o których pozostałe rodzeństwo B. N. mogło nie wiedzieć.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że B. N. czynił nakłady na nieruchomość H. K. we własnym imieniu i na swoją rzecz, we własnym interesie, a nie w interesie właściciela nieruchomości. Czynił to przy tym nie tylko za zgodą i pełną aprobatą siostry H. K. lecz wręcz w porozumieniu z nią, pozostając w uzasadnionym przekonaniu, że stanie się właścicielem nieruchomości, na której posadowiony był dom urządzony w przybudówce kurnika i współwłaścicielem nieruchomości, na której posadowiony był kurnik. Takie obietnice czynione przez H. K. uzasadniały inwestycyjne działania B. N. niezależnie od tego, czy z prawnego punktu widzenia możliwe byłoby zastosowanie rozwiązań przewidzianych wspólnie przez rodzeństwo.

Z tych względów należało uznać, że B. N. miał roszczenie wobec siostry H. K. o przeniesienie na niego własności wydzielonej części nieruchomości, na której posadowiony był dom i udziału w pozostałej części nieruchomości, na której wybudowany został kurnik, a zatem także roszczenie o zwrot nakładów, jakie poczynił na nieruchomość w B. (...), będącą własnością siostry. Nakłady poczynione na nieruchomość muszą być jednak ocenione jedynie jako nakłady użyteczne. Nakłady konieczne mają na celu utrzymanie rzeczy w należytym, niepogorszonym stanie, czyniącym rzecz zdatną do normalnego korzystania zgodnie z przeznaczeniem. W przypadku nieruchomości gruntowej nie mogą one zatem sprowadzać się do wybudowania budynków gospodarskich albowiem nie są nakładami koniecznymi te prace i wydatki, które służą „stworzeniu” rzeczy.

Koniecznym warunkiem rozliczenia innych nakładów niż konieczne, w tym nakładów użytkowych jest uprzednie zwrócenie rzeczy przez posiadacza. Zgodnie bowiem z art. 226 § 1 zd. 2 k.c. zwrotu innych nakładów niż konieczne samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. W niniejszej sprawie do chwili zamknięcia rozprawy bezspornie nieruchomość położona w B. 1 nie została zwrócona pozwanemu, będącemu następcą prawnym zmarłej H. K. i nadal znajduje się w posiadaniu powódek. Powódki, będąc spadkobiercami B. N., po jego śmierci nadal posiadają sporną nieruchomość. Jak przyznała powódka R. M., przez cały czas posiada klucze do domu urządzonego w przybudówce, a po krótkiej przerwie odzyskała także posiadanie kurnika, co nakazuje uznanie tego posiadania za nie przerwane (art. 345 k.c.). Co więcej, pomimo wezwań pozwanego powódki odmawiają wydania nieruchomości twierdząc, że obawiają się zniszczenia przez właściciela posadowionych na niej budynków, a same o nie dbają.

Skoro tak, to należało uznać, że powódki nie mogą jeszcze domagać się od właściciela zwrotu nakładów użytecznych albowiem nadal pozostają w posiadaniu należącej do niego nieruchomości. Niezależnie od powyższego należy także podnieść, że do ustalenia wartości tych nakładów, które należy obliczać jako ich równowartość znajdującą pokrycie we wzroście wartości nieruchomości w chwili jej wydania właścicielowi, niezbędne są wiadomości specjalne. Dla oceny zasadności żądania zwrotu nakładów nie będących nakładami koniecznymi niezbędne jest zatem ustalenie czy i w jakim zakresie na skutek ich poniesienia wzrosła wartość nieruchomości. Ciężar wykazania powyższej okoliczności spoczywa na dochodzącym zwrotu nakładów (art. 6 k.c.). W niniejszej sprawie powódki nie zadośćuczyniły powyższemu ciężarowi. Wniosły wprawdzie o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego jednak wyłącznie na okoliczność ustalenia wysokości nakładów poczynionych przez B. N. na nieruchomość położoną w B. (...), która to okoliczność byłaby zupełnie nieprzydatna dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Jednocześnie powódki nie tylko nie zaoferowały dowodu na okoliczność wzrostu wartości spornej nieruchomości na skutek poczynienia na nią przez B. N. nakładów, ale faktu takiego nie objęły nawet swoimi twierdzeniami w sprawie. Tymczasem podkreślić należy, że przeprowadzenie dowodu ma na celu weryfikację twierdzeń strony o faktach, a nie ich zastąpienie lub poszukiwanie.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów, Sąd oddalił powództwo, co orzeczono w punkcie I wyroku.

Podstawę orzeczenia o kosztach postępowania stanowił przepis art. 98 § 1 k.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W związku z tym, że pozwany wygrał sprawę w całości, Sąd obowiązkiem zwrotu kosztów obciążył powódki w częściach równych. Zasądzona łącznie kwota 7 217,00 zł stanowi koszty zastępstwa prawnego (§ 6 pkt 7 rozp. Min. Spr. z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu; t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Jednocześnie, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd odstąpił od obciążania powódek, korzystających ze zwolnienia od kosztów sądowych, obowiązkiem uiszczenia brakujących kosztów sądowych.

(...)

1. (...)

2. (...)

-: (...)
-: (...)

3. (...)

27 listopada 2013 r.

I C 45/12

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE