Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2015 r. w Krakowie

sprawy z wniosku N. R.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o składki na ubezpieczenie społeczne rolników

na skutek apelacji wnioskodawczyni N. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 18 marca 2014 r. sygn. akt V U 782/14

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 842/14

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 17 marca 2015 r.

Wyrokiem z dnia 18 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił odwołanie N. R. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 10 września 2013 roku stwierdzającej, że N. R. jako spadkobierczyni zmarłego Z. P. jest odpowiedzialna za jego zobowiązania z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne rolników za okres od dnia 1 stycznia 2003 roku do dnia 31 grudnia 2008 roku w kwocie 9546,88 zł. w tym odsetki naliczone do dnia 16 listopada 2011 roku. Sąd ustalił, że Z. P. zmarł w dniu 16 listopada 2011 roku. Posiadał gospodarstwo rolne o powierzchni 5,40 ha położone w miejscowości Z.. Z. P. nie opłacał systematycznie i w prawidłowej wysokości należnych z tego tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników. Postanowieniem z dnia 27 stycznia 2012 roku, sygn. akt I Ns 739/11, wydanym w sprawie z wniosku N. R. o stwierdzenie nabycia spadku po Z. P., Sąd Rejonowy w Jędrzejowie stwierdził, że spadek po Z. P. zmarłym w dniu 16 listopada 2011 roku w Z. i tam ostatnio zamieszkałym na podstawie ustawy nabyła siostra N. R.. W decyzji z dnia 10 września 2013 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził, że N. R. jako spadkobierczyni zmarłego Z. P. ponosi odpowiedzialność za jego zobowiązania z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie za okres od 1 stycznia 2003 roku do 31 grudnia 2008 roku w łącznej kwocie 2693 zł., w tym odsetki – 1103,00 zł., na ubezpieczenie emerytalno – rentowe w łącznej kwocie 6863,88 zł., w tym należność główna - 6853,88 zł. w tym odsetki – 2818,00 zł. Sąd zważył, że odwołanie nie jest zasadne. Zgodnie z treścią art. 97 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz.U. 2012. 749 ze zm.) spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. W myśl art. 98 § 1 w/w ustawy do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za:

1) zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 § 1;

2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy;

5) opłatę prolongacyjną;

7) koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku (§ 2).

Wskazane uregulowania stosuje się z mocy art. 52 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz.U.2013.1403) do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników. Zdaniem Sądu nie budzi wątpliwości, iż powyższe unormowania, ustanawiają odpowiedzialność spadkobierców zmarłego za zaległości publicznoprawne, w tym z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno – rentowe, obok odpowiedzialności za nie samego zobowiązanego, mają dawać organowi dodatkową gwarancję uzyskania należnych świadczeń. Oznacza to, że można obciążyć spadkobierców zobowiązanego pełną kwotę jego zadłużenia z uwzględnieniem jednak zasad odpowiedzialności za długi spadkowe regulowanych przepisami kodeksu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 1012 k.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Według art. 1031 § 1 k.c. w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi (§ 2).

Spornym w postępowaniu było ustalenie, czy zostały spełnione przesłanki do obciążenia N. R. odpowiedzialnością za zaległości Z. P. wobec organu rentowego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników. Śmierć osoby fizycznej jest zdarzeniem prawnym, powodującym sukcesję administracyjną uniwersalną. Zgodnie z brzmieniem art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku (tekst jednolity Dz.U.2012.749 ze zm.), który znajduje zastosowanie do należności składkowych poprzez odesłanie z art. 52 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz.U.2013.1403) prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy przejmują jego spadkobiercy w rozumieniu prawa cywilnego. Odpowiedzialność spadkodawców ocenia się według stanu prawnego na dzień otwarcia i nabycia spadku, a na zakres odpowiedzialności za długi spadkowe w sposób bezpośredni rzutuje sposób przyjęcia spadku. Zważyć jednak należy, że odpowiedzialność spadkodawcy za zobowiązania podatkowe (składkowe) nie powstaje jak w prawie cywilnym za inne długi ex lege, lecz z mocy decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 100 Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że właściwe organy orzekają w odrębnych decyzjach o zakresie odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców lub określają wysokość nadpłaty albo zwrotu podatku.

Wydając rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy podzielił stanowisko przedstawione przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. W ocenie Sądu zostały spełnione wszystkie przesłanki do obciążenia N. R. odpowiedzialnością za zadłużenie zmarłego brata wobec organu rentowego wskazane w art. 97 § 1 w zw. z art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2 i 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz.U.2012.749 ze zm.). N. R. jest spadkobierczynią Z. P., która to okoliczność została stwierdzona postanowieniem Sądu Rejonowego w Jędrzejowie sygn. akt I Ns 739/11. N. R. przyjęła spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, ponosi zatem odpowiedzialność z całego majątku bez ograniczenia. W taki też sposób organ rentowy określił odpowiedzialność N. R. w zaskarżonej decyzji. Zupełnie niezrozumiały jest podniesiony przez N. R. zarzut naruszenia art. 2 ust 1 ustawy z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców. Odnosząc się do powyższego zarzutu, należy zauważyć, że kwestia ta jest unormowana w art. 41 b ust 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Według nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców, od dnia 1 stycznia 2012 roku, przepis art. 41b ust. 1 ustawy systemowej stanowi, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Przepisy ustawy z dnia 16 września 2011 roku w sposób wyraźny uregulowały kwestie intertemporalne, dotyczące przedawnienia należności wymagalnych przed wejściem ustawy w życie. Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy zmieniającej, do przedawnienia należności z tytułu składek, o których mowa w art. 41 b ust.1 ustawy systemowej, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 roku, stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od 1 stycznia 2012 roku. Jeśli natomiast przedawnienie rozpoczęte przede dniem 1 stycznia 2012 roku nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi, to przedawnienia następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Z powołanych regulacji wynika, że należności składkowe, które nie uległy przedawnieniu na dzień 1 stycznia 2012 roku według przepisów dotychczasowych przewidujących dziesięcioletni okres przedawnienia, są nadal wymagalne. Użyty w art. 27 ust. 2 tej ustawy termin „przepisy dotychczasowe” należy rozumieć jako dotychczasowe brzmienie art. 41 b ust.1 ustawy systemowej, tj. przewidujące przedawnienie dziesięcioletnie. Innymi słowy, przepis art. 27 ust. 2 ustawy zmieniającej odczytywać trzeba w ten sposób, że jeśli 10 - letnie przedawnienie, rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 2012 roku, nastąpiłoby wcześniej, niż przedawnienie ustalone według art. 27 ust. 1, to przedawnienie następuje z upływem terminu 10 letniego liczonego od daty wymagalności poszczególnych należności składkowych.

Niezależnie od powyższego sąd wskazał, że decyzja o rozłożeniu zaległych należności na raty spowodowała, że bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu od dnia jej podjęcia, tj. 16 stycznia 2009 roku. (art. 41b ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Układ ratalny ustalony powyższą decyzją Z. P. realizował w drodze comiesięcznych potrąceń z emerytury rolniczej. Od chwili rozłożenia na raty termin przedawnienia zapłaty składek na ubezpieczenie nim objętych nie biegł zatem. Bieg przedawnienia następnie uległ ponownemu zawieszeniu na podstawie art. 41b ust. 9 w/w ustawy od daty śmieci ubezpieczonego tj. od 16 listopada 2011 roku do momentu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabyciu spadku. Warto również podkreślić, że nie był w toku postępowania kwestionowany przez N. R. sam fakt powstania zadłużenia wobec organu rentowego, ani też stwierdzona wysokość zaległości. Jednocześnie z racji tego, że przedmiotowa odpowiedzialność ma charakter obiektywny, ustawodawca nie przewidział tu żadnych możliwości uwolnienia się od niej poprzez wykazanie jakichkolwiek przyczyn egzoneracyjnych lub ekskulpacyjnych. Takimi przesłankami nie są zatem ani wiedza o powstaniu zadłużenia, ani sytuacja majątkowa spadkobierców odpowiadających za długi. W przedmiotowej sprawie poza sporem jest, że N. R. jest spadkobierczynią po Z. P.. Należało również uznać, że zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie uległy przedawnieniu, tym samym organ rentowy prawidłowo ustalił w zaskarżonej decyzji, że N. R. odpowiada za zaległości swojego brata z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne rolników. Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od wyroku złożyła N. R. zaskarżając wyrok w całości. Zarzuciła przyjęcie nietrafnego poglądu, że skoro ustawodawca nadał ustawie skracającej okres przedawnienia wymagalności składek KRUS z 10 do 5 lat, tytuł stwierdzający, iż dokonuje redukcji tych składek, a więc zmniejsza ich wysokość na datę wejścia w życie ustawy, to okres skrócenia przedawnienia owych składek liczony może być dopiero od daty wejścia w życie ustawy, co jest samo w sobie zaprzeczeniem pojęcia redukcji, która z natury rzeczy dotyczy należności istniejących już w dacie wejścia w życie ustawy. Wniosła o zmianę wyroku przez uwzględnienie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Jak wynika z treści apelacji wnioskodawczyni zakwestionowała sposób liczenia terminu przedawnienia składek, którymi została obciążona na podstawie cytowanych prawidłowo w uzasadnieniu sądu pierwszej instancji przepisów. Zarzuty są bezzasadne, a Sąd Apelacyjny w całości podziela wykładnię przepisów przedstawioną przez Sąd Okręgowy. Bezcelowe jest przy tym powtarzanie cytowanego wyżej wywodu prawnego i przepisów, na których zaakceptowana przez sąd odwoławczy wykładnia się opiera. Słusznie zwrócono uwagę, że ustawa z dnia 16 września 2011 roku o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców, skracając między innymi okresy przedawnienia składek na ubezpieczenie rolnicze z 10 do 5 lat zawarła w art. 27 przepis międzyczasowy regulujący dokładnie i jasno sposób liczenia terminu przedawnienia. Wynika z niego, że do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed dniem 1 stycznia 2012 r. (z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie), stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, ale bieg przedawnienia rozpoczyna się od 1 stycznia 2012 r. Zatem zgodnie z przedstawioną regułą przedmiotowe składki ulegną przedawnieniu 1 stycznia 2017 r. Jednocześnie, jak wynika z ust. 2, jeżeli przedawnienie rozpoczęte przed 1 stycznia 2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi (czyli 10 letni termin przedawnienia liczony od wymagalności składek) wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, do dnia wydania decyzji organu rentowego nie upłynął 10 letni termin przedawnienia liczony od wymagalności składek, przy czym termin ten ulegał zawieszeniu najpierw wobec rozłożenia należności na raty, potem wobec śmierci zobowiązanego (art. 41b ust. 3 i 9 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Oznacza to, że składki, którymi obciążona została wnioskodawczyni jako spadkobierca Z. P. nie uległy przedawnieniu. Powyższe rozważania znajdują potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 29 maja 2013 r. I UK 613/12 (OSNP 2014/3/44) odnoszącym się wprawdzie do składek z ustawy systemowej, lecz uregulowanych analogicznie do składek na ubezpieczenie rolnicze (skrócenie okresów przedawnienia ustawą z 16 września 2011 r. dotyczyło obu kategorii składek i do obu kategorii odnosił się przepis międzyczasowy – art. 27), stwierdzono, że pięcioletni okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne obliczony zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 232, poz. 1378) - stosowany do składek nieprzedawnionych do 1 stycznia 2012 r. - nie może upłynąć wcześniej niż z dniem 1 stycznia 2017 r. Okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (analogiczny jak art. 41b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), jest liczony od dnia wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności; nie są natomiast liczone okresy przypadające po wydaniu decyzji.

Nie do przyjęcia jest proponowana w apelacji wykładnia przepisów wywodząca się tylko od tytułu ustawy, skoro sposób liczenia terminów przedawnienia został jednoznacznie w treści ustawy określony. Ponadto kwestia skrócenia, czyli „redukcji” okresów przedawnienia jest tylko jednym z elementów wprowadzonych ustawą zmian, które ustawodawca określił ogólnie redukcją niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców.

Wobec powyższego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.